Kidyba Andrzej, Dematerializacja akcji - zagubienie lub zniszczenie dokumentów akcji - SKA

Dematerializacja akcji - zagubienie lub zniszczenie dokumentów akcji - SKA

Celem opracowania jest omówienie sytuacji, w której w przymusowym procesie dematerializacji akcji w spółce komandytowo-akcyjnej akcjonariusz zagubił akcje lub zostały one uszkodzone albo też zaginęły.

Przy okazji omawiania tego zagadnienia ustalono jakie elementy składają się procedurę dematerializacji akcji oraz zwrócono uwagę na obowiązki akcjonariusza, jak również podjęto próbę rozwiązana problemu i wskazano jakie czynności musi podjąć akcjonariusz w wypadku zaginięcia, uszkodzenia lub zniszczenia akcji.

Ustawodawca dopuścił dwa sposoby (ściślej tryby) dematerializacji akcji: Pierwszy w rejestrze akcjonariuszy; dotyczy on omawianych spółek komandytowo-akcyjnych oraz drugi w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Ten drugi jest alternatywą dla spółek komandytowo-akcyjnych.

Przymusowa procedura dematerializacji akcji odnosi się także, do tytułów uczestnictwa, tj. akcji w spółce komandytowo-akcyjnej. Zgodnie z dyspozycją art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h. w zakresie prezentowanego zagadnienia dematerializacji akcji w spółkach komandytowo – akcyjnych należy zastosować odpowiednio przepisy o spółce akcyjnej. W praktyce należy to rozumieć w ten sposób, że proces dematerializacji akcji w spółce komandytowo-akcyjnej będzie przeprowadzany w oparciu o reguły właściwe dla spółek akcyjnych (por. art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h. w zw. z art. 328^1-15 k.s.h.).

Prawodawca od dnia 1 stycznia 2020 r. wprowadził istotne zmiany w zakresie stanu prawnego mające wpływ na funkcjonowanie spółek komandytowo – akcyjnych. Od tej daty zaczęła obowiązywać nowelizacja Kodeksu Spółek Handlowych (ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy Kodeks Spółek Handlowych oraz niektórych innych ustaw Dz. U. z 2019 r., poz. 1798, ze zm. z Dz. U. z 2020 r., poz. 875), która wprowadziła szeroki pakiet zmian obejmujący wskazane powyżej typy spółek handlowych. Jedną z głównych zmian jest dematerializacja wszystkich akcji. Należy zaznaczyć, że ma ona charakter przymusowy i powszechny. W rezultacie takiej decyzji ustawodawcy z obrotu gospodarczego w 2021 roku zostaną wycofane wszystkie akcje w formie dokumentu. Zgodnie z art. 328 § 1 k.s.h. akcje nie mają formy dokumentu (por. art. 328 § 1 k.s.h. w brzmieniu ustawy z dnia 30.08.2019 r. (Dz. U. z 2019 r., poz. 1798, ze zm. z Dz. U. z 2020 r., poz. 875), która wchodzi w życie 01.03.2021 r. Przepisy o akcjach stosuje się odpowiednio do warrantów subskrypcyjnych, świadectw użytkowych, świadectw założycielskich i innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki (por. art. 328 § 2 k.s.h.).

Procedura dematerializacji akcji obejmuje swym zakresem, w szczególności, art. 328^1-15 k.s.h.

Obowiązkowy i złożony proces dematerializacji akcji obejmuje kilka czynności, które dotyczą także spółki komandytowo-akcyjnej, w szczególności należą do nich:

1. obowiązek założenia strony internetowej przez spółkę;

2. wybór podmiotu prowadzącego elektroniczny rejestr akcjonariuszy albo depozyt przez walne zgromadzenie akcjonariuszy w postaci uchwały (por. art. 328¹ § 5 k.s.h. i art. 328¹¹ k.s.h.);

