SPS-023-8720/09 - Zasady korzystania z urlopu macierzyńskiego w odniesieniu do kobiet, opiekujących się przedwcześnie urodzonymi dziećmi.

W odpowiedzi na interpelację pana posła Witolda Kochana i grupy posłów (przekazaną przy piśmie z dnia 24 marca br., znak: SPS-023-8720/09) w sprawie regulacji prawnych dotyczących urlopu macierzyńskiego, w szczególności w odniesieniu do kobiet opiekujących się dziećmi przedwcześnie urodzonymi, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Obowiązujące obecnie rozwiązania prawne gwarantują pracownicy skorzystanie z pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego w przypadku urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej. Zgodnie bowiem z przepisem art. 181 Kodeksu pracy w razie urodzenia takiego dziecka pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala.

Zatem łączny wymiar urlopu macierzyńskiego wykorzystywanego przez pracownicę w dwóch częściach ze względu na pobyt dziecka w szpitalu (co w praktyce często ma miejsce w przypadku porodów przedwczesnych) nie ulega zmianie. Także czas pobytu dziecka w szpitalu (nawet kilkumiesięczny) nie wpływa na długość urlopu macierzyńskiego wykorzystywanego przez pracownicę po wyjściu dziecka ze szpitala. W przypadku porodu przedwczesnego będzie to bowiem różnica między pełnym wymiarem urlopu macierzyńskiego (ewentualnie pomniejszonym o część wykorzystaną przed porodem wynoszącą, zgodnie z art. 180 § 2 Kodeksu pracy, co najmniej 2 tygodnie) i 8 tygodniami urlopu przypadającymi bezpośrednio po porodzie.

Powyższe rozwiązanie godzi dwa cele urlopu macierzyńskiego, tj. ochronę zdrowia kobiety oraz regenerację jej sił w związku z ciążą i porodem, a także ochronę zdrowia fizycznego i psychicznego dziecka poprzez umożliwienie bezpośredniego kontaktu matki z dzieckiem i sprawowanie nad nim osobistej opieki w pierwszych miesiącach życia. W mojej ocenie propozycja zmiany art. 181 Kodeksu pracy tak, aby matki dzieci, które tuż po urodzeniu ze względów medycznych wymagają hospitalizacji, mogły przerwać urlop macierzyński bez konieczności wykorzystania 8 tygodni przypadających bezpośrednio po porodzie, budzi istotne zastrzeżenia ze względu na konsekwencje jej przyjęcia. Skutkowałoby to bowiem pozbawieniem pracownicy części urlopu macierzyńskiego, która powinna przypadać bezpośrednio po porodzie i umożliwiać pracownicy pełne zregenerowanie sił po ciąży i porodzie. Gwarancja korzystania przez pracownicę bezpośrednio po porodzie z określonego wymiaru urlopu macierzyńskiego jest standardem wynikającym z prawa międzynarodowego, w tym także unijnego, jak również z regulacji obowiązujących w naszym kraju, poczynając od okresu międzywojennego.

Ponadto pragnę wyjaśnić, że zgodnie z przepisami art. 53 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa pracownica otrzymuje zasiłek opiekuńczy, jeżeli lekarz leczący dziecko uzna, że zachodzi konieczność zapewnienia opieki matki nad dzieckiem hospitalizowanym i wystawi zaświadczenie lekarskie na druku ZUS ZLA. Zatem w przypadku stwierdzonej przez lekarza konieczności sprawowania bezpośredniej opieki nad dzieckiem przez matkę pracownica może po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie skorzystać z zasiłku opiekuńczego.

Chciałabym także nadmienić, że od dnia 1 stycznia 2009 r. wymiar urlopu macierzyńskiego został podwyższony (o 2 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka i odpowiednio o 3-9 tygodni w przypadku porodu mnogiego), zaś od dnia 1 stycznia 2010 r. będzie można korzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, którego wymiar będzie w kolejnych latach wzrastał i, poczynając od dnia 1 stycznia 2014 r., wyniesie do 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie i do 8 tygodni w przypadku porodu mnogiego. Te korzystne rozwiązania w pełnym zakresie dotyczą także pracownic rodzących przedwcześnie swoje dzieci, zmuszonych do korzystania z urlopu macierzyńskiego w częściach w związku z pobytem dziecka w szpitalu.

Ponadto w odniesieniu do kwestii zgodności przepisów polskiego prawa pracy dotyczących urlopów macierzyńskich z prawem Unii Europejskiej pragnę wyjaśnić, że regulacja zawarta w art. 181 Kodeksu pracy wpisuje się w wymagania dyrektywy Rady 92/85/EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią (dziesiąta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG). Zgodnie z art. 8 tej dyrektywy państwa członkowskie podejmują niezbędne środki zapewniające pracownicom uprawnienie do nieprzerwanego urlopu macierzyńskiego trwającego co najmniej 14 tygodni, udzielonego przed porodem i/lub po nim zgodnie z prawem krajowym i/lub praktyką. Urlop macierzyński powinien obejmować co najmniej 2-tygodniowy obowiązkowy urlop macierzyński, przyznawany przed porodem i/lub po porodzie zgodnie z prawem krajowym i/lub praktyką.

Dalsze zmiany w polskim ustawodawstwie dotyczącym uprawnień rodzicielskich mogą być ewentualnie związane z legislacją unijną, trwają bowiem prace nad zmianą dyrektywy Rady 92/85/EWG z dnia 19 października 1992 r. Komisja Europejska w dniu 6 października 2008 r. przedstawiła propozycje zmian tej dyrektywy obejmujące m.in. wprowadzenie obowiązkowego 6-tygodniowego urlopu macierzyńskiego po porodzie, a także dodatkowego urlopu macierzyńskiego w przypadku porodu przedwczesnego (ewentualnie wydłużenie z tego powodu urlopu macierzyńskiego). Obecny wczesny etap prac nad zmianą dyrektywy, a także ogólne sformułowanie propozycji nowelizacji uniemożliwiają precyzyjne określenie zarówno terminu, jak i zakresu koniecznych zmian zapewniających implementację nowych regulacji do polskiego ustawodawstwa pracy.