Bełczącki Robert Marek, Badanie dopuszczalności skargi kasacyjnej przed sądem drugiej instancji ze względów podmiotowych

Badanie dopuszczalności skargi kasacyjnej przed sądem drugiej instancji ze względów podmiotowych

W ramach kontroli dopuszczalności skargi kasacyjnej sąd drugiej instancji obowiązany jest ustalić m.in. czy podmiot wnoszący skargę kasacyjną jest do tego uprawniony, a jeśli tak, to czy może on zaskarżyć orzeczenie w takiej konfiguracji procesowej, jaka zaistniała w rozpoznawanej sprawie (kontrola dopuszczalności „z innych przyczyn”, o których mowa w art. 398⁶ § 2 k.p.c.). Przyjęcie niedopuszczalności skargi z przyczyn z tym związanych skutkuje jej odrzuceniem bez wezwania skarżącego do usunięcia braków (a limine).

Czynności związane z badaniem dopuszczalności skargi kasacyjnej wykonuje przewodniczący, za wyjątkiem odrzucenia skargi, co wymaga wydania postanowienia przez sąd.

Uprawnienie (legitymacja) do zaskarżenia orzeczenia sądu drugiej instancji skargą kasacyjną przysługuje przede wszystkim stronom procesu - powodowi i pozwanemu.

W przypadku współuczestnictwa procesowego legitymacja do wniesienia skargi kasacyjnej przysługuje każdemu ze współuczestników. Podstawą skargi kasacyjnej współuczestnika nie mogą być jednak zarzuty kwestionujące rozstrzygnięcie korzystne dla innego współuczestnika, występującego po tej samej stronie procesu (por. uchwała SN z dnia 22 kwietnia 1991 r., III CZP 34/91, OSNC 1992, nr 2, poz. 24, LEX nr 3687; uchwała SN z dnia 14 listopada 1991 r., III CZP 112/91, OSP 1992, z. 7, poz. 169, LEX nr 5337).

Jeśli w sprawie występuje współuczestnictwo jednolite (art. 73 § 2 k.p.c.) zaskarżenie orzeczenia sądu drugiej instancji przez jednego ze współuczestników jednolitych wywołuje skutki także względem pozostałych, a więc za skarżącego uznaje się każdego ze współuczestników jednolitych (por. wyrok SN z dnia 19 marca 1997 r., II CKN 31/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 116, LEX nr 29891).

Uprawnionymi do wniesienia skargi kasacyjnej są także następcy procesowi stron, a więc podmioty wstępujące do procesu w miejsce tych, które pierwotnie były stronami procesu.

W związku z zagadnieniem następstwa procesowego warto wskazać na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2012 r., IV CSK 598/12, niepubl., w którym przyjęto, że jeśli w ramach postępowania upadłościowego z opcją likwidacyjną nastąpi zbycie przedsiębiorstwa upadłego, będącego kapitałową spółką handlową, której jedynym przedmiotem działalności było prowadzenie zbywanego przedsiębiorstwa, a następnie upadły taki utraci swój prawy byt po prawomocnym wykreśleniu go z Krajowego Rejestru Sądowego i uprzednim stwierdzeniu zakończenia postępowania upadłościowego z opcją likwidacyjną na podstawie art. 368 ust. 1 pr.u.i n., to wówczas nabywca przedsiębiorstwa upadłego staje się jego następcą prawnym pod tytułem ogólnym, a w konsekwencji także następcą procesowym.

W uzasadnieniu tego wyroku przyjęto, że co do zasady nabycie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ k.c. nie skutkuje sukcesją uniwersalną, ale stanowi szereg sukcesji singularnych, odnoszących się do składników przedsiębiorstwa (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP 45/08, OSNC 2009, nr 7–8, poz. 97). Wraz z nabywanym przedsiębiorstwem nie przechodzą bowiem zobowiązania związane z jego prowadzeniem, co charakteryzuje sukcesję uniwersalną, ale w myśl art. 55⁴ k.c. powstaje solidarna odpowiedzialność zbywcy i nabywcy przedsiębiorstwa. Nabycie przedsiębiorstwa, którego składnik jest przedmiotem sporu toczącego się procesu, nie skutkuje zatem ogólnym następstwem procesowym nabywcy w miejsce zbywcy. Jednak zbycie przedsiębiorstwa w ramach postępowania upadłościowego z opcją likwidacyjną jest przypadkiem szczególnym. Artykuł 317 ust. 2 pr.u.i n. stanowi, że nabywca przedsiębiorstwa upadłego nabywa je w stanie wolnym od obciążeń i nie odpowiada za zobowiązania upadłego, a wszelkie obciążenia na składnikach przedsiębiorstwa wygasają, za wyjątkiem tych wymienionych w art. 313 ust. 3 i 4 pr.u.i n. Jeśli w związku z takim zbyciem upadły utraci swój prawny byt, to przejście na nabywcę praw wchodzących dotychczas w skład przedsiębiorstwa upadłego, wobec braku innych aktywów upadłego, oraz przejście obciążeń, o których mowa w art. 313 ust. 3 i 4 pr.u.i n., wobec wygaśnięcia pozostałych zobowiązań upadłego, pozwalają na przyjęcie wniosku, że nabywca przedsiębiorstwa staje się ogólnym następcą prawnym upadłego, z chwilą gdy ten utracił swój prawny byt, a w konsekwencji z tą chwilą staje się także jego następcą procesowym. Natomiast brak wyraźnego przepisu prawa przewidującego wprost taki skutek nie jest rozstrzygający (por. wyrok z dnia 19 marca 2004 r., IV CK 692/03, LEX nr 1217221).

Podkreślić jednak należy, że pogląd odmienny wyrażony został w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2010 r., V CSK 338/09, LEX nr 688055. Pogląd ten nie wydaje się przekonywający.

W przypadku skargi kasacyjnej nie powinien występować problem legitymacji podmiotu, który na podstawie art. 195 § 2 lub art. 196 § 1 k.p.c. zawiadamiany jest przez sąd o możliwości wstąpienia do sprawy w charakterze powoda. Zastosowanie tych przepisów w postępowaniu apelacyjnym zostało bowiem wyłączone przez art. 391 § 1 zd. drugie k.p.c. Jednak w razie naruszenia tego zakazu, uprawniony do wniesienia skargi kasacyjnej będzie tylko taki podmiot, który w odpowiedzi na zawiadomienie sądu drugiej instancji przystąpił do sprawy w charakterze powoda zanim wydane zostało orzeczenie podlegające zaskarżeniu skargą kasacyjną. Czym innym jest natomiast możliwość podniesienia przez pozwanego w podstawach skargi kasacyjnej zarzutów naruszenia tych przepisów.

Uprawnienie do wniesienia skargi kasacyjnej nie przysługuje osobie, na rzecz której powództwo zostało wytoczone przez prokuratora, organizację pozarządową, powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów albo inspektora pracy, jeśli osoba taka nie wstąpiła do sprawy przed jej prawomocnym zakończeniem. Zgodnie z art. 56 § 1 zd. drugie k.p.c. (samodzielnie albo w związku z art. 62 § 1, art. 63² albo art. 63⁴ k.p.c.) osoba taka może wstąpić do sprawy w każdym jej stanie, co oznacza, że będzie mogła to uczynić także w postępowaniu kasacyjnym, ale wszczętym ze skargi kasacyjnej legitymowanego prokuratora, organizacji pozarządowej, powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów albo inspektora pracy.