Kremens Karolina, Inicjatywa dowodowa organu w postępowaniu przygotowawczym (uwagi ogólne)

Inicjatywa dowodowa organu w postępowaniu przygotowawczym (uwagi ogólne)

Niniejsza procedura opisuje schemat wprowadzania dowodów w postępowaniu przygotowawczym z urzędu.

W osobnych procedurach zostały omówione natomiast zagadnienie Inicjatywy dowodowej stron w postępowaniu sądowym, a także Inicjatywy dowodowej stron w postępowaniu przygotowawczym oraz Inicjatywy dowodowej organu sądu w postępowaniu sądowym.

W dniu 15 kwietnia 2016 roku weszła w życie ustawa nowelizująca kodeks postępowania karnego z dnia 11 marca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 437), która znacząco zmodyfikowała art. 167 k.p.k. a więc przepis normujący inicjatywę dowodową w postępowaniu karnym, przywracając procedurę wprowadzania dowodów do postępowania obowiązującą do 1 lipca 2015 r. Ustawodawca wprowadzając aktualnie obowiązujące brzmienie art. 167 k.p.k. („Dowody przeprowadza się na wniosek stron lub z urzędu”) sprawia, iż, biorąc pod uwagę także treść art. 2 § 2 k.p.k., sąd ma nie tylko prawo, ale i obowiązek przeprowadzania dowodów z urzędu zawsze, gdy istnieje taka potrzeba, co oznacza w praktyce każdy przypadek, gdy należy ustalić okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia o winie oskarżonego. Jednocześnie sąd nie jest w żaden ograniczony w swojej aktywności i może wręcz „zastępować” oskarżyciela w oczekiwanej od niego aktywności.

Podkreślić należy, iż obowiązująca od dnia 1 lipca 2015 r. do 15 kwietnia 2016 roku ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1247) regulowała zagadnienie inicjatywy dowodowej (tj. wprowadzania dowodów do procesu i ich przeprowadzania w toku postępowania) zdecydowanie odmiennie. W szczególności art. 167 k.p.k. w brzmieniu z 1 lipca 2015 r. pozwalał na ukształtowanie przebiegu postępowania sądowego zgodnie z zasadą kontradyktoryjnego postępowania karnego. Uwypuklał rolę stron w powoływaniu dowodów i przeprowadzaniu ich na rozprawie sprawiając, iż inicjatywa dowodowa stron wyraźnie dominowała nad inicjatywą dowodową sądu w tym zakresie. Co więcej, przepis nie tylko wskazywał, iż w pierwszej kolejności dowody przeprowadzały strony, a dopiero w dalszej sąd, ale zdecydowano się również na wprowadzenie przesłanki, dopiero której zaistnienie uzasadniało aktywność sądu w zakresie inicjatywy dowodowej, tj. „wyjątkowy wypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami”. Miało to - w założeniu ustawodawcy - limitować aktywność sądu w tym zakresie.

Aktualnie wprowadzone zmiany, stanowiące powrót do inkwizycyjnego modelu wprowadzania i przeprowadzania dowodów na rozprawie znacząco wpłyną na kształt postępowania sądowego rozmywając role procesowe sądu jako organu orzekającego i oskarżyciela jako organu, na którym ciężar udowodnienia winy oskarżonego.

Ustawodawca nowelizacją z 15 kwietnia 2016 roku zmieniając kształt art. 167 k.p.k. usunął jego art. 167 § 2 k.p.k., który w całości odnosił się do postępowania przygotowawczego. Jednakże problem inicjatywy dowodowej na tym etapie postępowania karnego, w związku z zasadami inkwizycyjności i ścigania z urzędu rządzącymi tym etapem postępowania, nie budzi wielkich kontrowersji. Oznacza to, iż obowiązkiem organu w postępowaniu przygotowawczym jest przeprowadzanie dowodów, co nie wyklucza prawa stron do zgłaszania wniosków dowodowych na tym etapie postępowania.

W postępowaniu przygotowawczym, którego jednym z celów jest zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu (art. 297 § 1 pkt 5 k.p.k.), organy postępowania przygotowawczego zobligowane są do zbierania dowodów z urzędu. Przepis art. 167 k.p.k., który stosuje się zarówno do postępowania przygotowawczego jak i sądowego, stanowi że dowody przeprowadzane są przez organ, co nie wyklucza możliwości zgłaszania wniosków dowodowych przez strony.

Organami postępowania przygotowawczego są przede wszystkim prokurator, a także Policja oraz inne organy uprawnione przez ustawodawcę do prowadzenia postępowania przygotowawczego (art. 298 oraz art. 312 k.p.k.). W zależności od tego, w jakiej formie postępowanie przygotowawcze będzie prowadzone (śledztwo lub dochodzenie) oraz czy śledztwo będzie prowadzone osobiście przez prokuratora (śledztwo własne), czy powierzone Policji lub innym organom postępowania przygotowawczego (np. CBA, ABW), różne organy będą uprawnione do podejmowania decyzji w zakresie dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu.

Na etapie postępowania przygotowawczego dominuje bezwzględnie zasada inkwizycyjności oraz działania organu z urzędu, a więc główny ciężar skompletowania materiału dowodowego spoczywać będzie na organach postępowania przygotowawczego. Nie oznacza to jednak, iż strony postępowania przygotowawczego, tj. pokrzywdzony i podejrzany, nie będą mieć możliwości wnioskowania o przeprowadzenie dowodów.