3. niezwłoczne zawarcie umowy z podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy (por. art. 328² § 1 k.s.h.), który na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. 2005, nr 183, poz. 1538, ze zm. z Dz. U. 2021, poz. 328; 355 dalej jako u.o.i.f.) jest uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych (tryb nr 1 rejestracyjny);

albo

w przypadku gdy walne zgromadzenie akcjonariuszy w myśl art. 328¹¹ k.s.h. podjęło uchwałę, w której zdecydowało o zarejestrowaniu akcji w depozycie papierów wartościowych w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi to wówczas spółka zawiera niezwłocznie umowę o rejestrację akcji w depozycie papierów wartościowych w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (tryb nr 2 depozytowy). Należy podkreślić, że jak stanowi art. 328¹² k.s.h. akcje tej samej spółki nie mogą być zarejestrowane równocześnie w rejestrze akcjonariuszy i depozycie papierów wartościowych.

4. wezwanie spółki skierowane do akcjonariuszy (maksymalnie pięciokrotne) do złożenia papierowych dokumentów akcji w spółce;

5. przyjęcie papierowych dokumentów akcji od akcjonariuszy przez spółkę;

6. przekazanie papierowych dokumentów akcji do podmiotu prowadzącego elektroniczny rejestr akcjonariuszy albo depozyt (por. art. 328⁴ k.s.h.);

Należy zaznaczyć, że z dniem 01 marca 2021 r. następuje utrata mocy obowiązującej, tj. prawnej księgi akcyjnej (por. art. 328³ k.s.h.).

Dodatkowo, rejestr akcjonariuszy jest jawny (por. art. 328⁵ k.s.h.) podobnie jak depozyt.

Założeniem przeprowadzonej przez ustawodawcę reformy w relacji do dematerializacji akcji w praktyce gospodarczej jest zastąpienie materialnej, ściślej papierowej postaci papierów wartościowych zapisem w systemie teleinformatycznym. Skutkiem prawnym takiej zmiany stanu prawnego jest zakaz emisji i wydawania akcji w formie dokumentu oraz rzeczywiste usunięcie takiej formy prawnej akcji z obrotu prawnego. W to miejsce został wprowadzony obowiązek ujawniania, (ściślej rejestrowania) akcji (i innych dokumentów) w rejestrze akcjonariuszy albo w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (por. art. 328¹ k.s.h., art. 328¹² k.s.h.). W praktyce oznacza to, że spółki komandytowo-akcyjne będą zobowiązane do prowadzenia elektronicznych rejestrów akcjonariuszy albo depozytów.

Kierunek wprowadzonych reform doprowadził do włączenia tytułów uczestnictwa w spółce komandytowo – akcyjnej, tj. akcji do zaplanowanej uprzednio przez prawodawcę cyfryzacji obrotu gospodarczego.

Warto wspomnieć również o pozytywnych aspektach wprowadzonej do obrotu prawnego instytucji dematerializacji akcji. Po pierwsze, ogranicza ona do minimum skutki utraty dokumentów akcji, a także zdecydowanie ułatwia wypłatę dywidendy dla akcjonariuszy. Również wskutek utworzenia i funkcjonowania elektronicznego rejestru akcjonariuszy albo elektronicznego depozytu papierów wartościowych szybciej można ustalić krąg podmiotowy aktualnych akcjonariuszy.

W przymusowym procesie dematerializacji akcji obowiązkiem każdej spółki komandytowo-akcyjnej jest wezwanie akcjonariuszy do złożenia papierowych dokumentów akcji w spółce. W efekcie, powinnością akcjonariusza jest złożenie papierowych dokumentów akcji w spółce. Może on dokonać tej czynności osobiście albo za pośrednictwem kuriera, poczty polskiej etc.

