Kremens Karolina, Dostęp do akt postępowania sądowego stron, obrońców, pełnomocników i przedstawicieli ustawowych

Dostęp do akt postępowania sądowego stron, obrońców, pełnomocników i przedstawicieli ustawowych

Przepisy dotyczące udostępniania akt postępowania karnego związane są z realizacją zasady jawności wewnętrznej postępowania. Zasada jawności postępowania karnego przejawia się w dwóch aspektach:

– tzw. jawności zewnętrznej, tj. dostępie do materiałów i czynności postępowania nieograniczonej i nieokreślonej grupie osób (publiczności), która nie ma bezpośredniego interesu prawnego w wydaniu określonego rozstrzygnięcia;

– tzw. jawności wewnętrznej, a więc dostępie stron i innych uczestników postępowania do zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz wszystkich czynności postępowania niezbędnych dla zajęcia stanowiska i w efekcie - rozstrzygnięcia (zob. K. Zgryzek, Zasada jawności [w:] P. Wiliński (red.), Zasady procesu karnego. System Prawa Karnego Procesowego, t. III, cz. 1, Warszawa 2014, s. 768 i n.).

Co do zasady dostęp stron, a także innych uczestników postępowania do akt postępowania karnego będzie miał charakter szerszy niż dostęp innych podmiotów (publiczność, w tym media). W tym drugim przypadku organ procesowy prowadzący postępowanie będzie mógł ograniczyć dostęp w szerszym zakresie.

Dostęp do akt postępowania karnego w kontekście zasady jawności jest zróżnicowany w zależności od tego czy mówimy o dostępie do akt postępowania przygotowawczego, czy sądowego. Na etapie postępowania sądowego dominuje zasada jawności, co oznacza, że akta postępowania są, poza wyjątkami, dostępne bez ograniczeń (art. 156 § 1 k.p.k.). Natomiast w postępowaniu przygotowawczym sytuacja kształtuje się odmiennie, w związku z zasadą tajności tego etapu postępowania, i udostępnianie akt śledztwa i dochodzenia odbywa się wyłącznie za zgodą prokuratora lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze (art. 156 § 5 k.p.k.), a przesłanki umożliwiające ograniczenie dostępu uczestnikom postępowania są bez wątpienia szersze niż w postępowaniu sądowym.

Akta postępowania sądowego udostępnia się na żądanie stronom, obrońcom, pełnomocnikom oraz przedstawicielom ustawowym (art. 156 § 1 k.p.k. zd. 1). Udostępnienie akt innym osobom niż wskazane powyżej również jest możliwe (art. 156 § 1 k.p.k. zd. 2), jednakże procedura taka ma nieco inny przebieg (zob. Dostęp do akt postępowania sądowego innych osób). Podkreślenia wymaga, iż uprawnienie do przeglądania akt jest niezależne od innych uprawnień, w tym prawa do końcowego zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania (art. 321 § 1 k.p.k. - zob.: Zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego). Nawet strony zrealizowały swoje uprawnienie na etapie postępowania przygotowawczego, mają prawo do uzyskania dostępu do akt w postępowaniu sądowym (zob. wyrok SN z dnia 21 stycznia 1952 r., II K 920/51, OSN (K) 1952, nr 4, poz. 54).

Uzyskując dostęp do akt strony uzyskują jednocześnie prawo do sporządzania z nich odpisów, a także – co stanowi nowość wprowadzoną ustawą z dnia 11 marca 2016 roku – kopii (art. 156 § 1 k.p.k. zd. 1).

Udostępnienie akt postępowania nie oznacza jednak dostępu do całości akt. Ze względu na ochronę niektórych uczestników postępowania (pokrzywdzonych i świadków) ich dane dotyczące miejsca zamieszkania oraz miejsca pracy nie podlegają ujawnieniu co do zasady. Na mocy art. 156a k.p.k. dane lub oryginały dokumentów znajdujące się w załączniku adresowym udostępnia się wyłącznie organom państwowym oraz organom samorządu terytorialnego na ich wniosek, jeżeli jest to niezbędne dla wykonywania ustawowych zadań tych organów. Można je udostępnić także na wniosek innych instytucji lub osób, jeżeli przemawia za tym ważny interes. Powyższa regulacja ma na celu zabezpieczyć prawo pokrzywdzonych i świadków do utrzymania w tajemnicy informacji pozwalających na identyfikację miejsca, w którym przebywają. Stanowi konsekwencję wprowadzenia przepisu art. 148a k.p.k oraz zmienionego art. 191 k.p.k. Dotychczasowa regulacja wynikająca z art. 191 § 3 k.p.k. pozwalająca na zastrzeżenie danych dotyczących miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu z praktycznego punktu widzenia wydawała się dalece niewystarczająca, zwłaszcza, iż dokonywano zastrzeżenia na wniosek pokrzywdzonego lub świadka i wyłącznie, gdy zachodziła uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami. Dlatego też zdecydowano się na utajnienie danych dotyczących miejsca zamieszkania i pracy przesłuchiwanego, niezależnie od jego poczucia zagrożenia, a co za tym idzie, nieujawniania ich także zapoznającym się z aktami postępowania, poza sytuacjami wyjątkowymi wskazanymi w art. 156a k.p.k., a także art. 148a § 4 i 5 k.p.k.