SR.01-232/93 - Wyjaśnienia dotyczące ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Biuro Świadczeń Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - Centrala w Warszawie, w piśmie z dnia 6 X 1993 r., znak SR. 01-232/93 "... uprzejmie wyjaśnia, iż ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342) w art. 19 ust. 1 stanowi, że emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny - 60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna,

2) podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 100 kwartałów, z uwzględnieniem art. 20.

Z przepisu tego jednoznacznie wynika, że emerytura przysługuje osobie (rolnikowi, małżonkowi rolnika, domownikowi) podlegającej ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany ustawą okres. Okres ten bez względu na płeć ubezpieczonego wynosi co najmniej 25 lat. Ponadto, osoba ubiegająca się o emeryturę powinna spełnić warunek osiągnięcia wieku emerytalnego, który dla mężczyzn wynosi 65 lat, a dla kobiet 60 lat. W przypadku kombatantów wiek emerytalny jest o 5 lat niższy i wynosi dla mężczyzn 60 lat, dla kobiet 55 lat.

Do przyznania emerytury przewidzianej w art. 19 ust. 1 ustawy wymaga się spełnienia tylko dwóch warunków. Zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej nie jest warunkiem koniecznym do nabycia prawa do emerytury.

Jeżeli osoba ubiegająca się o emeryturę rolną nie spełnia tych warunków, oddział regionalny KRUS powinien wydać decyzję odmawiającą prawa do emerytury. Zgodnie z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy, w sprawach nie uregulowanych w ustawie do przyznania świadczeń z ubezpieczenia i do ich wypłaty stosuje się odpowiednio przepisy regulujące przyznawanie analogicznych świadczeń przysługujących pracownikom i członkom ich rodzin oraz wypłaty tych świadczeń.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasady wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 z późn. zm.) w § 37 ust. 1 pkt 2 stanowi, iż w razie odmowy prawa do emerytury organ rentowy powinien pouczyć zainteresowanego o możliwości ubiegania się o rentę inwalidzką, jeżeli z akt sprawy wynika, że w razie inwalidztwa miałby prawo do takiej renty; jeżeli zgłoszenie wniosku o rentę inwalidzką nastąpi w ciągu miesiąca od daty pouczenia, za datę jego zgłoszenia przyjmuje się datę zgłoszenia wniosku o emeryturę. Załącznikiem do decyzji odmawiającej w/w pouczenie powinien być druk N-4, który po wypełnieniu przez lekarza i zwrocie do oddziału regionalnego KRUS jest traktowany jako wniosek o rentę inwalidzką rolniczą.

Pismem z dnia 14 sierpnia 1991 r., znak SR. 078-267/91, Departament Świadczeń dla Rolników ZUS polecił wszystkim wydziałom świadczeń dla rolników, aby w przypadku wydawania decyzji odmawiającej prawa do emerytury rolniczej dla rolnika lub jego małżonka, gdy z akt sprawy wynika, że zainteresowany spełniłby warunki do przyznania wcześniejszej emerytury - gdyby zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, również udzielać informacji o warunkach uzyskania emerytury wcześniejszej.

Zasada ta jest nadal aktualna.

Biuro wyjaśnia, że ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników, w art. 19 ust. 2 stanowi, iż emerytura rolnicza przysługuje także ubezpieczonemu rolnikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny 55 lat - jeżeli jest kobietą, 60 lat - jeżeli jest mężczyzną,

2) podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 120 kwartałów, z zastrzeżeniem ust. 3,

3) zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Z powyższego wynika, że emerytura może być również przyznana (ale tylko rolnikowi lub jego małżonkowi podlegającemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu) przed osiągnięciem wieku emerytalnego (tzw. emerytura wcześniejsza), wymaga się jednak, aby rolnik (jego małżonek) obok określonego wieku emerytalnego (60 lat mężczyzna, 55 lat kobieta), i wymaganego okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (co najmniej 30 lat), spełnił warunek zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej.

