Bełczącki Robert Marek, Badanie jurysdykcji sądu na zarzut strony

Badanie jurysdykcji sądu na zarzut strony

1. Przez zgłoszenie zarzutu braku jurysdykcji strona występuje przeciwko biegowi procesu, albowiem uważa, że sądowi nie przysługuje kompetencja do rozpoznania zawisłej sprawy z punktu widzenia norm prawnych poddających sądom danego państwa sprawy, które związane są podmiotowo lub przedmiotowo także z obszarem innego państwa.

2. Zarzut braku jurysdykcji krajowej strona pozwana powinna podnieść zanim wda się w spór co do istoty sprawy, przez co należy rozumieć zgłoszenie zarzutów merytorycznych, gdyż z tą chwilą sąd może przyjąć, że strony ustanowiły jurysdykcję przez milczące zawarcie umowy w tym przedmiocie (art. 1104 § 2 k.p.c.). Nie dotyczy to spraw, dla których ustawodawstwo obce przewiduje wyłączną jurysdykcję sądu państwa obcego. Analogiczne regulacje przewidziano w art. 26 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 oraz art. 5 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009, a ponadto w art. 9 ust. 1 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 650/2012.

3. W obecnym stanie prawnym jurysdykcja sądów polskich ma umocowanie nie tylko w ustawodawstwie polskim określającym jurysdykcję krajową (art. 1103–1110⁴ k.p.c.), ale także w następujących przepisach prawa wspólnotowego regulujących jurysdykcję sądów państw członkowskich UE odnośnie do spraw mających charakter wspólnotowy: art. 4–26 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012; art. 3–8 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009; art. 3-16 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111; art. 4–13 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 650/2012 oraz w umowach międzynarodowych wiążących Rzeczpospolitą Polską (por. wykaz tych umów w A. Hrycaj, Uwagi wstępne. VII. Ustalanie właściwej normy jurysdykcyjnej, w: H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, LEX). Normy wspólnotowe i międzynarodowe korzystają przy tym z pierwszeństwa w zastosowaniu.

4. Zarzut braku jurysdykcji może opierać się także na umowie, mocą której strony wyłączyły jurysdykcję sądów polskich w sprawach określonej kategorii (art. 1105 k.p.c.). Jednakże wdanie się przez stronę pozwaną w spór co do istoty sprawy przed podniesieniem zarzutu braku jurysdykcji na podstawie umowy derogacyjnej może zniweczyć skutki tej umowy (art. 1105 § 6 k.p.c.).

5. Istnienie jurysdykcji sądu polskiego ocenia się według stanu rzeczy z chwili wszczęcia postępowania. Jednakże zmiana tego stanu skutkująca zaistnieniem jurysdykcji, mimo jej braku w chwili wszczęcia postępowania, powinna zostać uwzględniona (co do jurysdykcji krajowej - art. 1097 k.p.c.; co do jurysdykcji wynikającej z norm wspólnotowych i międzynarodowych - A. Hrycaj (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), LEX, komentarz do art. 1097).

6. Możliwa jest sytuacja, w której zainteresowany podmiot spotka się z odmową dostępu do wymiaru sprawiedliwości z przyczyn natury faktycznej lub z braku stosownej regulacji przyznającej jurysdykcję do rozpoznania jego sprawy sądom jakiegokolwiek państwa, co określa się mianem negatywnego konfliktu jurysdykcyjnego. Celem uniknięcia takiego konfliktu przyjmuje się jurysdykcję sądów polskich, nawet jeśli brak ku temu wystarczającej podstawy prawnej (art. 1099¹ k.p.c., a na gruncie poprzedniego stanu prawnego - uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 1975 r., III CZP 78/75, OSNCP 1976, nr 2, poz. 33; uchwała z dnia 19 października 1977 r., III CZP 76/77, OSNCP 1978, nr 8, poz. 129).

7. Jurysdykcji sądu polskiego nie wyklucza stan zawisłości przed sądem innego państwa sprawy o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami ani sprawy pozostającej w ścisłym związku, od wyniku której zależy rozstrzygnięcie sprawy przed sądem polskim. W takim przypadku zachodzić może jedynie podstawa do zawieszenia postępowania (art. 1098 k.p.c.; art. 1098¹ k.p.c.). Reguła ta jednak nie obowiązuje w przypadkach określonych w art. 29 ust. 3, art. 30 ust. 2 i art. 31 ust. 1 i 3 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012, art. 12 ust. 2 i art. 13 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009, art. 20 ust. 3 i 5 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 oraz art. 17 ust. 2 i art. 18 ust. 2 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 650/2012.

8. Szerzej na temat jurysdykcji - por. A. Hrycaj (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), LEX, komentarz do art. 1099 i art. 1099¹.

1. Zarzut braku jurysdykcji krajowej może zostać zgłoszony zarówno w piśmie procesowym, jak i ustnie do protokołu. W piśmie obejmującym ten zarzut zawrzeć można także zarzuty dotyczące istoty sprawy (można zatem wdać się jednocześnie w spór merytoryczny). Wówczas zarzut braku jurysdykcji podlegał będzie rozpoznaniu w pierwszej kolejności, bez ryzyka przyjęcia jurysdykcji w sposób milczący.

2. Pożądane jest uzasadnienie stawianego zarzutu braku jurysdykcji, ale nie stanowi to wymagania formalnego pisma obejmującego zarzut. Usunięciu na podstawie art. 130 § 1 lub art. 130^1a § 1 k.p.c. podlega jedynie taki brak formalny, który uniemożliwia nadanie prawidłowego biegu pismu. Podniesienie zarzutu bez uzasadnienia może prowadzić do odmowy odrzucenia pozwu. Sąd powinien jednak z urzędu rozważyć istnienie jurysdykcji.

3. Pismo procesowe obejmujące zarzut nie podlega opłacie sądowej.