Kidyba Andrzej, Dematerializacja akcji - obowiązki akcjonariuszy - spółka komandytowo-akcyjna

Dematerializacja akcji – obowiązki akcjonariuszy - spółka komandytowo-akcyjna

Celem opracowania jest omówienie obowiązków akcjonariuszy w procesie dematerializacji akcji w spółce komandytowo-akcyjnej. Przy okazji analizy tego zagadnienia wyszczególniono jakie czynności składają się na ogólną i powszechną procedurę dematerializacji akcji w tym typie handlowej spółki osobowej.

W Polsce w 2020 r. zarejestrowano w obrocie gospodarczym 3455 spółek komandytowo-akcyjnych, szerzej por. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2020, Warszawa 2021, s. 14, 27, 118 i nast.

Obligatoryjna i powszechna procedura dematerializacji akcji obejmuje swym zakresem także akcji w spółce komandytowo-akcyjnej. W myśl art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h. do dematerializacji akcji w spółkach komandytowo – akcyjnych należy zastosować odpowiednio przepisy o spółce akcyjnej. W praktyce należy to rozumieć w ten sposób, że proces dematerializacji akcji w spółce komandytowo-akcyjnej będzie przeprowadzany w oparciu o reguły właściwe dla spółek akcyjnych (por. art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h. w zw. z art. 328^1-15 k.s.h.).

Prawodawca od dnia 1 stycznia 2020 r. wprowadził zmiany w zakresie stanu prawnego mające wpływ na funkcjonowanie spółek komandytowo – akcyjnych. Od tej daty zaczęła obowiązywać nowelizacja Kodeksu Spółek Handlowych (ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy Kodeks Spółek Handlowych oraz niektórych innych ustaw Dz. U. z 2019 r., poz. 1798, ze zm. z Dz. U. z 2020 r., poz. 875), która wprowadziła szeroki pakiet zmian obejmujący wskazane powyżej typy spółek handlowych. Jedną z głównych zmian jest dematerializacja wszystkich akcji. Należy zaznaczyć, że ma ona charakter przymusowy i powszechny. W rezultacie takiej decyzji ustawodawcy z obrotu gospodarczego w 2021 roku zostaną wycofane wszystkie akcje w formie dokumentu. Zgodnie z art. 328 § 1 k.s.h. akcje nie mają formy dokumentu (por. art. 328 § 1 k.s.h. w brzmieniu ustawy z dnia 30.08.2019 r. (Dz. U. z 2019 r., poz. 1798, ze zm. z Dz. U. z 2020 r., poz. 875), która wchodzi w życie 01.03.2021 r. Przepisy o akcjach stosuje się odpowiednio do warrantów subskrypcyjnych, świadectw użytkowych, świadectw założycielskich i innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki (por. art. 328 § 2 k.s.h.).

Jak już wspomniano, instytucja prawna jaką jest dematerializacji akcji weszła w życie 01.03.2021 r.(por. art. 23 zdanie wprowadzające nowelizacji - zmienione przez art. 43 pkt 7 lit. a ustawy z dnia 14 maja 2020 r. (tzw. tarcza 3.0) o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 z dniem 16 maja 2020 r. - wskazuje, że ustawa wchodzi w życie z dniem 1 marca 2021 r. Dz. U. 2020, poz. 875). Procedura dematerializacji akcji obejmuje swym zakresem, w szczególności, art. 328^1-15 k.s.h.

Kodeksowa regulacja prawna wyodrębnia dwa sposoby, (ściślej tryby) dematerializacji akcji: Pierwszy w rejestrze akcjonariuszy; dotyczy on omawianych spółek komandytowo-akcyjnych oraz drugi w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Ten drugi jest alternatywą dla spółek komandytowo-akcyjnych.

Przymusowy i złożony proces dematerializacji akcji obejmuje kilka czynności, które dotyczą również spółki komandytowo-akcyjnej, w szczególności należą do nich:

1. obowiązek założenia strony internetowej przez spółkę;

2. wybór podmiotu prowadzącego elektroniczny rejestr akcjonariuszy albo depozyt przez walne zgromadzenie akcjonariuszy w postaci uchwały (por. art. 328¹ § 5 k.s.h. i art. 328¹¹ k.s.h.);

3. niezwłoczne zawarcie umowy z podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy (por. art. 328² § 1 k.s.h.), który na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. 2005, nr 183, poz. 1538, ze zm. z Dz. U. 2021, poz. 328; 355 dalej jako u.o.i.f.) jest uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych (tryb nr 1 rejestracyjny);

albo

w przypadku gdy walne zgromadzenie akcjonariuszy w myśl art. 328¹¹ k.s.h. podjęło uchwałę, w której zdecydowało o zarejestrowaniu akcji w depozycie papierów wartościowych w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi to wówczas spółka zawiera niezwłocznie umowę o rejestrację akcji w depozycie papierów wartościowych w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (tryb nr 2 depozytowy). Należy podkreślić, że jak stanowi art. 328¹² k.s.h. akcje tej samej spółki nie mogą być zarejestrowane równocześnie w rejestrze akcjonariuszy i depozycie papierów wartościowych.

4. wezwanie spółki skierowane do akcjonariuszy (maksymalnie pięciokrotne) do złożenia papierowych dokumentów akcji w spółce;

5. przyjęcie papierowych dokumentów akcji od akcjonariuszy przez spółkę;

6. przekazanie papierowych dokumentów akcji do podmiotu prowadzącego elektroniczny rejestr akcjonariuszy albo depozyt (por. art. 328⁴ k.s.h.);

Należy zaznaczyć, że z dniem 01 marca 2021 r. następuje utrata mocy obowiązującej, tj. prawnej księgi akcyjnej (por. art. 328³ k.s.h.).