Zgodnie z obowiązującą wykładnią warunek zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, o którym mowa w art. 19 ust. 2 pkt 3 ustawy uważa się za spełniony, jeżeli rolnik przekazał gospodarstwo rolne, a pozostawione przez niego grunty stanowią mniej niż połowę powierzchni użytkowanego gospodarstwa w ostatnim kwartale ubezpieczenia i w żadnym wypadku nie przekraczającą 1 ha fizycznego lub 1 ha przeliczeniowego użytków rolnych.

Rolnik lub jego małżonek uzyskuje zatem prawo do emerytury wcześniejszej, jeżeli spełni łącznie trzy warunki. Niespełnienie któregokolwiek warunku powoduje wydanie przez organ rentowy decyzji odmawiającej prawa do emerytury wcześniejszej. Zainteresowany, który nie osiągnął jeszcze wieku emerytalnego (65 lat mężczyzna i 60 lat kobieta) i nie uzyskał prawa do renty inwalidzkiej rolniczej, a chciałbym ubiegać się o przyznanie emerytury wcześniejszej, musi liczyć się z konsekwencją wyższych opłat notarialnych przy sporządzaniu aktu notarialnego (np. umowy darowizny, dożywocia, sprzedaży, zawieranych w związku z zaprzestaniem prowadzenia działalności rolniczej), bowiem opłata stała, o której mowa w art. 57 ustawy, wynikająca z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 marca 1991 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za dokonanie czynności notarialnych (Dz.U. Nr 22, poz. 94), jest pobierana tylko za sporządzenie aktu:

1) umowy z następcą, o której mowa w art. 84 ustawy,

2) umowy w celu wykonania umowy z następcą, przenoszącej własność gospodarstwa rolnego na następcę,

3) umowy darowizny lub dożywocia, zawieranej w związku z zaprzestaniem prowadzenia działalności rolniczej przez rolnika, który ma ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia.

Biuro wyjaśnia, że ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia ma tylko ta osoba, której wydano decyzją przyznającą prawo do emerytury rolniczej lub renty rolniczej i to dopiero od chwili uprawomocnienia się tej decyzji. W żadnym wypadku decyzja odmawiająca prawa do emerytury lub renty zawierająca w/w pouczenia i informacje nie może być traktowana jako dokument potwierdzający fakt ustalenia prawa do emerytury i renty z ubezpieczenia.

Zdaniem Biura, wykorzystanie decyzji odmawiającej jako podstawy do pobierania opłaty stałej, o której mowa w art. 57, jest niezgodne z obowiązującymi w tym zakresie przepisami.

Jednocześnie Biuro wyjaśnia, że gwarancje uzyskania prawa do emerytury wcześniejszej po spełnieniu wymaganych warunków daje ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w art. 19 ust. 2. Należy zaznaczyć, iż ustawa nie przewiduje ustalenia prawa do emerytury lub renty bez spełnienia zawartych w niej warunków.

Ponadto Biuro wyjaśnia, że Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16. 07. 1991 r. w sprawie przejmowania na własność Skarbu Państwa nieruchomości wchodzący w skład gospodarstwa rolnego na wniosek właścicieli uprawnionych do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników (Dz.U. Nr 65, poz. 282) już w samym tytule informuje, że dotyczy osób, które są uprawnione do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników, lecz nie może być wykorzystywane jako środek do uzyskania emerytury wcześniejszej.

Przepisy obowiązujące do końca 1990 r. również nie przewidywały możliwości uzyskania emerytury wcześniejszej przez osoby, które przekazały gospodarstwa rolne Państwu.

Biuro zwraca uwagę, że rozporządzenie to straciło moc i aktualnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 18 listopada 1992 r. w sprawie stwierdzania niemożliwości sprzedaży nieruchomości przez osoby uprawnione do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników oraz przejmowania tych nieruchomości na własność Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 84, poz. 445)".