SPS-023-9252/09 - Zasady udzielania zasiłków celowych.

W odpowiedzi na wystąpienie z dnia 30 kwietnia 2009 r. w związku z interpelacją poselską pana Tadeusza Motowidło w sprawie udzielania zasiłków celowych, uprzejmie wyjaśniam.

Zgodnie z normami ustanowionymi w przepisach ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 z późn. zm.) zasiłek celowy może być przyznany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu (art. 39 ust. l i 2). Zgodnie z art. 40 ww. ustawy zasiłek celowy może być przyznany również osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego. Zasiłek celowy może być przyznany także osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej. Zasiłek celowy, o którym mowa powyżej, może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi. W szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany:

Istotą zasiłku celowego jest zaspokojenie konkretnej potrzeby bytowej umożliwiającej życie w warunkach odpowiadających godności człowieka, występującej u osoby czy rodziny ubiegającej się o jego przyznanie. Dlatego też organy orzekające w sprawie obowiązane są, ustalić czy zaspokojenie potrzeby bytowej, której sfinansowania żąda wnioskodawca, jest w świetle jego sytuacji życiowej rzeczywiście niezbędne. Organ powinien więc, wydając decyzję, ocenić całokształt sytuacji rodzinnej i majątkowej strony, mającej niewątpliwie wpływ na zakres zaspokojenia potrzeb. Dopiero po dokładnym ustaleniu, że występuje zgłoszona potrzeba, która nie może być zaspokojona, w tym w ramach własnych możliwości i z posiadanych środków, czyli wnioskowana pomoc jest niezbędna, organ może przyznać (ale nie musi) zasiłek celowy, biorąc pod uwagę okoliczności przemawiające za udzieleniem pomocy, jak i przeciw jej udzieleniu. Przepis art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ma charakter uznaniowy, co oznacza, że organ administracji publicznej podejmuje decyzję w ramach tzw. uznania administracyjnego, mając na uwadze, w świetle okoliczności danej sprawy, interes społeczny i słuszny interes obywateli. Nie jest jednak tak, że każda osoba spełniająca warunki do przyznania pomocy społecznej tę pomoc musi uzyskać w żądanej wysokości i na każdy cel, gdyż organy administracji muszą gospodarować określoną pulą środków finansowych i rozeznać potrzeby osób samotnych oraz rodzin wielodzietnych żyjących w ubóstwie.

Zasiłek celowy należy do uznaniowych form pomocy społecznej, co oznacza, że w odróżnieniu od form obowiązkowych właściwy organ może, lecz nie musi, go przyznać w przypadku ustalenia, że występują przesłanki wymienione w art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, a z przepisu tego nie wynika indywidualne roszczenie o przyznanie pomocy społecznej w formie w nim przewidzianej. Rozpatrując wniosek o przyznanie pomocy społecznej, organ winien brać pod uwagę zarówno cele pomocy społecznej określone w ustawie, jak i możliwości finansowe w zakresie udzielenia pomocy. Winien on uwzględnić sytuację ubiegającego się o przyznanie świadczenia, jego zaangażowanie w zakresie współdziałania w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, jak również zakres udzielonej mu ze środków publicznych pomocy. Należy przy tym zauważyć, że okoliczność braku w budżecie gminy, w formie zasiłku celowego, środków na realizację wnioskowanego świadczenia nie może absolutnie usprawiedliwiać odmowy przyznania świadczenia. Odrębną natomiast kwestię stanowi odmowa przyznania pomocy ze względu na wysokość środków finansowych przeznaczonych na świadczenia z zakresu pomocy społecznej przekazanych ośrodkom do rozdysponowania beneficjentom. Ograniczone możliwości finansowe ośrodka pomocy społecznej mogą niewątpliwie, co wynika z treści art. 3 ust. 4 omawianej ustawy, determinować treść rozstrzygnięcia. W takiej sytuacji jednak organ winien szczegółowo określić, jakie w istocie miał środki do dyspozycji na udzielenie pomocy w formie zasiłków celowych, jaka była wówczas liczba osób ubiegających się o taką pomoc i jakie kryteria zostały wypracowane przy jej przyznawaniu, skoro wysokość posiadanych środków nie dawała możliwości przyznania zasiłku uwzględniającego wniosek w całości lub w części.

W odróżnieniu od zasiłku, o którym mowa w art. 39 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, przyznanie zasiłku, o którym mowa w art. 40 tej ustawy, nie jest uzależnione od wystąpienia niezbędnej potrzeby bytowej. Przepisy art. 39 i 40, mimo iż dotyczą tego samego rodzajowo świadczenia (zasiłku celowego), to wymagają ustalenia przez organ innych przesłanek uzasadniających przyznanie pomocy pieniężnej.

Przepis art. 41 pkt l ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej w sposób niemogący budzić wątpliwości przesądza o zupełnie wyjątkowym charakterze specjalnego zasiłku celowego. Może on być przyznany w szczególnie uzasadnionych przypadkach, a więc w sytuacjach zupełnie wyjątkowych, bowiem o możliwości jego przyznania nie decyduje dochód strony, a sytuacja życiowa, w której się ona znalazła. Nie można z tej formy pomocy społecznej wyprowadzać wniosku, iż przyznanie takiego zasiłku jest obowiązkiem organu, tak jak czyni się to w odniesieniu do osób spełniających kryterium dochodowe.

W związku z powyższymi wyjaśnieniami należy stwierdzić, iż ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej nie reguluje w sposób szczegółowy (inny niż przytoczony) możliwości przyznania zasiłku celowego bądź specjalnego zasiłku celowego, w tym nie reguluje możliwości indywidualnego korzystania z form wypoczynku podopiecznych OPS przy zachowaniu zasiłku na ten cel. Kwestia przyznania ww. świadczeń poza ograniczeniami i wytycznymi wskazanymi powyżej uzależniona jest od konkretnych działań podjętych przez ośrodki pomocy społecznej w ramach przyznanych kompetencji i posiadanych środków.