Dodatkowo, rejestr akcjonariuszy jest jawny (por. art. 328⁵ k.s.h.) podobnie jak depozyt.

Obowiązek rejestracji obejmuje zarówno akcje nowej emisji, a także wszystkie do tej chwili wyemitowane akcje spółek komandytowo-akcyjnych do tego momentu niezdematerializowane, czyli wydane w formie papierowego dokumentu.

Założeniem przeprowadzonej przez ustawodawcę reformy w relacji do dematerializacji akcji w praktyce gospodarczej jest zastąpienie materialnej, ściślej papierowej postaci papierów wartościowych zapisem w systemie teleinformatycznym. Skutkiem prawnym takiej zmiany stanu prawnego jest zakaz emisji i wydawania akcji w formie dokumentu oraz rzeczywiste usunięcie takiej formy prawnej akcji z obrotu prawnego. W to miejsce został wprowadzony obowiązek ujawniania, (ściślej rejestrowania) akcji (i innych dokumentów) w rejestrze akcjonariuszy albo w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (por. art. 328¹ k.s.h., art. 328¹² k.s.h.). W praktyce oznacza to, że spółki komandytowo-akcyjne będą zobowiązane do prowadzenia elektronicznych rejestrów akcjonariuszy albo depozytów.

Kierunek wprowadzonych reform doprowadził do włączenia tytułów uczestnictwa w spółce komandytowo – akcyjnej, tj. akcji do zaplanowanej uprzednio przez prawodawcę cyfryzacji obrotu gospodarczego. Warto zauważyć, że wspomniana cyfryzacja została już zrealizowana w 2019 r. w odniesieniu do również przymusowej i powszechnej dematerializacji obligacji.

Warto wspomnieć również o pozytywnych aspektach wprowadzonej do obrotu prawnego instytucji dematerializacji akcji. Po pierwsze, ogranicza ona do minimum skutki utraty dokumentów akcji, a także zdecydowanie ułatwia wypłatę dywidendy dla akcjonariuszy. Również wskutek utworzenia i funkcjonowania elektronicznego rejestru akcjonariuszy albo elektronicznego depozytu papierów wartościowych szybciej można ustalić krąg podmiotowy aktualnych akcjonariuszy.

W praktyce prawno-gospodarczej przyjmuje się z reguły, że każde złożenie dokumentów odbywa się za pisemnym potwierdzeniem. Taką metodę należałoby również przyjąć i zastosować w sytuacji przyjęcia od akcjonariusza papierowych dokumentów akcji.

Przy dokonywaniu tej czynności w spółce komandytowo-akcyjnej, warto równocześnie zbierać (i gromadzić) oraz porządkować (i segregować) właściwe i określone dane akcjonariuszy, które mają pojawić się w elektronicznym rejestrze. W szczególny sposób odnosi się to do podmiotów, które dysponują akcjami na okaziciela. Jest to również odpowiedni moment dla spółki aby podjąć próbę uzyskania od akcjonariuszy akceptacji na kontakt drogą elektroniczną.

Akcjonariusz teoretycznie może wysłać papierowe dokumenty akcji na adres spółki korzystając z usługi poczty polskiej albo określonej firmy kurierskiej.

Należy jednak zaznaczyć, że list polecony, paczka pocztexu czy też usługa kurierska może łączyć się z ryzykiem zaginięcia lub zagubienia wysyłanych papierów wartościowych w transporcie.

Niezależnie od wyboru sposobu na jaki zdecyduje się akcjonariusz aby dostarczyć w określonym terminie papierowe dokumenty akcji, tj. osobiście czy też za pośrednictwem kuriera lub poczty spółka ma obowiązek wysłać akcjonariuszowi pokwitowanie z związku z otrzymanymi dokumentami.

Proces dematerializacji akcji obejmuje szereg szczegółowych czynności, do których należą: przygotowanie odpowiedniej uchwały przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, przechowanie i zdigitalizowanie przeprowadzonych wezwań obejmujących daty ich ogłoszenia oraz zamieszczenia na stronie internetowej spółki. Dodatkowo, zebrania papierowych dokumentów akcji i kopii przekazanych pokwitowań akcjonariuszom, jak również uzyskanie i uporządkowanie wymaganych przez przepisy prawne danych o akcjonariuszach.

Skrupulatne i prawidłowe dokonanie powyższych czynności będzie miało wpływ na wykonanie umowy o prowadzenie rejestru i rzeczywistej elektronicznej rejestracji akcji przez dom maklerski lub bank prowadzący działalność maklerską, jak również Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.

Tymczasem dla akcjonariusza legitymowanie się aktualnym i ważnym dokumentem akcji jest priorytetowe, (ściślej najważniejsze) w procedurze dematerializacji akcji. Z dniem 1 marca 2021 r. dokumenty papierowe akcji stracą byt prawny i zaczną obowiązywać wpisy w elektronicznym rejestrze akcjonariuszy albo zapisy akcji na rachunkach papierów wartościowych. Brak dokumentu akcji może stanowić przeszkodę, która spowoduje odmowę zarejestrowania akcjonariusza w rejestrze akcjonariuszy przez dom maklerski czy też bank. Taki stan z kolei łączy się z pozbawieniem akcjonariusza praw wynikających z akcji, w szczególności prawa głosu (por. art. 352 k.s.h.), czy też prawa do dywidendy (por. art. 348 § 2 k.s.h.).