Bełczącki Robert Marek, Badanie dopuszczalności zażalenia przed sądem drugiej instancji - zażalenie na postanowienie kończące postępowanie w sprawie

Badanie dopuszczalności zażalenia przed sądem drugiej instancji - zażalenie na postanowienie kończące postępowanie w sprawie

W postępowaniu zażaleniowym sąd drugiej instancji, kontrolując dopuszczalność zażalenia, powinien sprawdzić m.in. czy zaskarżenie danego orzeczenia jest w ogóle dopuszczalne oraz czy podmiot wnoszący zażalenie jest do tego uprawniony, a jeśli tak, to czy może on zaskarżyć postanowienie sądu albo zarządzenie przewodniczącego w takiej konfiguracji procesowej, jaka zaistniała w rozpoznawanej sprawie (kontrola dopuszczalności „z innych przyczyn” - art. 373 § 1 w zw. z art. 397 § 3 k.p.c.).

Pokrzywdzenie orzeczeniem (gravamen) jest przesłanką dopuszczalności środka zaskarżenia, chyba że interes publiczny wymaga merytorycznego rozpoznania tego środka (por. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2014 r., III CZP 88/13, OSNC 2014, nr 11, poz. 108, Lex nr 1467203, której nadano moc zasady prawnej).

Czynności związane z kontrolą dopuszczalności zażalenia przed sądem drugiej instancji wykonywane są przez przewodniczącego, z wyjątkiem odrzucenia zażalenia, co wymaga wydania postanowienia przez sąd. W myśl art. 373 § 2 w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. czynności przewodniczącego związane z nadaniem biegu zażaleniu może wykonywać referendarz sądowy.

Pierwszą z wymienionych w art. 394 § 1 k.p.c. kategorii postanowień sądu pierwszej instancji zaskarżalnych zażaleniem do sądu drugiej instancji są postanowienia kończące postępowanie w sprawie. Przez tego rodzaju postanowienie sądu pierwszej instancji rozumieć należy postanowienie, które po uprawomocnieniu się kończy całość postępowania w sprawie, zamykając drogę do wydania wyroku (por. T. Wiśniewski, Komentarz do art. 394 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021, Lex). Jeśli chodzi o postępowanie procesowe, to takimi postanowieniami sądu pierwszej instancji są:

– postanowienie odrzucające pozew;

– postanowienie umarzające postępowanie w sprawie;

– postanowienie odrzucające wniosek o sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku i doręczenie wyroku wraz z pisemnym uzasadnieniem, zamykające drogę do wniesienia apelacji – zażalenie na takie postanowienie przysługuje na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. do sądu drugiej instancji, a nie do innego składu sądu pierwszej instancji na podstawie art. 394^1a § 1 pkt 7 k.p.c. (por. uchwała SN z dnia 4 sierpnia 2021 r., III PZP 6/20, OSNP 2022, nr 1, poz. 1, LEX nr 3207806);

– postanowienie odrzucające sprzeciw od wyroku zaocznego, sprzeciw od nakazu zapłaty albo zarzuty od nakazu zapłaty;

– postanowienie odrzucające skargę o wznowienie postępowania;

– postanowienie o przekazaniu sprawy właściwemu organowi ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Przed dniem 7 listopada 2019 r. na postanowienie sądu pierwszej instancji odrzucające apelację, a przez to kończące postępowanie w sprawie, przysługiwało zażalenie do sądu drugiej instancji na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. Od dnia 7 listopada 2019 r. wyłącznie sąd drugiej instancji stał się uprawniony do kontroli dopuszczalności apelacji, a w ramach tej kontroli – do odrzucenia apelacji. Zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji o odrzuceniu apelacji przysługuje natomiast do innego składu sądu drugiej instancji na podstawie art. 394² § 1 k.p.c. Niemniej z art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) wynika, że nie dotyczy to apelacji wniesionych i nierozpoznanych przed dniem 7 listopada 2019 r., do których stosuje się art. 370 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed tym dniem, pozwalający odrzucić niedopuszczalną apelację sądowi pierwszej instancji.

