SPS-023-6623-08 - Zmiany w przepisach dotyczących świadczeń rodzinnych.

Odpowiadając na pismo Pana Marszałka z dnia 28 listopada br., znak: SPS-023-6623-08, dotyczące interpelacji posłów Marka Zielińskiego i Macieja Orzechowskiego w sprawie zmian w przepisach dotyczących świadczeń rodzinnych (rodziny z dziećmi niepełnosprawnymi), uprzejmie wyjaśniam:

Kwestie dotyczące sytuacji rodziców wychowujących niepełnosprawne dzieci, poruszane w interpelacji, są znane Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej. W dniu 21 października br. w siedzibie resortu odbyło się spotkanie przedstawicieli kierownictwa ministerstwa z delegacją Stowarzyszenia Rodziców Dzieci Niepełnosprawnych, na którym omówiono istniejące problemy i bariery, w tym te dotyczące trudnej sytuacji materialnej, na jakie napotykają rodzice wychowujący niepełnosprawne dzieci. Rodzice przedstawili również swoje postulaty, których wprowadzenie w życie znacząco poprawiłoby ich funkcjonowanie. Należy dodać, że są one zbieżne z kwestiami wskazanymi w interpelacji. W chwili obecnej te ze zgłoszonych postulatów, które leżą w kompetencji ministra pracy i polityki społecznej, są przedmiotem analiz resortu w celu przygotowania projektu założeń do rozwiązań prawnych, w tym dotyczących warunków przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego i opłacania przez budżet państwa składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne za beneficjentów tego świadczenia.

Niezależnie od tego trwają prace związane z przyszłoroczną weryfikacją kwot kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwot poszczególnych świadczeń, w tym skierowanych do rodziców wychowujących niepełnosprawne dzieci. Zgodnie bowiem z art. 18 ustawy o świadczeniach rodzinnych kwoty kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwoty poszczególnych świadczeń podlegają weryfikacji co 3 lata. Nowe kwoty kryteriów i kwoty świadczeń rodzinnych ustalane są z uwzględnieniem wyników badań progu wsparcia dochodowego rodzin, przeprowadzanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. W badaniach tych uwzględnia się m.in. zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych. Poprzednia weryfikacja miała miejsce 1 września 2006 r. Uległy wówczas podwyższeniu wysokości niektórych świadczeń rodzinnych, w tym m.in. dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu do świadczeń jest konsekwencją ograniczonych możliwości budżetowych państkształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego oraz zasiłku pielęgnacyjnego. Najbliższa weryfikacja kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwot poszczególnych świadczeń rodzinnych przewidziana jest w II półroczu 2009 r.

Nie planuje się zmian zasad dotyczących częstotliwości weryfikacji kwot kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych, zasad ich ustalania i wprowadzenia corocznej waloryzacji kwot poszczególnych świadczeń. Zasady weryfikacji świadczeń socjalnych są odmienne od zasad waloryzacji emerytur i rent, a także od zasad indeksacji wynagrodzeń w sferze budżetowej, z uwagi na istotne różnice między tymi kategoriami. Świadczenia rodzinne nie są wynagrodzeniem za świadczoną pracę ani ekwiwalentem utraconego wynagrodzenia w przypadku wystąpienia ryzyka objętego wcześniej płaconą składką. Świadczenia rodzinne są pomocą o charakterze socjalnym, mającą na celu dofinansowanie - a nie pełne pokrycie - kosztów utrzymania rodzin wychowujących dzieci. Stąd częstotliwość zmiany warunków dostępu do świadczeń, jak i kwot świadczeń zależy od częstotliwości znaczących zmian w kosztach utrzymania (te zaś następują w cyklu dłuższym niż 1-2 lata), a nie np. od dynamiki wynagrodzeń oraz dynamiki emerytur i rent.

Wyrażając zrozumienie dla sytuacji rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, w szczególności rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne, należy jednak wskazać, że wysokość kwot poszczególnych świadczeń rodzinnych oraz wysokość kryterium dochodowego uprawniającego wa - w budżecie nie ma wystarczających środków, aby każdej rodzinie wychowującej niepełnosprawne dziecko zapewnić wsparcie pozwalające na pełne pokrycie wydatków na leczenie i utrzymanie dziecka. Bez względu na liczbę dzieci niepełnosprawnych wychowywanych w rodzinie przysługiwać może tylko jedno świadczenie pielęgnacyjne, gdyż nie jest to świadczenie przysługujące niepełnosprawnemu dziecku, lecz jego rodzicowi, który nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym (art. 17 ust. 5 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych). Kwota świadczenia pielęgnacyjnego ma częściowo zrekompensować rodzicowi utratę dochodów z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, a nie wynagrodzenie w pełni zastąpić. Kwota świadczenia pielęgnacyjnego, tak jak kwota wynagrodzenia za pracę, nie zależy od liczby dzieci będących na utrzymaniu świadczeniobiorcy.

