SPS-023-7142/08 - Ściągnięcie zaległych składek przez ZUS od kobiet przebywających na urlopach macierzyńskich i wychowawczych.

W odpowiedzi na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 30 grudnia 2008 r. znak SPS-023-7142/08, dotyczące interpelacji pana posła Jarosława Wałęsy z dnia 19 grudnia 2008 r. znak BK-023-7163/08, w sprawie ściągnięcia zaległych składek przez ZUS od kobiet przebywających na urlopach macierzyńskich i wychowawczych, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień.

Od 1 stycznia 1999 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z późn. zm.) W treści art. 6 powołanej ustawy zawarty jest krąg osób, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Wśród nich wymienieni są m.in.: pracownicy, osoby, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą, osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński. Jednocześnie art. 9 powołanej ustawy rozstrzyga, z jakiego tytułu, w przypadku zbiegu tytułów do ubezpieczeń, ubezpieczony będzie podlegał, a tym samym, z jakiego tytułu będą odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne. Zgodnie z treścią ust. 6 powołanego artykułu osoby pobierające zasiłek macierzyński lub przebywające na urlopie wychowawczym podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym tylko wówczas, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że w przypadku jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i pobierania zasiłku macierzyńskiego z innego tytułu (lub przebywania na urlopie wychowawczym) osoba taka będzie obowiązkowo podlegała ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i, co się z tym wiąże, będzie zobowiązana do odprowadzania składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne.

Należy przy tym wskazać, że zgodnie z powołaną ustawą pobieranie zasiłku macierzyńskiego czy przebywanie na urlopie wychowawczym są odrębnym od pracowniczego tytułem do ubezpieczeń.

Zgodnie z wyjaśnieniami prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych takie stanowisko prezentował ZUS niezmiennie od dnia wejścia w życie reformy ubezpieczeń społecznych. Rozbieżne było natomiast orzecznictwo sądów w tym zakresie. Prawidłowość stanowiska ZUS została ostatecznie potwierdzona uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r. w składzie siedmiu sędziów.

Ponadto zasady opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych określone zostały w publikatorach ZUS i dostępne były na salach obsługi interesanta od początku 1999 r., a w wersji elektronicznej na stronie internetowej ZUS od marca 1999 r.

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez prezesa ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych podejmował i podejmuje szereg działań zmierzających do przekazywania na bieżąco informacji dotyczących obowiązków płatników związanych z opłacaniem składek.

W myśl art. 68 ust. 1 ustawy o s.u.s., Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje przepisy o ubezpieczeniach społecznych m.in. w zakresie ustalania i stwierdzania obowiązku ubezpieczeń społecznych. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości ZUS ma obowiązek wszcząć postępowanie wyjaśniające w tym zakresie, a osoby będące płatnikami składek mają obowiązek złożyć prawidłowe dokumenty zgłoszeniowe. Z dniem 18 maja 2001 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o s.u.s., w wyniku której osoby pobierające zasiłek macierzyński lub przebywające na urlopie wychowawczym zostały zobowiązane do złożenia oświadczenia informującego płatnika składek (np. pracodawcę), który udzielił urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego, o posiadaniu innego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (np. prowadzenia działalności gospodarczej). Oświadczenie to umożliwiało pracodawcy stwierdzenie, czy istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub przebywania na urlopie wychowawczym za taką osobę, czy też powinna ona opłacać składki osobiście w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej. Po znowelizowaniu ustawy ZUS opublikował poradnik "Zasady rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób przebywających na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński".

Ponadto, zgodnie z informacją ZUS, zakład kwestionuje brak zgłoszenia takich osób do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej jedynie w sytuacji, gdy z zebranego materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że w spornym okresie taka działalność była rzeczywiście prowadzona. W takich przypadkach ZUS wydaje decyzje stwierdzające obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, od których przysługuje stronie odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Zatem ostatecznie prawidłowość rozstrzygnięcia dokonanego przez ZUS podlega ocenie sądowej.

Jednocześnie prezes ZUS poinformował, że z uwagi na istniejące w okresie od stycznia 1999 r. do maja 2001 r. niejednolite orzecznictwo sądowe oraz związane z tym wątpliwości prawne zobowiązał terenowe jednostki organizacyjne ZUS do uwzględniania w prowadzonych postępowaniach wszystkich występujących okoliczności na korzyść osób, które w okresie od stycznia 1999 r. do maja 2001 r. pobierały zasiłek macierzyński lub przebywały na urlopie wychowawczym i nie zgłosiły się do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej w tym okresie działalności gospodarczej. We wszystkich uzasadnionych przypadkach, po stwierdzeniu faktycznego wykonywania działalności w tym okresie, zostanie takim osobom wyznaczony termin do opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy za powyższy okres. W przypadku wywiązania się z opłacenia składek w tym terminie ZUS odstąpi od naliczenia odsetek. W sytuacji, gdy osoba taka nie będzie miała możliwości uregulowania swoich należności z terminie wyznaczonym przez ZUS, będzie mogła się ubiegać o ich spłatę w systemie ratalnym. Decyzje o udzieleniu ulgi będą podejmowane przez ZUS indywidualnie, z uwzględnieniem możliwości płatniczych zainteresowanych osób oraz stanu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku złożonego przed upływem terminu do zapłaty odsetki nie zostaną naliczone, jednakże należna będzie opłata prolongacyjna, wynikająca z obowiązujących przepisów.

W przypadku osób, które pobierały zasiłek macierzyński lub przebywały na urlopach wychowawczych po 1 czerwca 2001 r., z uwagi na unormowany stan prawny brak jest podstaw do wyznaczenia nowego terminu do opłacenia należnych składek, jednakże ZUS zobowiązał się również i w tym przypadku wnikliwie analizować poszczególne przypadki. Osoby takie będą mogły wnioskować o zawarcie układu ratalnego, a w sytuacji, gdy z posiadanego materiału dowodowego wynikałoby niezbicie, że zostały wprowadzone w błąd przez pracowników terenowej jednostki organizacyjnej, możliwe będzie wyznaczenie nowego terminu do opłacenia składek.

Jednocześnie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, widząc problemy, z jakimi borykają się osoby pobierające zasiłki macierzyńskie i równocześnie posiadające inny tytuł do ubezpieczeń społecznych, przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i ustawy - Prawo bankowe. W myśl zaproponowanych zmian w przypadku jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i pobierania zasiłku macierzyńskiego z innego tytułu osoba taka będzie obowiązkowo podlegała ubezpieczeniu z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Aktualnie ustawa została przekazana do uzgodnień międzyresortowych oraz partnerom społecznym. W trakcie prac nad ustawą zostaną rozpatrzone wszystkie zgłaszane postulaty i wnioski.

Ponadto uprzejmie wyjaśniam, że zwróciłam się do prezesa ZUS o podanie danych dotyczących liczby osób, które w okresie pobierania zasiłków macierzyńskich lub przebywania na urlopach wychowawczych prowadziły działalność gospodarczą i nie opłacały z tego tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.