Stanowisko w sprawie prawa do renty rodzinnej po zmarłym, który pobierał rentę socjalną

W związku z przekazaną przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 5 lutego 2015 r., znak: K7INT30758 interpelacją posła (...) w sprawie prawa do renty rodzinnej po zmarłym, który pobierał rentę socjalną pragnę uprzejmie przedstawić, co następuje:

Przesłanki nabycia prawa do emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej są sformułowane w sposób bezwzględnie obowiązujący w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 j.t., z późn. zm.), która określa zasady nabywania prawa do świadczeń typu ubezpieczeniowego, a więc świadczeń finansowanych i pozostających w związku z funduszem gromadzonym na ten cel ze składek osób ubezpieczonych - przyszłych świadczeniobiorców.

Ryzykiem korzystającym z ubezpieczeniowej formy ochrony w postaci renty rodzinnej, jest utrata (śmierć) żywiciela. Prawo do renty rodzinnej jest prawem pochodnym wynikającym od uprawnień osoby ubezpieczonej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Renta rodzinna jest należna nie tylko w przypadku, gdy osoba zmarła miała już ustalone prawo do świadczeń, ale również po osobie, która w dacie śmierci spełniała warunki do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 65 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne (art. 66 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Warunkiem ogólnym powstania prawa do renty rodzinnej jest określony status żywiciela w chwili śmierci. Status ów wyraża się ustalonym prawem do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, względnie spełnianiem wymogów do uzyskania jednego z tych świadczeń. Oznacza to, że niemożność ustalenia prawa zmarłego do emerytury lub renty (np. z powodu braku wymaganego okresu składkowego wraz z nieskładkowym) wykluczy możliwość przyznania renty rodzinnej.

Natomiast renta socjalna przysługuje osobom, których niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem nauki i w związku z tym osoby te nie miały możliwości uzyskania okresów składkowych i nieskładkowych niezbędnych do ubiegania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Stosownie do przepisów art. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 982 j.t., z późn. zm.), renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

Renta socjalna może być przyznana osobom pełnoletnim, które z uwagi na niezdolność do pracy powstałą przed podjęciem aktywności zawodowej, nie mają możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z systemu ubezpieczenia społecznego. Należy zauważyć, że renta socjalna nie jest świadczeniem z systemu ubezpieczeń społecznych, a wśród pozytywnych przesłanek nabycia prawa do ww. świadczenia brak jest wymogu posiadania jakiegokolwiek stażu ubezpieczeniowego.

Renta socjalna stanowi rodzaj pomocy finansowej państwa dla osób, które w młodym wieku doznały naruszenia sprawności organizmu i tym samym utraciły szansę na samodzielne zarobkowanie. Przepisy ustawy o rencie socjalnej dopuszczają możliwość osiągania przez osobę uprawnioną do ww. renty dochodów z tytułu pracy bądź innej działalności zarobkowej podlegającej ubezpieczeniu społecznemu. A zatem mogą wystąpić sytuacje, w których osoba uprawniona do renty socjalnej spełni warunki do nabycia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Z tym, że osoba posiadająca uprawnienia do świadczeń 'emerytalno - rentowych (w tym emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) zgodnie z art. 7 ustawy o rencie socjalnej, nie ma prawa do renty socjalnej.

Do końca września 2003 r. organami właściwymi do przyznania i wypłaty renty socjalnej były ośrodki pomocy społecznej, a od 1 października 2003 r. organem przyznającym i wypłacającym renty socjalne jest właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W szczególnych przypadkach renta ta jest wypłacana także przez inne organy emerytalno-rentowe, np. Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

Należy podkreślić, że z uwagi na odmienny charakter renty socjalnej od renty z tytułu niezdolności do pracy, ustawa o rencie socjalnej nie przewiduje możliwości przyznania renty rodzinnej członkom rodziny po śmierci osoby, która pobierała rentę socjalną. Przy czym jeżeli po śmierci osoby, która pobierała rentę socjalną sytuacja materialna pozostających w rodzinie osób pogorszyła się, osoby te mogą ubiegać się o świadczenia z pomocy społecznej.

Jednocześnie wyjaśniam, że w systemach informatycznych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie są gromadzone dane, umożliwiające określenie, ile wniosków o rentę rodzinną lub rentę specjalną złożyli członkowie rodziny osoby uprawnionej do renty socjalnej, która ze względu na przebyte okresy ubezpieczenia mogłaby nabyć prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.