Bełczącki Robert Marek, Badanie dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku przed sądem drugiej instancji ze względu na zachowanie terminu do jej wniesienia

Badanie dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku przed sądem drugiej instancji ze względu na zachowanie terminu do jej wniesienia

Przed dniem 21 sierpnia 2019 r. oceny dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku ze względu na zachowanie ustawowego terminu do wniesienia skargi dokonywał wyłącznie Sąd Najwyższy.

W myśl art. 424⁶ § 3 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 21 sierpnia 2019 r. sąd drugiej instancji odrzucał jedynie skargę nieopłaconą, skargę wniesioną z naruszeniem art. 87¹ § 1 k.p.c. oraz skargę, której braków strona nie usunęła w terminie.

Na podstawie art. 424⁸ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy odrzucał natomiast skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu.

Obecnie według art. 424⁶ § 3 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym z dniem 21 sierpnia 2019 r. skargę spóźnioną odrzucić powinien sąd drugiej instancji.

W myśl art. 424⁸ § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym z dniem 7 listopada 2019 r. Sąd Najwyższy odrzuca zaś skargę spóźnioną jako taką, która ulegała odrzuceniu przez sąd drugiej instancji, a mimo to nie została odrzucona.

Z art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) nie wynika nakaz stosowania przepisów dotychczasowych względem skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku wniesionych i nierozpoznanych przed dniem 21 sierpnia 2019 r. lub przed dniem 7 listopada 2019 r.

W przepisie tym wspomina się jedynie o środkach odwoławczych.

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku z pewnością zaś nie kwalifikuje się jako środek odwoławczy.

Wobec braku szczególnej normy intertemporalnej należy zatem przyjąć w myśl art. 9 ust. 2 wspomnianej ustawy z dnia 4 lipca 2019 r., że z dniem 21 sierpnia 2019 r. sąd drugiej instancji stał się uprawniony do odrzucenia skargi wniesionej z uchybieniem ustawowego terminu także wtedy, gdy została ona wniesiona przed tym dniem.

Na podstawie art. 15zzs ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 374 i 567), dodanego ustawą z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r., poz. 568), w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 (w tekście przepisu ustawy oczywiście błędnie wskazano jedynie na COVID) bieg m.in. terminów procesowych w postępowaniach sądowych nie rozpoczynał się, a rozpoczęty uległ zawieszeniu na ten okres.

Niewątpliwie zatem w tym okresie bieg terminu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku w postępowaniu cywilnym nie rozpoczynał się, a rozpoczęty wcześniej ulegał zawieszeniu na ten okres.

Wątpliwości budzi jednak temporalny zakres obowiązywania normy prawnej zawartej w przytoczonym przepisie.

Względy celowościowe i pragmatyczne sprawiają, że można bronić poglądu, iż znajdowała ona zastosowanie od dnia 14 marca 2020 r., tj. od dnia ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 (por. § 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego, Dz. U. z 2020 r., poz. 433).

Następnie z dniem 20 marca 2020 r. na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej ogłoszony został stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 (por. § 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, Dz. U. z 2020 r., poz. 491).

Hipoteza normy prawnej zawartej w przepisie art. 15zzs ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r., dodanym ustawą z dnia 31 marca 2020 r., z pewnością spełniła się już z dniem 14 marca 2020 r.

Niemniej znamienne, że przepis ten nie został wymieniony w art. 101 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. wśród tych przepisów tej ustawy, które mają mieć moc wsteczną.

To z kolei uprawnia do wysnucia wniosku, że norma prawna zawarta w przepisie art. 15zzs ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r., dodanym ustawą z dnia 31 marca 2020 r., wywołać może przewidziane w nim skutki prawne dopiero z dniem 31 marca 2020 r., kiedy to wspomniana ustawa z dnia 31 marca 2020 r. w części obejmującej ten przepis weszła w życie.

Jeśli chodzi natomiast o okres od dnia 14 marca 2020 r., otwarta pozostaje kwestia stosowania art. 173 k.p.c.

Nie wchodzi zaś w rachubę przywrócenie terminu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku. Termin do wniesienia takiej skargi nie podlega bowiem przywróceniu na podstawie art. 168 i n. k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 15 czerwca 2007 r., I CNP 28/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 61).

Pamiętać również należy o tym, że wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenie biegu terminów, o których mowa w art. 15zzs ust. 1 wspomnianej ustawy z dnia 2 marca 2020 r., nie dotyczyło terminów w rozpoznawanych przez sądy sprawach wskazanych w art. 14a ust. 4 (tzw. sprawy pilne), terminów w sprawach wyboru lub powołania organów, których kadencje są określone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, terminów wyborów do organów jednostek samorządu terytorialnego oraz terminów w sprawach wniosków i pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego (por. art. 15zzs ust. 2 tej ustawy).

Ponadto art. 15zzs ust. 1 tej ustawy nie stosował się do terminów związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (art. 15zzt tej ustawy).

Od dnia 18 kwietnia 2020 r. art. 15zzs ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. nie znajdował także zastosowania w postępowaniach sądowych dotyczących infrastruktury telekomunikacyjnej w rozumieniu art. 2 pkt 8 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (art. 15zzs ust. 12 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. – por. art. 73 pkt 46 lit. f w zw. z art. 118 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, Dz. U. z 2020 r., poz. 695).

