Bełczącki Robert Marek, Badanie immunitetu sądowego z urzędu

Badanie immunitetu sądowego z urzędu

1. Ze względu na zwyczaje oraz normy prawa międzynarodowego publicznego, regulujące stosunki pomiędzy suwerennymi państwami, a także innymi podmiotami prawa międzynarodowego, nie każda osoba znajdująca się w obszarze jurysdykcji sądu polskiego może zostać skutecznie pozwana przed taki sąd.

2. Ustawa przewiduje objęcie pewnych osób immunitetem sądowym, który w procesie na etapie postępowania rozpoznawczego w odniesieniu do pozwanego przybiera postać immunitetu dyplomatycznego (art. 1111 k.p.c.) albo konsularnego (art. 1112 k.p.c.).

3. Ponieważ w myśl art. 1113 k.p.c. postępowanie prowadzone przeciwko osobie objętej immunitetem sądowym dotknięte jest nieważnością, zgodnie z tym przepisem sąd, aby jej uniknąć, powinien na każdym etapie brać pod uwagę z urzędu okoliczności wskazujące na objęcie pozwanego immunitetem sądowym.

4. Z chwilą wniesienia pozwu powyższy obowiązek spoczywa na przewodniczącym, który dostrzegając okoliczności, uzasadniające w myśl art. 1113 k.p.c. odrzucenie pozwu, kieruje sprawę na posiedzenie niejawne, nawet jeśli stwierdzi, że pozew dotknięty jest brakami formalnymi (§ 162 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych, Dz. U. poz. 1141), chyba że są to braki uniemożliwiające dokonanie prawidłowej oceny w tym zakresie.

5. Nie ma przeszkód, aby pomimo wątpliwości związanych z objęciem pozwanego immunitetem sądowym przewodniczący zarządził doręczenie odpisu pozwu pozwanemu, który w odpowiedzi na pozew może podać okoliczności potrzebne do dokonania prawidłowej oceny w tym zakresie.

1. Jeżeli wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy oraz zwyczaje międzynarodowe nie stanowią inaczej, ustawa w art. 1111 i 1112 k.p.c. wskazuje osoby zwolnione spod jurysdykcji sądu polskiego ze względu na pełnione funkcje dyplomatyczne i konsularne.

2. Chociaż ustawa nie przewiduje zwolnienia państwa obcego jako takiego spod jurysdykcji sądu polskiego, to zwolnienie takie przyjmuje się na podstawie zwyczaju międzynarodowego (por. postanowienie SN z dnia 29 października 2010 r., IV CSK 465/09, OSNC 2011, nr 2, poz. 22, LEX nr 694279; P. Grzegorczyk, Immunitet państwa w postępowaniu cywilnym. Wolters Kluwer 2010, LEX).

3. Szerzej na temat immunitetu dyplomatycznego i konsularnego w procesie cywilnym oraz wykaz umów międzynarodowych wiążących Rzeczpospolitą Polską w tym zakresie - por. A. Hrycaj, Komentarz do art. 1111, 1112, 1114 k.p.c., w: red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Lex.; P. Grzegorczyk, Immunitet państwa w postępowaniu cywilnym. Wolters Kluwer 2010, rozdział IV i V, LEX.

4. W danej sprawie państwo obce lub inny podmiot prawa międzynarodowego może zrzec się immunitetu sądowego w odniesieniu do określonej osoby. Wynika to z zasady suwerenności podmiotów prawa międzynarodowego publicznego i znajduje potwierdzenie w art. 1114 k.p.c. Kompetencja do zrzeczenia się przysługuje wyłącznie podmiotowi prawa publicznego, a nie osobie objętej immunitetem. Przy tym ustawa przewiduje, że zrzeczenie nie może nastąpić w sposób dorozumiany.

5. Zrzeczenie się immunitetu w odniesieniu do określonej osoby może nastąpić zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i po tej chwili. Z uwagi na to, że możliwości działania powoda jako podmiotu prawa prywatnego na arenie międzynarodowej są zwykle ograniczone, domniemywać należy, że nie jest on w stanie podjąć skutecznych działań w tym kierunku. Z przewidzianego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawa do sądu można więc wywodzić obowiązek podjęcia przez sąd stosownych działań w tym kierunku co najmniej wtedy, gdy powód o  nie wnosi.