SPS-023-6614/12 - Stanowisko MPiPS w sprawie likwidacji tzw. umów śmieciowych

Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację pana posła Johna Abrahama Godsona w sprawie likwidacji tzw. umów śmieciowych, przekazaną przy piśmie z dnia 17 lipca br., znak: SPS-023-6614/12, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Zasadą przyjętą w polskim ustawodawstwie jest, że wybór formy, w jakiej świadczona będzie praca, jest pozostawiony uznaniu stron przyszłego stosunku prawnego. Co do zasady w Polsce obowiązuje zatem zasada swobody umów. Z zasady tej wynika, że strony zawierające umowę mogą swobodnie wybrać rodzaj umowy, którą pragną zawrzeć, a także swobodnie ukształtować jej treść. Strony mogą zatem samodzielnie zdecydować o zawarciu umowy o pracę (co pociąga za sobą stosowanie do osoby wykonującej pracę przepisów prawa pracy) albo umowy zlecenia lub umowy o dzieło (co oznacza, że do osoby wykonującej pracę stosowany będzie reżim prawa cywilnego).

Należy jednak podkreślić, że zgodnie z art. 3531 Kodeksu cywilnego strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zatem, podejmując decyzję o wyborze podstawy prawnej świadczenia pracy, strony nie mogą abstrahować od istniejących uregulowań prawnych. Przepisem, który ogranicza swobodę stron co do wyboru rodzaju umowy, na podstawie której wykonywana będzie praca, jest art. 22 § 1 Kodeksu pracy. Z przepisu tego wynika, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Przepisy art. 22 Kodeksu pracy zabraniają zastępowania umów o pracę umowami prawa cywilnego, jeżeli praca jest wykonywana w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy. Jeżeli mimo występowania tych cech została zawarta umowa cywilnoprawna, to, jak wynika z art. 22 § 11 Kodeksu pracy, takie zatrudnienie jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

W związku z powyższym należy wyjaśnić, że osoba, która świadczy pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej w warunkach określonych w art. 22 Kodeksu pracy, może żądać ustalenia istnienia stosunku pracy przed sądem pracy na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że minister pracy i polityki społecznej nie posiada kompetencji ustawowych w zakresie przeprowadzania działań kontrolnych u pracodawców w celu eliminacji naruszeń obowiązujących przepisów prawa pracy. Uprawnienia takie posiada natomiast Państwowa Inspekcja Pracy, podlegająca bezpośrednio Sejmowi RP. Istotnym uprawnieniem inspektorów pracy w omawianym zakresie jest prawo do wytaczania powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz obywateli, wynikające z art. 631 Kodeksu postępowania cywilnego. Innym uprawnieniem inspektorów pracy w tym zakresie jest możliwość kierowania do pracodawców wystąpień wnoszących o zastąpienie umów cywilnoprawnych umowami o pracę oraz o zawarcie pisemnej umowy o pracę. Jak wynika ze sprawozdania głównego inspektora pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2011 r., ta druga forma jest w praktyce najbardziej efektywną formą oddziaływania inspektorów pracy w tym obszarze. Zdecydowana większość pracodawców stosuje się dobrowolnie do wniosków zawartych w wystąpieniach inspektorów i stosunki cywilnoprawne przekształcane są w stosunki pracy. Według danych na dzień 31 marca 2012 r. pracodawcy, realizując wnioski skierowane do nich przez inspektorów w 2011 r., potwierdzili na piśmie istnienie stosunku pracy 10,1 tys. osób pracujących bez jakiejkolwiek umowy oraz będących stronami umów cywilnoprawnych.

Niezależnie od powyższego należy wyjaśnić, że problematyka zawierania umów cywilnoprawnych jest przedmiotem prac partnerów społecznych. Zespół Problemowy ds. Prawa Pracy i Układów Zbiorowych Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych przyjął stanowisko, w którym zobowiązał się m. in. do podjęcia rozmów zmierzających do uregulowania kwestii stabilności zatrudnienia w kontekście warunków stosowania umów na czas określony, umów cywilnoprawnych, samozatrudnienia i pracy tymczasowej. Obecnie, na kolejnych posiedzeniach zespołu, prowadzone są prace nad tą problematyką, zmierzające do wyeliminowania nadużywania umów cywilnoprawnych oraz umów o pracę na czas określony w obrocie prawnym oraz do stworzenia takich rozwiązań, które będą godziły słuszne interesy zarówno pracowników, jak i pracodawców. Rezultaty tych prac będą miały wpływ na przyszłe rozwiązania prawne w zakresie zatrudniania pracowników na podstawie poszczególnych rodzajów umów.