Jednocześnie informuję, że rozwiązaniem zabezpieczającym środki utrzymania rodzicom wychowującym dzieci niepełnosprawne na wypadek śmierci ubezpieczonego - żywiciela rodziny jest funkcjonujący system rent rodzinnych. Obecny system emerytalno-rentowy pozwala na zaopatrzenie niepracujących współmałżonków w świadczenia po śmierci pracującego małżonka lub małżonka pobierającego świadczenie emerytalne. Świadczeniem takim jest finansowana z ubezpieczenia rentowego renta rodzinna. Sytuacja małżonków osób ubezpieczonych jest rozwiązana zgodnie z utrwalonymi, sprawdzonymi rozwiązaniami. Istotne dla sytuacji wdowy lub wdowca jest to, czy zmarły współmałżonek w dniu zgonu spełniał warunki do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. W takiej sytuacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych oblicza świadczenie, jakie przysługiwałoby zmarłemu. Na tej podstawie ustalana jest wysokość renty rodzinnej, której wysokość zależy od kręgu osób uprawnionych do świadczenia. Ustalona na tej podstawie wysokość renty rodzinnej, w zależności od liczby osób, którym przysługuje, wynosi od 85% do 95% świadczenia (emerytury lub renty), jaką ma lub miałby zmarły. Renty rodzinne finansowane są z wyodrębnionych w ramach FUS ubezpieczeń rentowych, finansowanych ze składek wszystkich ubezpieczonych. Zgodnie z przepisem art. 65 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.) renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

Ponadto, zgodnie z przepisem art. 70 ww. ustawy, wdowa ma prawo do renty po zmarłym mężu, jeżeli w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat lub - jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

W obecnym systemie prawnym istnieje zawód asystenta osoby niepełnosprawnej. Został on wprowadzony rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 124, poz. 860) do grupy zawodów pn. "Pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej". Obecnie do zadań realizowanych przez asystenta należy: współtworzenie programów rehabilitacyjnych, zawodowego przekwalifikowania, kontaktów społecznych, usług kulturalnych, rekreacji i integracji ze środowiskiem, diagnozowanie warunków życia i dążenie do usuwania wszelkiego typu barier, pobudzanie aktywności osoby niepełnosprawnej oraz jej rodziny w celu zaspokojenia potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych, planowanie, kontrolowanie i ocenianie indywidualnego programu pomocy osobie niepełnosprawnej, włączenie osoby niepełnosprawnej w programy instytucji i placówek świadczących usługi rehabilitacyjne, a także współpraca z mediami, ułatwiająca poszukiwanie sponsorów w działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych. Wykonywanie zawodu asystenta osoby niepełnosprawnej wiąże się ze zdobyciem stosownego wykształcenia w tym zakresie. Jednocześnie osoba taka zatrudniona jest przez jednostkę organizacyjną pomocy społecznej (np. ośrodek pomocy społecznej lub powiatowe centrum pomocy rodzinie) na podstawie umowy o pracę regulowanej przepisami Kodeksu pracy lub umowy cywilnoprawnej, o której mowa w Kodeksie cywilnym. Nie jest jednak możliwe i zasadne, aby rodzica opiekującego się swym niepełnosprawnym dzieckiem publiczny pracodawca zatrudniał na stanowisku asystenta-pielęgniarza. Na przeszkodzie stoją bowiem zarówno kwestie stosunków między rodzicem a dzieckiem, wynikające z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w tym dotyczące obowiązku opieki i utrzymania dziecka, jak również kwestie dotyczące stosunku pracy, w tym: czasu pracy, godzin nadliczbowych, zwolnień chorobowych, urlopów itp. Stąd też właściwym narzędziem wsparcia materialnego rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci jest system świadczeń rodzinnych, uzupełniony rozwiązaniami z zakresu pomocy społecznej.

Należy zwrócić uwagę, że poza świadczeniem pielęgnacyjnym i opłacaniem składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i ubezpieczenie zdrowotne za jego beneficjentów istnieją obecnie w systemie świadczeń rodzinnych również inne świadczenia pieniężne kierowane do rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne, takie jak:

Ponadto rodziny wychowujące dzieci niepełnosprawne, tak jak rodziny wychowujące zdrowe dzieci, mogą się ubiegać o zasiłek rodzinny i dodatki do zasiłku rodzinnego z tytułu: opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (w przypadku dzieci niepełnosprawnych okres jego pobierania jest wydłużony do 72 miesięcy kalendarzowych), samotnego wychowywania dziecka (w przypadku dzieci niepełnosprawnych jego kwota jest podwyższona do 250 zł miesięcznie na dziecko), wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, rozpoczęcia roku szkolnego, podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania (niepełnosprawność dziecka powoduje powstanie uprawnienia do niego nie tylko w przypadku nauki dziecka w szkole średniej, ale również jeśli uczy się ono w szkole podstawowej lub gimnazjum).

W przypadku osób, które już korzystają ze świadczeń rodzinnych, przepisy umożliwiają kontynuację uprawnień do nich mimo przekroczenia kryterium dochodowego o relatywnie niewysokie kwoty. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych przysługują one także w sytuacji, gdy przeciętny miesięczny dochód netto rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie przekracza ustawowe kryterium o kwotę nie wyższą niż kwota najniższego zasiłku rodzinnego, tj. 48 zł.