Z kolei postanowienia kończącego postępowanie w sprawie nie stanowi postanowienie odmawiające przywrócenia terminu do wniesienia apelacji (por. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 31 maja 2000 r., III ZP 1/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 1, LEX nr 40096), podobnie jak postanowienie sądu zwalniające pierwotnie pozwanego od udziału w sprawie na podstawie art. 194 § 1 k.p.c. (por. wyrok SN z dnia 12 marca 1982 r., IV PR 5/82, OSPiKA 1982, nr 11, poz. 204, LEX nr 5150) czy oddalające na tej samej podstawie wniosek o wezwanie osoby trzeciej do wzięcia udziału w sprawie w charakterze strony pozwanej (por. uchwała SN z dnia 18 czerwca 1968 r., OSNC 1969, nr 7-8, poz. 122, LEX nr 859).

Należy jeszcze zasygnalizować, że w dawnej judykaturze Sądu Najwyższego przyjmowano, iż wydane w ramach postępowania pojednawczego postanowienie sądu uznające ugodę za niedopuszczalną (art. 184 k.p.c.) jest zaskarżalne zażaleniem jako postanowienie kończące postępowanie pojednawcze. Podnoszono, że wzywający do zawarcia ugody może nie mieć zamiaru wytoczenia powództwa i stąd uczestnicy postępowania pojednawczego mogą słusznie obstawać przy uregulowaniu sprawy w drodze ugody sądowej, pomimo odmiennego stanowiska sądu (por. uchwała SN z dnia 18 czerwca 1985 r., III CZP 28/85, OSNC 1986, nr 4, poz. 48, LEX nr 3127). Pogląd przeciwny, jak się wydaje, wynika jednak z uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 r., III CZP 10/10, OSNC 2010, nr 10, poz. 137, LEX nr 575797, gdzie wyraźnie przyjmuje się, że nie ma podstaw do analogicznego stosowania art. 394 § 1 k.p.c. w postępowaniu pojednawczym. Należy zauważyć, co jest zresztą oczywiste, że nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie postanowienie uznające za niedopuszczalną ugodę zawartą w toku procesu, gdyż jego następstwem będzie kontynuacja wszczętego procesu (por. uchwała SN z dnia 24 września 1959 r., III CO 17/59, OSN 1960, nr 2, poz. 60, LEX nr 115740; z uzasadnienia tej uchwały wynika, że nie zachodzi istotna różnica pomiędzy uznaniem niedopuszczalności ugody zawartej w ramach postępowania pojednawczego oraz w toku procesu, co z kolei potwierdza nietrafność poglądu wyrażonego w uchwale SN z dnia 18 czerwca 1985 r., III CZP 28/85, OSNC 1986, nr 4, poz. 48, LEX nr 3127). Reasumując, nie jest dopuszczalne zaskarżenie w drodze zażalenia stwierdzenia - dokonanego w postępowaniu pojednawczym w postaci postanowienia - przez sąd, że zawarta między stronami ugoda jest niedopuszczalna. W związku z tym, że chodzi tu o postanowienie niezaskarżalne, umieszcza się je tylko w protokole z posiedzenia sądowego, a zatem bez spisywania odrębnej sentencji (art. 356 k.p.c.).

Jeżeli chodzi natomiast o sytuację odwrotną, a więc, gdy w ramach postępowania pojednawczego strony zawrą skutecznie ugodę sądową, to należy podkreślić, że także i w tym wypadku sąd zamieszcza stwierdzenie o zgodzie na tę ugodę tylko w protokole. Dodatkowo można wskazać, że w razie późniejszego zamiaru jednej ze stron zakwestionowania ważności zawartej ugody, zawsze wchodzi w rachubę możliwość wytoczenia powództwa o dokonanie w tym zakresie ustalenia (art. 189 k.p.c.). W toku procesu, inaczej niż w toku postępowania pojednawczego, sąd będzie na ogół dysponował pełnym materiałem procesowym związanym ze stanowiskami procesowymi stron (obejmującym m.in. treść pozwu i ewentualnej odpowiedzi na pozew) i zapewniającym możliwość prawidłowego skontrolowania ważności i skuteczności zawartej ugody.

Sytuacja przedstawia się odmiennie w przypadku odmowy zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem - por. Badanie dopuszczalności zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji do innego składu tego sądu- zażalenia na postanowienia związane z ugodą zawartą przed mediatorem.