Kremens Karolina, Kontrola i utrwalanie rozmów w postępowaniu przygotowawczym

Kontrola i utrwalanie rozmów w postępowaniu przygotowawczym

Przedmiotem procesowej kontroli i utrwalenia rozmów mogą być zarówno rozmowy telefoniczne (art. 237 § 1 k.p.k.), jak i treść innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną (art. 241 k.p.k.). Dokonywana jest ona natomiast w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżenia nowemu przestępstwu.

Przedmiotem kontroli i utrwalania rozmów nie są natomiast:

* prywatne gromadzenie dowodów w formie podsłuchu - podlega ocenie na zasadach ogólnych (zob. wyrok SN z dnia 10 maja 2002 r., WA 22/02, OSNKW 2002, nr 9–10, poz. 77),

* podsłuch pozaprocesowy - tzw. operacyjny, regulowany ustawami szczegółowymi (o ABW i Policji),

* uzyskiwanie wykazu połączeń (bilingów) - unormowane art. 218 § 1 k.p.k.,

* uzyskiwanie danych zawartych w urządzeniach zawierających dane informatyczne lub w systemie albo na nośniku - unormowane art. 236a w zw. z art. 218 § 1 k.p.k.

Jeżeli konieczność dokonania kontroli i utrwalenia rozmów pojawi się na etapie postępowania przygotowawczego, sąd decyduje o dokonaniu kontroli i utrwaleniu rozmów na wniosek prokuratora. Nie jest to jedyna możliwość, albowiem w wypadkach niecierpiących zwłoki postanowienie może wydać sam prokurator uzyskując w terminie 3 dni zatwierdzenie dokonanych czynności przez sąd (art. 237 § 2 k.p.k.) – zob. Kontrola i utrwalanie rozmów w postępowaniu przygotowawczym - wypadki niecierpiące zwłoki.

Czysto teoretycznie założyć można, że kodeks postępowania karnego dopuszcza możliwość dokonania kontroli i utrwalenia rozmów na etapie postępowania sądowego. Świadczy o tym stwierdzenie zawarte w art. 237 § 1 k.p.k. wskazujące, iż „po wszczęciu postępowania” sąd może zarządzić kontrolę, co oznacza, że jest to możliwe od chwili wszczęcia postępowania przygotowawczego bez ograniczeń czasowych jeżeli chodzi o zakończenie tego etapu, a więc także w postępowaniu sądowym. Natomiast z punktu widzenia celu jakiemu ma służyć instytucja z art. 237 k.p.k. nielogicznym wydaje się podejmowanie decyzji o kontroli i utrwalaniu rozmów na tym etapie postępowania. Skoro bowiem ukierunkowana jest na uzyskanie dowodów mających ustalić fakt popełnienia przestępstwa oraz ustalenie sprawcy postępowania, okoliczności te powinny zostać wykazane jeszcze przed skierowaniem aktu oskarżenia do sądu. Gromadzenie materiałów tego rodzaju dopiero w toku rozprawy wydaje się mijać z celem postępowania sądowego. Oznaczałoby to bowiem, iż już w toku postępowania sądowego prokurator chce uzupełniać materiał dowodowy niejako poza rozprawą albo – co wydaje się być jeszcze mniej racjonalne – sam sąd w przedmiotowy sposób pragnie uzupełnić ten materiał de facto poza świadomością oskarżonego czy jego obrońcy i na późniejszym etapie ujawnić te dowody przed sądem. Nie jest bowiem rolą sądu, szczególnie w kontradyktoryjnym procesie karnym, poszukiwanie dowodów w toku rozprawy świadczących o winie oskarżonego, zwłaszcza w sposób utajniony dla tego ostatniego. Czysto teoretycznie można oczywiście założyć, iż instytucja ta mogłaby pozwolić na wykazanie winy oskarżonego dzięki rozmowom, które w czasie trwającego postępowania sądowego prowadziłby np. telefonicznie przyznając się do niej. Jednakże, jak się wydaje, nie temu omawiana instytucja powinna służyć.

