Bełczącki Robert Marek, Badanie dopuszczalności apelacji przed sądem drugiej instancji ze względu na zachowanie terminu do jej wniesienia

Badanie dopuszczalności apelacji przed sądem drugiej instancji ze względu na zachowanie terminu do jej wniesienia

Kontrolując dopuszczalność apelacji sąd drugiej instancji w myśl art. 373 § 1 k.p.c. obowiązany jest sprawdzić m.in. zachowanie przez skarżącego terminu do wniesienia apelacji. Zgodnie z art. 369 § 1 k.p.c., jest to termin dwutygodniowy, liczony od dnia doręczenia skarżącemu wyroku wraz z uzasadnieniem, co w przypadku wyroku wydanego na posiedzeniu jawnym odbywa się na wniosek strony, zgłoszony w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia wyroku (art. 328 § 1 k.p.c.), a w przypadku strony działającej bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, która na skutek pozbawienia wolności nie była obecna przy ogłoszeniu – w terminie tygodniowym od dnia doręczenia odpisu sentencji wyroku (art. 328 § 2 k.p.c.; doręczenie odpisu sentencji wyroku następuje wówczas z urzędu w myśl art. 327 § 2 k.p.c.). Także w przypadku wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym, na podstawie art. 148¹ § 1 k.p.c., tygodniowy termin do złożenia wniosku o doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem rozpoczyna bieg z dniem doręczenia odpisu sentencji wyroku (art. 328 § 2 k.p.c.; wówczas doręczenie odpisu sentencji wyroku następuje z urzędu według art. 327 § 3 k.p.c.).

Według art. 369 § 1¹ k.p.c., w przypadku przedłużenia terminu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku przez prezesa sądu na podstawie art. 329 § 4 k.p.c., termin do wniesienia apelacji wynosi trzy tygodnie, licząc od dnia doręczenia stronie skarżącej wyroku wraz z uzasadnieniem. O terminie tym strona powinna zostać zawiadomiona przy doręczeniu jej wyroku wraz z uzasadnieniem. Jeżeli w zawiadomieniu termin ten wskazano błędnie, a strona się do niego zastosowała, apelację uważa się za wniesioną w terminie.

Jeżeli przebieg posiedzenia jawnego utrwalany był za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, a uzasadnienie wyroku, wygłoszone po ogłoszeniu sentencji wyroku, zostało utrwalone za pomocą tego urządzenia, doręczeniu wyroku wraz z uzasadnieniem równoznaczne jest doręczenie wyroku wraz z transkrypcją wygłoszonego uzasadnienia (art. 331¹ § 3 k.p.c.).

Strona, która nie zgłosiła skutecznego wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, traci uprawnienie do zaskarżenia wyroku apelacją, skoro termin do wniesienia apelacji rozpoczyna bieg z dniem doręczenia stronie wyroku wraz z uzasadnieniem w myśl art. 369 § 1 k.p.c., a według art. 331 § 1 k.p.c. wyrok z uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która taki wniosek zgłosiła. Wspomniano zaś, że wniosek taki może być zgłoszony przez stronę w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia wyroku albo jego doręczenia. Nawet jeśli sporządzenie uzasadnienia wyroku okaże się niemożliwe, co przewidziano w art. 331 § 4 k.p.c., prezes sądu zawiadamia o tym stronę, a termin do wniesienia apelacji rozpoczyna bieg od dnia doręczenia takiego zawiadomienia. Nieusuwalny brak uzasadnienia wyroku nie stanowi przecież przeszkody do rozpoznania sprawy na skutek apelacji wniesionej od tego wyroku (por. uchwała SN z 9.02.2000 r., III CZP 38/99, OSNC 2000/7–8, poz. 126). Z art. 331 § 1 i 2 k.p.c. wynika jednak, że w art. 331 § 4 k.p.c. chodzi o zawiadomienie tej strony, która zgłosiła skuteczny wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Z dniem 7.11.2019 r. uchylony został art. 369 § 2 k.p.c., pozwalający stronie, która nie zgłosiła wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji, wnieść apelację w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym upłynął termin do zgłoszenia takiego wniosku. Co więcej, nie jest dopuszczalne zrzeczenie się przez stronę doręczenia uzasadnienia wyroku. Znamienne, że z dniem 7.11.2019 r. uchylony został art. 505⁸ § 2 k.p.c., który w sprawie rozpoznawanej według przepisów o postępowaniu uproszczonym pozwalał stronie zrzec się doręczenia uzasadnienia wyroku i przewidywał, że dla strony dokonującej takiego zrzeczenia termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia ogłoszenia wyroku. Z dniem 7.11.2019 r. uchylone zostały również art. 517 k.p.c. i art. 519 k.p.c., według których w postępowaniu nieprocesowym uczestnik miał możliwość zrzeczenia się doręczenia postanowienia, a względem uczestnika, który zrzekł się doręczenia, termin do wniesienia środka odwoławczego rozpoczynał bieg od ogłoszenia postanowienia. Cel ustawodawcy polegający na ustanowieniu normy prawnej, według której zgłoszenie przez stronę wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem stanowić ma konieczną przesłankę wniesienia apelacji, wynika jednoznacznie z uzasadnienia projektu ustawy z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (por. druk sejm. nr 3137, VIII kadencja).