W praktyce prawniczej regułą jest, że w przypadku każdorazowego złożenia jakichkolwiek dokumentów (tu: akcji) podmiot składający otrzymuje pisemne pokwitowanie. Obowiązujące przepisy kodeksu spółek handlowych nie wskazują konkretnej treści takiego pokwitowania. Jak się wydaje, w minimalnym zakresie powinno ono zawierać dane dotyczące akcjonariusza, który składa papierowe dokumenty akcji, także dane, które identyfikują składane papierowe dokumenty akcji, w tym wartość nominalną, serię i numer akcji oraz informację o rodzaju akcji, ściślej czy jest to akcja imienna lub akcja na okaziciela i zaznaczenie czy zawiera uprawnienia szczególne z akcji, wysokość dokonanej wpłaty w przypadku akcji imiennych, informację o ograniczeniach w zakresie rozporządzania akcją, a także datę złożenia papierowych dokumentów akcji w spółce. Dodatkowo, na pokwitowaniu należy sprawdzić czy znajduje się podpis osoby umocowanej do reprezentowania spółki.

W procesie dematerializacji akcji najważniejsze dla akcjonariusza jest legitymowanie się ważnym i aktualnym dokumentem akcji. Natomiast brak dokumentu akcji może stanowić przesłankę z którą łączy się odmowa wpisania akcjonariusza w rejestrze akcjonariuszy przez dom maklerski, co z kolei pozbawi go praw wynikających z akcji (prawo głosu, prawo do dywidendy). Jak stanowi art. 343 k.s.h. wobec spółki za akcjonariusza uważa się tylko tę osobę, która jest wpisana do rejestru akcjonariuszy (albo depozytu por. art. 328 ¹¹ k.s.h.), z uwzględnieniem ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. Z kolei, dowodem wpisu jest świadectwo rejestrowe wydawane w każdym przypadku na czas określony przez podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy albo depozyt (por. art. 328⁶ k.s.h.).

Może też zaistnieć sytuacja w której spółka wydała papierowe dokumenty akcji w formie wskazanej w art. 328 k.s.h. jednakże te dokumenty zostały zagubione lub zniszczone w takim stopniu, że akcjonariusz nie może realnie, tj. fizycznie złożyć ich w spółce. W takim wypadku warto zastanowić się jak akcjonariusz może postąpić w sytuacji gdy jego akcje zaginęły, zostały zniszczone lub uległy uszkodzeniu. Zdarzenie takie w praktyce gospodarczej często ma miejsce, m.in. w spółach z dużą liczbą akcjonariuszy, jak również w spółkach pracowniczych. Warto wspomnieć o spółce akcyjnej Poczty Polskiej, która w lipcu 2020 r. zgubiła wszystkie akcje jedynego akcjonariusza czyli Skarbu Państwa (vide: obwieszczenie w MSiG z dnia 22 lipca 2020, nr 141 (6031), poz. 35819).

W takiej sytuacji, należy przede wszystkim przeanalizować postanowienia statutu i sprawdzić czy w jego strukturze znajduje się zapis dotyczący zagubienia, uszkodzenia lub zniszczenia papierowych dokumentów akcji co może łączyć się z reguły z wydaniem duplikatu takiego dokumentu.

W myśl art. 304 § 4 k.s.h. statut może zawierać dodatkowe postanowienia, chyba że z ustawy wynika, że przewiduje ona wyczerpujące uregulowanie albo dodatkowe postanowienie statutu jest sprzeczne z naturą spółki komandytowo-akcyjnej lub dobrymi obyczajami. W przypadku gdy takie uregulowania znajdują się w statucie, to należy postępować zgodnie z nimi. Jednakże najczęściej w rzeczywistości gospodarczej statut nie zawiera rozstrzygnięcia dotyczącego stanu zagubienia, zniszczenia lub uszkodzenia papierowych dokumentów akcji (ściślej trybu umarzania zniszczonych lub utraconych papierowych dokumentów akcji). W wypadku gdy statut nie reguluje trybu wydawania duplikatów akcji to wówczas, jak się wydaje należy zastosować dekret z dnia 10 grudnia 1946 r. o umarzaniu utraconych dokumentów (Dz. U. 1947, nr 5, poz. 20 dalej jako u.u.d.d.).