Po drugie, sama specyfika kontroli i utrwalania rozmów polega na przeprowadzaniu tych czynności w sposób tajny, tak aby podsłuchiwane osoby nie miały świadomości, iż czynność jest dokonywana. Temu ma służyć między innymi możliwość odroczenia doręczenia postanowienia o zarządzeniu kontroli do czasu zakończenia postępowania przygotowawczego. Przeprowadzenie procedury w sposób powyżej opisany w toku postępowania sądowego ze swej natury jawnego wydaje się być dalece utrudnione.

Po trzecie, wątpliwości budzi także fakt, iż zgodnie z treścią art. 237 § 1 k.p.k. zarządzenie kontroli i utrwalanie rozmów może nastąpić wyłącznie na wniosek prokuratora. O ile w postępowaniu przygotowawczym taka procedura znajduje swoje uzasadnienie o tyle na etapie postępowania sądowego wydaje się być to dalece nieracjonalne. Oznacza to bowiem, że nawet gdyby sąd dojrzał w toku postępowania konieczność zastosowania kontroli, powinien zwrócić się do prokuratora o złożenie stosownego wniosku. Teoretycznie prokurator mógłby nawet odmówić jego złożenia, chociaż trudno wyobrazić sobie taką sytuację. Dlatego też z powyższych względów stosowanie przepisów wynikających z art. 237 k.p.k. na etapie postępowania sądowego należy uznać za nieuzasadnione o czym zresztą świadczy praktyka i brak przeprowadzania kontroli i utrwalania rozmów na tym etapie postępowania.

Sposób technicznego przygotowania sieci służących do przekazywania informacji, do kontroli rozmów telefonicznych lub innych przekazów informacji dokonywanych z wykorzystaniem tych sieci oraz sposób dokonywania, rejestracji, przechowywania, odtwarzania i niszczenia zapisów z kontrolowanych rozmów telefonicznych oraz treści innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną, mając na uwadze konieczność właściwego zabezpieczenia dokonywanych zapisów przed ich utratą, zniekształceniem lub nieuprawnionym ujawnieniem, został uregulowany na mocy delegacji ustawowej art. 242 k.p.k. w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie sposobu przygotowania sieci służących do przekazywania informacji, do kontroli przekazów informacji oraz sposobu dokonywania, rejestracji, przechowywania, odtwarzania i niszczenia zapisów z kontrolowanych przekazów.

W toku postępowania przygotowawczego może pojawić się konieczność zastosowania podsłuchu. Co do zasady decyzję w tym zakresie podejmuje sąd na wniosek prokuratora. Nie jest to jedyna możliwość, albowiem w wypadkach niecierpiących zwłoki postanowienie może wydać sam prokurator (art. 237 § 2 k.p.k.) - zob. Kontrola i utrwalanie rozmów w postępowaniu przygotowawczym w wypadkach niecierpiących zwłoki.

Jeżeli konieczność dokonania kontroli i utrwalenia rozmów pojawi się na etapie postępowania sądowego, mimo iż jest to sytuacja rzadziej spotykana w praktyce, nie ma przeszkód, aby sąd zadecydował o dokonaniu kontroli i utrwaleniu rozmów także na tym etapie.

Zarządzenie kontroli i utrwalania rozmów jest dopuszczalne dopiero po wszczęciu postępowania, dlatego też złożenie wniosku przez prokuratora będzie miało miejsce również dopiero po wszczęciu postępowania. Zwraca się uwagę, że uprawnionym do złożenia wniosku jest jedynie prokurator, natomiast nie mogą go złożyć inne organy uprawnione do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Jeżeli w toku prowadzonego postępowania przez inne organy zajdzie potrzeba wydania postanowienia, organ prowadzący postępowanie przygotowawcze będzie zobligowany do złożenia wniosku do prokuratora o złożenie wniosku do sądu.