Stefański Ryszard A., Inicjowanie czynności śledczych przez strony

Inicjowanie czynności śledczych przez strony

Co do zasady, w śledztwie i dochodzeniu obowiązuje zasada ścigania z urzędu, polegająca na obowiązku wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego przez organ powołany do ścigania przestępstw o czyn ścigany z urzędu oraz zasada inkwizycyjności (śledcza), wyrażająca się w tym, że badanie sprawy należy wyłącznie do organu procesowego. Organ prowadzący śledztwo lub dochodzenie jest zobligowany do podejmowania z własnej inicjatywy wszelkich czynności dowodowych zmierzających do realizacji celów postępowania.

Jednak strony, którymi w postępowaniu przygotowawczym są podejrzany i pokrzywdzony również mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa (art. 315 § 1 k.p.k.). Ich aktywność może być przydatna do wykrycia prawdy obiektywnej, w szczególności przez ułatwienie organowi procesowemu dokonania koniecznej korekty kierunku śledztwa lub dochodzenia, zweryfikowania przyjętych wersji, a także pełniejsze ujawnienie dowodów winy lub niewinności podejrzanego.

Oprócz stron, wnioski o dokonanie czynności śledztwa może składać także obrońca podejrzanego i pełnomocnik pokrzywdzonego Mogą one dotyczyć nie tylko przeprowadzenia dowodów, gdyż w art. 315 § 1 k.p.k. jest mowa o czynnościach śledztwa, które to pojęcie ma szerszy zakres znaczeniowy. Chodzi o każdą czynność procesową, jaka ma być dokonana w toku śledztwa lub dochodzenia, np. wniosek o zastosowanie środka zapobiegawczego

Upoważnienie do składania wniosków dowodowych wynika przede wszystkim z art. 167 k.p.k., który expressis verbis stanowi, że dowody przeprowadza się m.in. na wniosek stron. Przedmiotem takiego wniosku może być każda czynność zmierzająca do ustalenia istotnego faktu; może dotyczyć przeprowadzenia zarówno dowodu służącego do stwierdzenia zaistnienia określonych okoliczności (dowód pozytywny), jak i dowodu mającego dowieść jej nieistnienia (dowód negatywny). Mogą to czynić w każdej fazie postępowania przygotowawczego. Wykorzystanie tej możliwości może być ograniczone z powodu nieznajomości zebranych materiałów; wniosek musi zawierać bowiem nie tylko żądanie uzyskania i wykorzystania środka dowodowego (akt woli), ale także określenie źródła dowodowego, z którego ma być uzyskany środek dowodowy, oraz faktu podlegającego dowodzeniu.

Strony powinny być pouczone o prawie składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia. Obowiązek taki w stosunku do podejrzanego wynika wprost z art. 300 § 1 k.p.k., a co do pokrzywdzonego z art. 300 § 2 k.p.k.

Wzór wniosku pouczenia podejrzanego został określony w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2020 r. w sprawie określenia wzoru pouczenia o uprawnieniach i obowiązkach podejrzanego w postępowaniu karnym (Dz. U. poz. 1618), a wzór pouczenia pokrzywdzonego w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2020 r. w sprawie określenia wzoru pouczenia o uprawnieniach i obowiązkach pokrzywdzonego w postępowaniu karnym (Dz. U. poz. 1619).

Zobacz Badanie wymogów formalnych pisma procesowego.