Bełczącki Robert Marek, Badanie jurysdykcji sądu z urzędu

Badanie jurysdykcji sądu z urzędu

1. Warunkiem prawidłowo przeprowadzonego procesu przed sądem polskim jest istnienie jego jurysdykcji, tj. kompetencji do rozpoznania zawisłej sprawy z punktu widzenia norm prawnych poddających sądom danego państwa sprawy, które związane są podmiotowo lub przedmiotowo także z obszarem innego państwa.

2. Z tego względu art. 1099 § 1 k.p.c nakazuje sądowi brać pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy brak jurysdykcji krajowej.

3. Podobnie według art. 27 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 sąd państwa członkowskiego UE stwierdza z urzędu brak swej jurysdykcji, jeżeli wystąpiono do niego o rozpoznanie sprawy należącej na mocy art. 24 tego rozporządzenia do wyłącznej jurysdykcji sądów innego państwa członkowskiego UE.

4. Z kolei art. 10 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 stanowi, że sąd państwa członkowskiego UE stwierdza z urzędu brak swojej jurysdykcji w sprawie, w której sądowi temu nie przysługuje jurysdykcja na podstawie tego rozporządzenia.

5. Natomiast art. 18 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 przewiduje, że sąd państwa członkowskiego stwierdza z urzędu brak swojej jurysdykcji, jeżeli przed tym sądem wszczęte zostało postępowanie w sprawie, w której na podstawie tego rozporządzenia nie ma on jurysdykcji do jej rozpoznania co do istoty i w której jurysdykcję do jej rozpoznania co do istoty ma na podstawie tego rozporządzenia sąd innego państwa członkowskiego.

6. Ponadto na podstawie art. 15 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 650/2012 w przypadku gdy do sądu państwa członkowskiego UE wniesiono sprawę spadkową, co do której sąd ten nie ma jurysdykcji na mocy wskazanego rozporządzenia, sąd ten stwierdza z urzędu brak swojej jurysdykcji.

7. Powyższe obowiązki aktualizują się już z chwilą wniesienia pozwu, co oznacza, że przewodniczący, dostrzegając okoliczności wskazujące na brak jurysdykcji i odrzucenie pozwu z tej przyczyny, kieruje sprawę na posiedzenie niejawne celem zbadania tej kwestii, nawet jeśli stwierdzi, że pozew dotknięty jest brakami formalnymi (§ 162 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych, tekst jednolity Dz. U. z 2022 r. poz. 2514 ze zm.), o ile nie są to braki uniemożliwiające dokonanie prawidłowej oceny w tym zakresie.

8. Brak jurysdykcji stanowi przyczynę odrzucenia pozwu nie tylko w przypadku jurysdykcji krajowej (art. 1099 § 1 k.p.c.), ale także jurysdykcji opartej na normach prawa wspólnotowego, zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państw członkowskich UE.

9. Jeśli zachodzi możliwość ustanowienia jurysdykcji sądu polskiego wskutek wdania się przez pozwanego w spór co do istoty sprawy (art. 1104 § 2 k.p.c.; art. 26 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012; art. 5 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009; art. 9 ust. 1 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 650/2012), przewodniczący powinien najpierw zarządzić doręczenie pozwanemu odpisu pozwu.

1. W obecnym stanie prawnym jurysdykcja sądów polskich ma umocowanie w ustawodawstwie polskim określającym jurysdykcję krajową (art. 1103–1110⁴ k.p.c.), w przepisach prawa wspólnotowego regulujących jurysdykcję sądów państw członkowskich UE odnośnie do spraw mających charakter wspólnotowy (art. 4–26 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012; art. 3–8 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009; art. 3-16 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111; art. 4–13 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 650/2012) oraz w umowach międzynarodowych wiążących Rzeczpospolitą Polską (por. wykaz tych umów w A. Hrycaj, Uwagi wstępne. VII. Ustalanie właściwej normy jurysdykcyjnej, w: H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, LEX). Normy wspólnotowe i międzynarodowe korzystają przy tym z pierwszeństwa w zastosowaniu.

2. Jurysdykcja może opierać się także na umowie, mocą której strony poddały sprawę określonej kategorii jurysdykcji sądów polskich, za wyjątkiem spraw należących do wyłącznej jurysdykcji sądu państwa obcego (art. 1104 k.p.c.; art. 25 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012; art. 5 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 650/2012).

3. Istnienie jurysdykcji sądu polskiego ocenia się według stanu rzeczy z chwili wszczęcia postępowania. Jednakże zmiana tego stanu skutkująca zaistnieniem jurysdykcji, mimo jej braku w chwili wszczęcia postępowania, powinna zostać uwzględniona (co do jurysdykcji krajowej - art. 1097 k.p.c.; co do jurysdykcji wynikającej z norm wspólnotowych i międzynarodowych - A. Hrycaj (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), LEX, komentarz do art. 1097).

4. Możliwa jest sytuacja, w której zainteresowany podmiot spotka się z odmową dostępu do wymiaru sprawiedliwości z przyczyn natury faktycznej lub z braku stosownej regulacji przyznającej jurysdykcję do rozpoznania jego sprawy sądom jakiegokolwiek państwa, co określa się mianem negatywnego konfliktu jurysdykcyjnego. Celem uniknięcia takiego konfliktu przyjmuje się jurysdykcję sądów polskich, nawet jeśli brak ku temu wystarczającej podstawy prawnej (art. 1099¹ k.p.c., a na gruncie poprzedniego stanu prawnego - uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 1975 r., III CZP 78/75, OSNCP 1976, nr 2, poz. 33; uchwała z dnia 19 października 1977 r., III CZP 76/77, OSNCP 1978, nr 8, poz. 129).

5. Jurysdykcji sądu polskiego nie wyklucza stan zawisłości przed sądem innego państwa sprawy o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami ani sprawy pozostającej w ścisłym związku, od wyniku której zależy rozstrzygnięcie sprawy przed sądem polskim. W takim przypadku zachodzić może jedynie podstawa do zawieszenia postępowania (art. 1098 k.p.c.; art. 1098¹ k.p.c.). Reguła ta jednak nie obowiązuje w przypadkach określonych w art. 29 ust. 3, art. 30 ust. 2 i art. 31 ust. 1 i 3 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012, art. 12 ust. 2 i 13 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009, art. 20 ust. 3 i 5 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 oraz art. 17 ust. 2 i art. 18 ust. 2 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 650/2012.

6. Szerzej na temat jurysdykcji por. A. Hrycaj (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), LEX, komentarz do art. 1099 i art. 1099¹.