Wyjaśnienia dotyczące zasad postępowania wobec dłużników alimentacyjnych.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej zwanej dalej ustawą, w przypadku bezskutecznej egzekucji świadczenia alimentacyjnego komornik sądowy prowadzący postępowanie jest obowiązany do poinformowania organu właściwego dłużnika o stanie egzekucji i przyczynach jej bezskuteczności. Taka informacja, na podstawie art. 4 ww. ustawy, stanowi podstawę do przeprowadzenia przez ośrodek pomocy społecznej wywiadu środowiskowego u dłużnika alimentacyjnego.

Działania te służą przede wszystkim ustaleniu aktualnej sytuacji materialnej dłużnika, gdyż poszczególne ruchome składniki majątku dłużnika, wynagrodzenie za pracę, a także inne prawa majątkowe mogą stać się przedmiotem egzekucji komorniczej. Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy, w przypadku gdy dłużnik alimentacyjny nie może wywiązać się ze swych zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ właściwy dłużnika:

1) zwraca się do właściwego urzędu pracy o przedstawienie informacji o możliwościach aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego;

2) występuje, w razie braku możliwości aktywizacji zawodowej, z wnioskiem do starosty o skierowanie dłużnika do prac organizowanych na zasadach robót publicznych, określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Konsekwencją uniemożliwienia przez dłużnika alimentacyjnego przeprowadzenia wywiadu środowiskowego lub odmowy podjęcia wskazanych prac lub uchylania się od nich, jest zawiadomienie o tym fakcie podmiotu uprawnionego do złożenie wniosku do ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 Kk (tym podmiotem jest sam pokrzywdzony, a także ośrodek pomocy społecznej lub inny organ udzielający odpowiedniego świadczenia rodzinnego albo zaliczki alimentacyjnej, czyli w praktyce organ właściwy wierzyciela). O zasadności złożenia wniosku o ściganie decyduje wtedy ten właśnie organ.

Należy jednak wskazać, że zgodnie art. 209 § 3 Kk, w przypadku gdy pokrzywdzonemu (czyli wierzycielowi alimentacyjnemu) przyznano odpowiednie świadczenie rodzinne albo zaliczkę alimentacyjną ściganie odbywa się z urzędu. Tym samym organ wypłacający odpowiednie świadczenie rodzinne lub zaliczkę alimentacyjną powinien każdorazowo zawiadomić prokuraturę o fakcie przyznania ww. świadczeń, która z urzędu wszczyna postępowanie karne. Obowiązek złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa wynika z art. 304 § 2 Kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którym, instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. W takim przypadku wszczęcie postępowania karnego przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu nie musi być poprzedzone uniemożliwieniem przez dłużnika przeprowadzenia wywiadu, czy też odmową lub uchylaniem się od podjęcia wskazanych prac.

Dalsze konsekwencje uniemożliwienia przez dłużnika przeprowadzenia wywiadu środowiskowego lub odmowy podjęcia wskazanych prac lub uchylania się od nich, to możliwość złożenia do starosty przez organ właściwy dłużnika wniosku o zatrzymanie prawa jazdy (art. 5 ustawy), a także możliwość wytoczenia przez organ właściwy wierzyciela powództwa przeciwko osobom zobowiązanym do alimentacji w dalszej kolejności na podstawie art. 132 Kro (art. 6 ustawy).

Wsparcie prowadzonego przez komornika postępowania egzekucyjnego poprzez przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, powinno zostać podjęte w stosunku do każdego dłużnika alimentacyjnego. Tym samym, dolegliwości będące konsekwencją uniemożliwienia przeprowadzenia takiego wywiadu, mogą objąć wszystkich takich dłużników. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku gdy wywiad zostanie przeprowadzony i w jego wyniku okaże się, iż dłużnik nie wywiązuje się z obowiązku alimentacyjnego z powodu braku zatrudnienia. W takim przypadku, wskazane wyżej dolegliwości, można zastosować jedynie w stosunku do dłużnika, który poprzez odmowę podjęcia lub uchylanie się od wskazanych prac nie chce poddać się aktywizacji zawodowej.