W szczególnym wypadku, przewidzianym w art. 191¹ k.p.c., uzasadnienie wyroku oddalającego powództwo oczywiście bezzasadne, wydanego na posiedzeniu niejawnym, sporządza się na piśmie z urzędu, a wyrok z uzasadnieniem z urzędu podlega doręczeniu tylko powodowi, który uprawniony jest do wniesienia apelacji pomimo tego, że nie zgłosił wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem.

Ponadto na podstawie art. 343 § 2 k.p.c., jeżeli wyrok zaoczny, zgodnie z art. 342 k.p.c., nie podlegał uzasadnieniu, termin do wniesienia przez powoda apelacji biegnie od dnia jego doręczenia.

Uchybiony przez stronę termin do wniesienia apelacji może zostać przywrócony, jeśli spełnione zostaną warunki przewidziane w art. 168 i n. k.p.c. Jeśli jednak, zgodnie z art. 169 § 3 k.p.c., zgłoszenie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji połączone zostanie z wniesieniem apelacji, a wniosek o przywrócenie terminu zostanie zwrócony z innej przyczyny, odrzucony albo oddalony, wówczas zajdzie konieczność odrzucenia wniesionej apelacji (pierwszej lub kolejnej), gdyż jej procesowy byt jest niezależny od wniosku o przywrócenie terminu.

Niemniej jeśli strona bez swojej winy uchybiła terminowi do zgłoszenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, celowe okazuje się żądanie przez tę stronę przywrócenia terminu do zgłoszenia takiego wniosku, a nie do wniesienia apelacji, skoro wobec niedoręczenia tej stronie wyroku z uzasadnieniem termin do wniesienia apelacji przez tę stronę nie rozpoczął jeszcze biegu.

Brak wymaganego pouczenia albo błędne pouczenie strony działającej bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego o terminie wniesienia apelacji nie ma wpływu na rozpoczęcie biegu tego terminu, a jedynie stanowić może podstawę jego przywrócenia (por. uchwała SN z 22.11.2011 r., III CZP 38/11, OSNC 2012/5, poz. 56, LEX nr 1027055). Wyjątek stanowi wspomniany szczególny wypadek przewidziany w art. 369 § 1¹ k.p.c., gdy termin do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku został przedłużony przez prezesa sądu na podstawie art. 329 § 4 k.p.c., co powoduje, że termin do wniesienia apelacji wynosi trzy tygodnie, licząc od dnia doręczenia stronie skarżącej wyroku wraz z uzasadnieniem, o czym strona powinna zostać zawiadomiona przy doręczeniu jej wyroku wraz z uzasadnieniem, a jeżeli w zawiadomieniu termin ten wskazano błędnie i strona się do niego zastosowała, apelację uważa się za wniesioną w terminie. W konsekwencji w takim wypadku przywrócenie terminu do wniesienia apelacji nie wchodzi w rachubę.

Na podstawie art. 15zzs ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 374 i 567), dodanego ustawą z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r., poz. 568), w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 (w tekście przepisu ustawy oczywiście błędnie wskazano jedynie na COVID) bieg m.in. terminów procesowych w postępowaniach sądowych nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.

Niewątpliwie zatem w tym okresie bieg terminu do wniesienia apelacji w postępowaniu cywilnym nie rozpoczyna się, a rozpoczęty wcześniej ulega zawieszeniu na ten okres.