Uchylenie art. 15zzs ustawy z dnia 2 marca 2020 r. nastąpiło z dniem 16 maja 2020 r. na podstawie art. 46 pkt 20 w zw. z art. 76 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r. poz. 875).

Według art. 68 ust. 6 i 7 wspomnianej ustawy z dnia 14 maja 2020 r. terminy w postępowaniach, o których mowa w art. 15zzs ustawy z dnia 2 marca 2020 r., których bieg nie rozpoczął się albo uległ zawieszeniu na podstawie art. 15zzs tej ustawy, rozpoczynają bieg albo biegną dalej po upływie 7 dni od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 14 maja 2020 r.

Wobec tego termin do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku w postępowaniu cywilnym, który nie rozpoczął się albo uległ zawieszeniu na podstawie art. 15zzs ustawy z dnia 2 marca 2020 r., rozpoczyna bieg albo biegnie dalej począwszy od dnia 24 maja 2020 r. (po upływie 7 dni od dnia 16 maja 2020 r.).

Zgodnie z art. 424⁶ § 1 k.p.c. termin do wniesienia skargi zarówno przez stronę (albo jej spadkobiercę), jak i przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich albo Rzecznika Praw Dziecka wynosi dwa lata, licząc od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku.

Na bieg terminu nie wpływa doręczenie stronie odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem.

Na podstawie art. 112 zd. pierwsze k.c. w zw. z art. 165 § 1 k.p.c. dwuletni termin do wniesienia skargi kończy się z upływem dnia, który datą odpowiada dniowi uprawomocnienia się wyroku, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Należy ponadto uwzględnić regulację art. 115 k.c.

Dwuletni termin do wniesienia skargi zostaje zachowany, jeśli przed jego upływem skarga wpłynie do właściwego sądu drugiej instancji, a w przypadku skargi oddanej w placówce pocztowej operatora, o którym mowa w art. 165 § 2 k.p.c. - jeśli przed upływem terminu przesyłka zawierająca skargę zostanie nadana na adres właściwego sądu drugiej instancji.

Artykuł 369 § 3 k.p.c. nie znajduje odpowiedniego zastosowania w postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Oznacza to, że w przypadku wniesienia skargi bezpośrednio do Sądu Najwyższego termin zostanie zachowany tylko wtedy, gdy Sąd Najwyższy prześle skargę właściwemu sądowi drugiej instancji celem nadania jej dalszego biegu i przed upływem terminu wpłynie ona do sądu drugiej instancji (podobnie w odniesieniu do skargi kasacyjnej - por. postanowienia SN: z dnia 20 lutego 2014 r., I CZ 6/14, OSNC 2015, nr 2, poz. 22, LEX nr 1480150; z dnia 4 września 2014 r., II CZ 51/14, niepubl., LEX nr 1509145).

Termin do wniesienia skargi jest nie tylko terminem procesowym, ale także materialnoprawnym (termin zawity), stąd nie podlega przywróceniu na podstawie art. 168 i n. k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 15 czerwca 2007 r., I CNP 28/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 61). Ewentualny wniosek o jego przywrócenie podlega więc odrzuceniu jako niedopuszczalny.

W postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku nie znajdują odpowiedniego zastosowania art. 124 § 3 i 4 k.p.c. Stąd wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego celem udzielenia stronie pomocy prawnej z urzędu w postępowaniu ze skargi zgłoszony przed upływem terminu do wniesienia skargi nie przerywa biegu tego terminu, a uwzględnienie wniosku zgłoszonego przed upływem terminu nie sprawi, że termin rozpocznie bieg od dnia doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem adwokatowi lub radcy prawnemu ustanowionemu dla strony z urzędu (art. 124 § 3 k.p.c.). Bez wpływu na biegu terminu do wniesienia skargi pozostanie także zaskarżenie zażaleniem postanowienia oddalającego wniosek (art. 124 § 4 k.p.c.; w myśl art. 117 § 6 k.p.c. wniosek rozpoznaje sąd pierwszej instancji, a zażalenie na postanowienie oddalające wniosek przysługuje na podstawie art. 394^[1a] § 1 pkt 1 k.p.c.). Zważywszy, że termin do wniesienia skargi nie podlega przywróceniu, strona, zwlekając ze zgłoszeniem wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego celem wniesienia skargi, naraża się na utratę możliwości jej wniesienia, a tym samym utratę możliwości żądania naprawienia szkody wyrządzonej wydaniem wyroku.

Bez wpływu na bieg terminu, a także na możliwość jego przywrócenia pozostaje odmowa - ze względu na brak ku temu podstaw - wniesienia skargi przez adwokata lub radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Podobnie brak wymaganego pouczenia albo błędne pouczenie strony działającej bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa o sposobie i terminie wniesienia skargi nie wpływa na rozpoczęcie biegu tego terminu (por. uchwała SN z dnia 22 listopada 2011 r., III CZP 38/11, OSNC 2012, nr 5, poz. 56).