Bełczącki Robert Marek, Badanie dopuszczalności drogi sądowej z urzędu

Badanie dopuszczalności drogi sądowej z urzędu

1. Aby uniknąć nieważności postępowania przewidzianej w art. 379 pkt 1 k.p.c. na każdym etapie postępowania, sąd powinien brać pod uwagę z urzędu dopuszczalność drogi sądowej w danej sprawie, co oznacza kompetencję do jej rozpoznania z punktu widzenia norm prawnych regulujących rozdział kompetencji pomiędzy sądy powszechne i inne organy władzy państwowej powołane do rozpoznawania spraw, przede wszystkim organy administracji publicznej, których działalność podlega kontroli sądów administracyjnych.

2. Z chwilą wniesienia pozwu obowiązek ten spoczywa na przewodniczącym, który dostrzegając okoliczności wskazujące na niedopuszczalność drogi sądowej i odrzucenie pozwu z tej przyczyny, kieruje sprawę na posiedzenie niejawne celem zbadania tej kwestii, nawet jeśli stwierdzi, że pozew dotknięty jest brakami formalnymi (§ 162 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych, Dz. U. poz. 1141), chyba że są to braki uniemożliwiające dokonanie prawidłowej oceny w tym zakresie.

1. Przyjmuje się, że droga sądowa jest dopuszczalna w sprawie, którą można zakwalifikować jako cywilną i do której rozpoznania kompetentny jest sąd powszechny oraz Sąd Najwyższy (art. 2 § 1 k.p.c.).

2. Do spraw cywilnych należą te, które są cywilnymi w znaczeniu materialnym, a więc wynikające ze stosunków regulowanych przez normy materialnego prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, oraz w znaczeniu formalnym, spoza obszaru tych stosunków, które jednak zostały przekazane do rozpoznania sądom powszechnym według kodeksu postępowania cywilnego, np. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 1 k.p.c.).

3. W świetle art. 45 ust. 1 i art. 177 Konstytucji RP sądom powszechnym przypisuje się także kompetencję do rozpoznawania spraw, które nie kwalifikują się jako cywilne w powyższym znaczeniu i nie podlegają rozpoznaniu w postępowaniu karnym ani sądowoadministracyjnym, jeśli brak jest normy ustawowej regulującej kompetencję do ich rozpoznawania. W każdej sprawie strona musi mieć bowiem konstytucyjnie zagwarantowaną możliwość poddania sprawy pod rozstrzygnięcie sądu (por. T. Wiśniewski, Przebieg procesu cywilnego, LEX, s. 115; T. Żyznowski (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), LEX, komentarz do art. 199).

4. Kompetencja sądu powszechnego musi zostać przyjęta wówczas, gdy inny organ państwowy, pomimo istnienia regulacji przewidującej jego kompetencję do rozpoznania spraw danego rodzaju, uznał się za niewłaściwy do rozpoznania danej sprawy (art. 199¹ k.p.c.; o zastosowaniu tego przepisu do stanów faktycznych zaistniałych przed dniem jego wejścia w życie por. postanowienie SN z dnia 16 września 2010 r., III CN 1/10, OSNC 2011, nr 3, poz. 37).

5. Niedopuszczalność drogi sądowej może być czasowa. Strona wówczas może wystąpić z roszczeniem na drogę sądową dopiero po wyczerpaniu stosownego postępowania przed innym organem (por. np. art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 725 z późn. zm.), pod rygorem odrzucenia pozwu.

6. Niedopuszczalność drogi sądowej może dotyczyć jedynie kwestii wstępnej (prejudycjalnej), decydującej jednak o skuteczności roszczenia, dla dochodzenia którego przewidziana została kompetencja sądu powszechnego. W takim wypadku do chwili rozstrzygnięcia kwestii wstępnej przez powołany do tego organ państwowy powinno nastąpić zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.

7. Szerzej na temat dopuszczalności drogi sądowej - por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 129; T. Zembrzuski (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), LEX, komentarz do art. 2.