Podstawowym warunkiem aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego pozostającego bez zatrudnienia jest posiadanie przez niego statusu osoby bezrobotnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001). Wskazana w art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy możliwość złożenia przez organ właściwy dłużnika wniosku do starosty o skierowanie dłużnika alimentacyjnego do prac na zasadach robót publicznych ograniczona jest jeszcze bardziej, gdyż zgodnie z art. 57 ust. 4 i 5 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy dotyczy jedynie bezrobotnych do 25 roku życia (oznacza to bezrobotnego, który do dnia zastosowania wobec niego usług lub instrumentów rynku pracy nie ukończył 25 roku życia) i bezrobotnym długotrwale (oznacza to bezrobotnego pozostającego w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego w miejscu pracy).

Wielu jednak dłużników alimentacyjnych nie posiada statusu osoby bezrobotnej. Jeśli brak statusu osoby bezrobotnej wynika z faktu niezłożenia wniosku o rejestrację, organ właściwy dłużnika powinien je zobowiązać w wyznaczonym terminie do zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy. Niewywiązanie się z tego zobowiązania należy uznać za uchylanie się od możliwości podjęcia pracy. Analogicznie należy postąpić w stosunku do osób, które utraciły status osoby bezrobotnej z uwagi na np. nie stawienie się w urzędzie pracy w wyznaczonym terminie. Takie osoby pozbawiane są statusu osoby bezrobotnej na okres 3 miesięcy od dnia niestawienia się (art. 33 ust. 4 pkt 4 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Po tym okresie osobę taką można jak najbardziej zobowiązać do ponownego zarejestrowania się.

Inaczej przedstawia się sytuacja gdy dłużnik nie spełnia ustawowych wymogów do nabycia statusu osoby bezrobotnej. Tak jest np. w przypadku dłużnika będącego właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe lub podlegającego ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe.

Wobec takiego dłużnika alimentacyjnego nie mogą zostać zastosowane instrumenty rynku pracy (wyjątek, na podstawie art. 11 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych stanowią jedynie osoby niepełnosprawne pozostające bez zatrudnienia). Jednak dłużnik taki może zarejestrować się jako poszukujący pracy i organ właściwy dłużnika powinien nałożyć taki obowiązek. Odmowa zarejestrowania się jako poszukujący pracy powinna zostać uznana za uchylanie się od możliwości podjęcia pracy. Jeśli zaś dłużnik alimentacyjny posiada już status osoby poszukującej pracy, za próbę aktywizacji zawodowej należy uznać przedstawienie ofert pracy odpowiednich do posiadanych kwalifikacji i możliwości. Nieuzasadnioną odmowę podjęcia oferowanego zatrudnienia organ właściwy dłużnika również powinien zakwalifikować jako odmowę lub uchylanie się od od możliwości podjęcia pracy.

Poza opisanymi wyżej działaniami organu właściwego dłużnika wspierającymi postępowanie egzekucyjne, sam komornik ma szereg instrumentów, których zastosowanie może wpłynąć na poprawę skuteczności egzekucji.

W przypadku gdy dłużnik jest właścicielem gospodarstwa rolnego, na wniosek wierzyciela dopuszczalna jest egzekucja z nieruchomości (ograniczenia egzekucji wskazane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia przedmiotów należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, które nie podlegają egzekucji sądowej - Dz. U. z 1996 r. Nr 63, poz. 300, dotyczą jedynie egzekucji z ruchomości). Wniosek wierzyciela o egzekucję może dotyczyć także każdej innej nieruchomości stanowiącej własność lub współwłasność dłużnika.

Ponadto, zgodnie z art. 1086 § 4, w razie powstania zaległości za okres dłuższy niż 12 miesięcy komornik z urzędu składa wniosek do Krajowego Rejestru Sądowego o wpis dłużnika do rejestru dłużników niewypłacalnych. Wniosek komornika nie podlega opłacie sądowej. W przypadku niewywiązania się przez komornika z tego obowiązku wierzyciel ma prawo złożyć do sądu skargę na opieszałość komornika. Na podstawie art. 3 ust. 1 ustawy, prawo do złożenia takiej skargi ma także organ właściwy dłużnika.