Wątpliwości budzi jednak temporalny zakres obowiązywania normy prawnej zawartej w przytoczonym przepisie.

Względy celowościowe i pragmatyczne sprawiają, że można bronić poglądu, iż znajduje ona zastosowanie od dnia 14 marca 2020 r., tj. od dnia ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 (por. § 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego, Dz. U. z 2020 r., poz. 433).

Następnie z dniem 20 marca 2020 r. na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej ogłoszony został stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 (por. § 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, Dz. U. z 2020 r., poz. 491).

Hipoteza normy prawnej zawartej w przepisie art. 15zzs ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r., dodanym ustawą z dnia 31 marca 2020 r., z pewnością spełniła się już z dniem 14 marca 2020 r.

Niemniej znamienne, że przepis ten nie został wymieniony w art. 101 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. wśród tych przepisów tej ustawy, które mają mieć moc wsteczną.

To z kolei uprawnia do wysnucia wniosku, że norma prawna zawarta w przepisie art. 15zzs ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r., dodanym ustawą z dnia 31 marca 2020 r., wywołać może przewidziane w nim skutki prawne dopiero z dniem 31 marca 2020 r., kiedy to wspomniana ustawa z dnia 31 marca 2020 r. w części obejmującej ten przepis weszła w życie.

Jeśli chodzi natomiast o okres od dnia 14 marca 2020 r., otwarta pozostaje kwestia stosowania art. 173 k.p.c., względnie dopuszczalności przywrócenia terminu do wniesienia apelacji.

Pamiętać również należy o tym, że wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenie biegu terminów, o których mowa w art. 15zzs ust. 1 wspomnianej ustawy z dnia 2 marca 2020 r., nie dotyczy terminów w rozpoznawanych przez sądy sprawach wskazanych w art. 14a ust. 4 (tzw. sprawy pilne), terminów w sprawach wyboru lub powołania organów, których kadencje są określone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, terminów wyborów do organów jednostek samorządu terytorialnego oraz terminów w sprawach wniosków i pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego (por. art. 15zzs ust. 2 tej ustawy).

Ponadto art. 15zzs ust. 1 tej ustawy nie stosuje się do terminów związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (art. 15zzt tej ustawy).

Od dnia 18 kwietnia 2020 r. art. 15zzs ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. nie znajduje także zastosowania w postępowaniach sądowych dotyczących infrastruktury telekomunikacyjnej w rozumieniu art. 2 pkt 8 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (art. 15zzs ust. 12 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. – por. art. 73 pkt 46 lit. f w zw. z art. 118 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, Dz. U. z 2020 r., poz. 695).

Uchylenie art. 15zzs ustawy z dnia 2 marca 2020 r. nastąpiło z dniem 16 maja 2020 r. na podstawie art. 46 pkt 20 w zw. z art. 76 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r. poz. 875).

Według art. 68 ust. 6 i 7 wspomnianej ustawy z dnia 14 maja 2020 r. terminy w postępowaniach, o których mowa w art. 15zzs ustawy z dnia 2 marca 2020 r., których bieg nie rozpoczął się albo uległ zawieszeniu na podstawie art. 15zzs tej ustawy, rozpoczynają bieg albo biegną dalej po upływie 7 dni od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 14 maja 2020 r.

Wobec tego termin do wniesienia apelacji w postępowaniu cywilnym, który nie rozpoczął się albo uległ zawieszeniu na podstawie art. 15zzs ustawy z dnia 2 marca 2020 r., rozpoczyna bieg albo biegnie dalej począwszy od dnia 24 maja 2020 r. (po upływie 7 dni od dnia 16 maja 2020 r.).

Czynności związane z kontrolą dopuszczalności apelacji przed sądem drugiej instancji wykonywane są przez przewodniczącego, za wyjątkiem odrzucenia apelacji, wymagającej wydania postanowienia przez sąd. W myśl art. 373 § 2 k.p.c. czynności przewodniczącego związane z nadaniem biegu apelacji może wykonywać referendarz sądowy.

W przypadku wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym w myśl art. 148¹ § 1 k.p.c. bieg tygodniowego terminu do zgłoszenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem rozpoczyna się z dniem doręczenia odpisu sentencji wyroku (art. 328 § 2 k.p.c.). Wówczas doręczenie odpisu sentencji wyroku następuje z urzędu według art. 327 § 3 k.p.c.