Bełczącki Robert Marek, Badanie właściwości rzeczowej sądu

Badanie właściwości rzeczowej sądu

1. Przez właściwość sądu należy rozumieć kompetencję sądu do rozpoznania sprawy z punktu widzenia przepisów regulujących podział spraw pomiędzy poszczególne sądy powszechne.

2. Ustalenie właściwości rzeczowej służy podziałowi spraw, należących do różnych kategorii ustawowych, pomiędzy sądy pierwszej instancji urzędujące na tym samym obszarze.

3. W myśl art. 15 § 1 i 2 k.p.c., przez sąd właściwy należy rozumieć sąd, który był właściwy do rozpoznania sprawy w chwili wniesienia pozwu albo stał się właściwy w toku postępowania. Zatem uznanie niewłaściwości sądu wchodzi w rachubę wówczas, gdy pozew wniesiony został do sądu niewłaściwego, aż do momentu, gdy wskutek zmiany okoliczności w toku postępowania sąd ten nie stał się właściwy. W przypadku właściwości rzeczowej, istotna zmiana okoliczności dotyczyć może zmiany żądania objętego pozwem albo zmiany stanu prawnego.

4. Zgodnie z art. 202 zd. drugie k.p.c., przed doręczeniem pozwanemu odpisu pozwu, sąd nie bada z urzędu niewłaściwości dającej się usunąć za pomocą umowy stron. Ponieważ w drodze umowy prorogacyjnej, strony mogą zmodyfikować jedynie właściwość miejscową (art. 46 k.p.c.), przyjąć należy, że właściwość rzeczowa stanowi rodzaj niewłaściwości nieusuwalnej w rozumieniu art. 202 k.p.c. Z tego względu, sąd jest obowiązany wziąć pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy swą niewłaściwość rzeczową.

5. Według art. 200 § 1 k.p.c., sąd nie może poprzestać na stwierdzeniu swej niewłaściwości, lecz obowiązany jest przekazać sprawę sądowi właściwemu.

6. Obowiązek zbadania właściwości rzeczowej w pierwszej kolejności spoczywa na przewodniczącym, który, jeśli w oparciu o treść pisma wszczynającego postępowanie oceni, że sprawa podlega przekazaniu innemu sądowi, wyznacza w tym celu posiedzenie niejawne, nawet bez wzywania strony do usunięcia braków formalnych pisma, chyba że bez usunięcia takich braków prawidłowe przekazanie sprawy nie będzie możliwe (por. § 116 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2015 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. poz. 925).

1. Właściwość rzeczowa uregulowana została, przede wszystkim, w art. 17 k.p.c. poprzez wskazanie kategorii spraw, które podlegają rozpoznaniu przez sąd okręgowy jako sąd pierwszej instancji. Jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej, sprawy pozostałych kategorii rozpoznaje w pierwszej instancji sąd rejonowy na podstawie domniemania przewidzianego w art. 16 k.p.c.

2. Według art. 17 k.p.c. właściwością rzeczową sądu okręgowego objęte są sprawy:

– o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe za wyjątkiem ustalenia lub zaprzeczenia pochodzenia dziecka, ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa oraz rozwiązania przysposobienia (art. 17 pkt 1 k.p.c.);

– o ochronę praw autorskich i pokrewnych, praw dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz innych praw na dobrach niematerialnych (art. 17 pkt 2 k.p.c.);

– o roszczenia wynikające z prawa prasowego (art. 17 pkt 3 k.p.c.);

– o prawa majątkowe, których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, za wyjątkiem spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 17 pkt 4 k.p.c.);

– o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni (art. 17 pkt 4¹ k.p.c.);

– o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych, niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (art. 17 pkt 4² k.p.c.);

– o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji (art. 17 pkt 4³ k.p.c.);

– o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem (art. 17 pkt 4⁴ k.p.c.);

– z zakresu ubezpieczeń społecznych, które nie należą do właściwości rzeczowej sądu rejonowego (art. 477⁸ § 1 k.p.c.);

– odwołań od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej i Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego oraz zażaleń na postanowienia wydawane przez te organy na podstawie przepisów szczególnych - Sąd Okręgowy w Warszawie - sąd ochrony konkurencji i konsumentów (art. 479²⁸, art. 479⁴⁶, art. 479⁵⁷, art. 479⁶⁸ k.p.c.);

– o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone - Sąd Okręgowy w Warszawie - sąd ochrony konkurencji i konsumentów(art. 479³⁶ k.p.c.).

Szerzej - por. J. Klimkowicz, Komentarz do art. 17 k.p.c., w: red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Lex.