Bełczącki Robert Marek, Badanie właściwości sądu ze względu na gospodarczy charakter sprawy

Badanie właściwości sądu ze względu na gospodarczy charakter sprawy

Likwidacja postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych, dokonana z dniem 3 maja 2012 r. (por. art. 1 pkt 46 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw Dz. U. Nr 233, poz. 1381), nie umniejsza znaczenia sądów gospodarczych, które w myśl art. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175 ze zm.) są odrębnymi jednostkami organizacyjnymi sądów rejonowych i sądów okręgowych powołanymi do rozpoznawania spraw gospodarczych.

Stosowanie do art. 2 wspomnianej ustawy przez sprawy gospodarcze rozumieć należy sprawy:

– ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej,

– ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291-300 k.s.h. i art. 479-490 k.s.h.,

– przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku,

– między organami przedsiębiorstwa państwowego,

– między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór,

– z zakresu prawa upadłościowego i naprawczego,

– o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, którym jest orzeczenie sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem, jak również innemu tytułowi egzekucyjnemu, obejmującemu roszczenia, które, gdyby były rozpoznawane przez sąd, należałyby do właściwości sądów gospodarczych,

– o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orzeczeniu sądu gospodarczego albo ugodzie zawartej przed tym sądem, jak również innego tytułu wykonawczego obejmującego roszczenie, które, gdyby było rozpoznawane przez sąd, należałoby do właściwości sądów gospodarczych,

– o ustalenie, że orzeczenie sądu lub rozstrzygnięcie innego organu państwa obcego wydane w sprawie gospodarczej podlega albo nie podlega uznaniu,

– inne, przekazane przez odrębne przepisy.

Szerzej o pojęciu sprawy gospodarczej - T. Wiśniewski, Komentarz do art. 479¹ k.p.c., w: red. T. Wiśniewski, H. Dolecki, Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, Lex.

Na podstawie art. 12 § 1a pkt 3 i art. 16 § 4a pkt 2 u.s.p. w sądach rejonowych i okręgowych funkcjonują wydziały gospodarcze utworzone do rozpoznawania spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw.

Jeśli jednak w danym sądzie rejonowym lub okręgowym wydział gospodarczy nie został utworzony, stosownie do art. 12 § 1b art. 16 § 4b u.s.p. rozpoznawanie spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw z obszaru właściwości takiego sądu przekazuje się w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości (art. 20 pkt 3 u.s.p.) innemu sądowi rejonowemu lub innemu sądowi okręgowemu działającemu na obszarze tej samej apelacji.

Obecnie w tym zakresie obowiązuje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2012 r. w sprawie przekazania niektórym sądom okręgowym i sądom rejonowym rozpoznawania spraw gospodarczych z obszarów właściwości innych sądów okręgowych i sądów rejonowych (Dz. U. z dnia 28 czerwca 2012 r., poz. 730).

W razie wniesienia sprawy gospodarczej do sądu rejonowego albo okręgowego, w którym wydział gospodarczy nie został utworzony, sprawa podlega przekazaniu sądowi wskazanemu w tym rozporządzeniu. W praktyce sytuację taką określa się mianem przekazania sprawy sądowi właściwemu miejscowo i rzeczowo. Chodzi tutaj jednak przede wszystkim o właściwość rzeczową, odnoszącą się do przedmiotu wszczętej sprawy. Wspomniane rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości stanowi podstawę prawną przekazania sprawy ze względu na jej gospodarczy charakter tylko między sądami równorzędnymi, co może zbiegać się także z obowiązkiem jednoczesnego przekazania sprawy z uwagi na właściwość miejscową wyłączną przewidzianą w art. 38 lub 40 k.p.c., czy też z obowiązkiem przekazania sprawy sądowi wyższego lub niższego rzędu ze względu na właściwość rzeczową na podstawie art. 18 k.p.c.

Rozpoznawanie sprawy gospodarczej przez wydział gospodarczy jest obligatoryjne i strony nie mogą tego zmienić w drodze umowy prorogacyjnej. Biorąc to pod uwagę wniesienie sprawy gospodarczej do sądu rejonowego lub okręgowego, w którym wydział gospodarczy nie został utworzony, należy zakwalifikować jako niewłaściwość nieusuwalną w drodze umowy stron w rozumieniu art. 202 zd. pierwsze k.p.c., braną pod uwagę przez sąd z urzędu.

Ponadto jeśli strony w umowie przewidzianej w art. 46 k.p.c. wskażą jako właściwy sąd, w którym wydział gospodarczy nie został utworzony, sprawa gospodarcza będzie musiała zostać przekazana sądowi, któremu Minister Sprawiedliwości przekazał rozpoznawanie takich spraw z obszaru właściwości sądu wybranego przez strony.

Wniesienie sprawy gospodarczej do sądu rejonowego lub okręgowego, gdzie wydział gospodarczy nie został utworzony, powoduje niewłaściwość nieusuwalną w rozumieniu art. 202 zd. pierwsze k.p.c., braną pod uwagę z urzędu przez sąd w każdym stanie sprawy.

Według art. 200 § 1 k.p.c. sąd nie może poprzestać na stwierdzeniu swej niewłaściwości, lecz obowiązany jest przekazać sprawę sądowi właściwemu.

Obowiązek ten w pierwszej kolejności spoczywa na przewodniczącym, który jeśli w oparciu o treść pisma wszczynającego postępowanie oceni, że sprawa ma charakter gospodarczy i przez to podlega przekazaniu innemu sądowi, wyznacza w tym celu posiedzenie niejawne, nawet bez wzywania strony do usunięcia braków formalnych pisma, chyba że bez usunięcia takich braków prawidłowe przekazanie sprawy nie będzie możliwe (por. § 116 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2015 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. poz. 925), co najczęściej ma miejsce w razie przytoczenia w piśmie okoliczności, które wskazują nie tylko na gospodarczy charakter wnoszonej sprawy.

Ocena sprawy z punktu widzenia jej gospodarczego charakteru odbywa się w świetle art. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych.

Dokonanie wadliwej oceny w tym zakresie nie prowadzi do nieważności postępowania, ale stanowi naruszenie przepisów postępowania uwzględniane przez sąd drugiej instancji w postępowaniu apelacyjnym tylko wtedy, gdy strona wnosząca apelację wykaże, że naruszenie takie miało wpływ na wynik sprawy, z zastrzeżeniem art. 162 k.p.c. Jednak w obecnym stanie prawnym, ze względu na likwidację postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych, wykazanie związku przyczynowego między takim uchybieniem, a wynikiem sprawy, będzie miało miejsce wyjątkowo.

Por. postanowienie SN z dnia 21 sierpnia 1990 r., II CZ 160/90, OSNC 1991, nr 8-9, poz. 115, LEX nr 3658.