SPS-023-6213/08 - Ubezpieczenie społeczne kobiet, które w latach 1999-2001 urodziły dziecko i korzystały z urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego udzielonego przez pracodawcę z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę i jednocześnie prowadziły działalność gospodarczą.

W odpowiedzi na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 14 listopada 2008 r., znak: SPS-023-6213/08, dotyczące interpelacji pani poseł Marii Nowak z dnia 31 października 2008 r., znak: BK-023-6227/08, w sprawie ubezpieczenia społecznego kobiet, które w latach 1999-2001 urodziły dziecko i korzystały z urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego udzielonego przez pracodawcę z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę i jednocześnie prowadziły działalność gospodarczą, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień.

Od 1 stycznia 1999 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z późn. zm.) W treści art. 6 powołanej ustawy zawarty jest krąg osób, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Wśród nich wymienieni są m.in.: pracownicy, osoby, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą, osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Jednocześnie art. 9 powołanej ustawy rozstrzyga, z jakiego tytułu w przypadku zbiegu tytułów do ubezpieczeń ubezpieczony będzie podlegał, a tym samym, z jakiego tytułu będą odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne. Zgodnie z treścią ust. 6 powołanego artykułu, osoby pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego lub przebywające na urlopie wychowawczym podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym tylko wówczas, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że w przypadku jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i pobierania zasiłku macierzyńskiego z innego tytułu (lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, przebywania na urlopie wychowawczym) osoba taka będzie obowiązkowo podlegała ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i, co się z tym wiąże, będzie zobowiązana do odprowadzania składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Należy przy tym wskazać, że zgodnie z powołaną ustawą pobieranie zasiłku macierzyńskiego czy przebywanie na urlopie wychowawczym są odrębnym od pracowniczego tytułem do ubezpieczeń.

Zgodnie z wyjaśnieniami prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, takie stanowisko prezentował ZUS od dnia wejścia w życie reformy ubezpieczeń społecznych. Rozbieżne było natomiast orzecznictwo sądów w tym zakresie. Prawidłowość stanowiska ZUS została ostatecznie potwierdzona uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r. w składzie siedmiu sędziów.

Odnosząc się do zarzutu, że w okresie od 1999 r. do 2001 r. osoby te winny być zgłaszane do ubezpieczeń społecznych przez ZUS na mocy art. 4 ust. 2 lit. m ustawy o s.u.s., uprzejmie wyjaśniam, że zgodnie z powołanym artykułem w brzmieniu obowiązującym przed dniem 18 maja 2001 r., płatnikiem składek za osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński był ZUS, jednakże dotyczyło to wyłącznie tych osób, które podlegały ubezpieczeniom z tytułu macierzyństwa lub urlopu wychowawczego. Osoby pobierające zasiłek macierzyński lub przebywające na urlopach wychowawczych i prowadzące jednocześnie działalność gospodarczą z mocy art. 9 ust. 6 powołanej ustawy nie podlegały ubezpieczeniu z tytułu macierzyństwa, zatem nie miał do nich zastosowania art. 4 ust. 2 lit. m.

Zgodnie z wyjaśnieniami prezesa ZUS, Zakład Ubezpieczeń Społecznych podejmował i podejmuje szereg działań zmierzających do przekazywania na bieżąco informacji dotyczących obowiązków płatników związanych z opłacaniem składek.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy o s.u.s., Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje przepisy o ubezpieczeniach społecznych m.in. w zakresie ustalania i stwierdzania obowiązku ubezpieczeń społecznych. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości ZUS ma obowiązek wszcząć postępowanie wyjaśniające w tym zakresie, a osoby będące płatnikami składek mają obowiązek złożyć prawidłowe dokumenty zgłoszeniowe. Z dniem 18 maja 2001 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o s.u.s., w wyniku której osoby pobierające zasiłek macierzyński lub przebywające na urlopie wychowawczym zostały zobowiązane do złożenia oświadczenia informującego płatnika składek (np. pracodawcę), który udzielił urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego, o posiadaniu innego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (np. prowadzenia działalności gospodarczej). Oświadczenie to umożliwiało pracodawcy stwierdzenie, czy istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub przebywania na urlopie wychowawczym za taką osobę, czy też powinna ona opłacać składki osobiście w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej.

Ponadto, zgodnie z przekazanymi przez ZUS wyjaśnieniami, ZUS kwestionuje brak zgłoszenia takich osób do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej jedynie w sytuacji, gdy z zebranego materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że w spornym okresie taka działalność była rzeczywiście prowadzona. W takich przypadkach ZUS wydaje decyzje stwierdzające obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, od których przysługuje stronie odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Zatem ostatecznie prawidłowość rozstrzygnięcia dokonanego przez ZUS podlega ocenie sądowej.

Jednocześnie prezes ZUS poinformował, że z uwagi na istniejące w okresie od stycznia 1999 r. do maja 2001 r. niejednolite orzecznictwo sądowe oraz związane z tym wątpliwości prawne zobowiązał terenowe jednostki organizacyjne ZUS do uwzględniania w prowadzonych postępowaniach wszystkich występujących okoliczności na korzyść osób, które w okresie od stycznia 1999 r. do maja 2001 r. pobierały zasiłek macierzyński lub przebywały na urlopie wychowawczym i nie zgłosiły się do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej w tym okresie działalności gospodarczej. We wszystkich uzasadnionych przypadkach po stwierdzeniu faktycznego wykonywania działalności w tym okresie zostanie takim osobom wyznaczony termin do opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy za powyższy okres. W przypadku wywiązania się z opłacenia składek w tym terminie ZUS odstąpi od naliczenia odsetek. W sytuacji gdy osoba taka nie będzie miała możliwości uregulowania swoich należności z terminie wyznaczonym przez ZUS, będzie mogła się ubiegać o ich spłatę w systemie ratalnym. Decyzje o udzieleniu ulgi będą podejmowane przez ZUS indywidualnie, z uwzględnieniem możliwości płatniczych zainteresowanych osób oraz stanu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku złożonego przed upływem terminu do zapłaty odsetki nie zostaną naliczone, jednakże należna będzie opłata prolongacyjna wynikająca z obowiązujących przepisów.

W przypadku osób, które pobierały zasiłek macierzyński lub przebywały na urlopach wychowawczych po 1 czerwca 2001 r., z uwagi na unormowany stan prawny brak jest podstaw do wyznaczenia nowego terminu do opłacenia należnych składek, jednakże ZUS zobowiązał się również i w tym przypadku wnikliwie analizować poszczególne przypadki. Osoby takie będą mogły wnioskować o zawarcie układu ratalnego, a w sytuacji gdy z posiadanego materiału dowodowego wynikałoby niezbicie, że zostały wprowadzone w błąd przez pracowników terenowej jednostki organizacyjnej, możliwe będzie wyznaczenie nowego terminu do opłacenia składek.

Minister

Jolanta Fedak