SPS-023-6120/08 - Stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w sprawie nowelizacji ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

W związku z otrzymaną przy piśmie z dnia 5 listopada br. (znak: SPS-023-6120/08) interpelacją pana posła Antoniego Błądka w sprawie nowelizacji ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę przedstawiam Panu Marszałkowi następujące stanowisko.

Obowiązująca od 1 stycznia 2003 r. ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679, z późn. zm.) określiła wysokość minimalnego wynagrodzenia w 2003 r. na kwotę 800 zł oraz zasady jej podwyższania w latach następnych. Ustawa gwarantuje coroczny wzrost minimalnego wynagrodzenia w stopniu nie niższym niż prognozowany na dany rok wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych, a mechanizm korygujący, w przypadku gdy faktyczny wzrost cen będzie różnił się od prognozowanego, zapewnia utrzymanie realnej wartości minimalnego wynagrodzenia. Od 1 stycznia 2005 r. zwiększono minimalną gwarancję wzrostu dodatkowo o 2/3 wskaźnika prognozowanego realnego przyrostu produktu krajowego brutto, jeśli w r., w którym odbywają się negocjacje, wysokość minimalnego wynagrodzenia jest niższa od połowy przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w I kwartale.

Ustawa nie wyznacza górnej granicy wzrostu minimalnego wynagrodzenia, pozostawiając decyzję w tej sprawie Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. W przypadku nieosiągnięcia porozumienia w ramach Trójstronnej Komisji decyzję o wysokości minimalnego wynagrodzenia podejmuje Rada Ministrów. Ustalanie wysokości minimalnego wynagrodzenia w ramach Trójstronnej Komisji tworzy warunki do wynegocjowania takiego poziomu minimalnego wynagrodzenia, który w maksymalnym stopniu będzie godził funkcję społeczną płacy minimalnej z funkcją ekonomiczną, a tym samym nie będzie miał negatywnego wpływu na konkurencyjność gospodarki, rynek pracy oraz sytuację budżetu państwa.

Omawiana ustawa daje pracodawcom możliwość ustalania wysokości wynagrodzenia pracownika w pierwszym r. pracy w wysokości niższej od obowiązującej wysokości minimalnego wynagrodzenia, jednak nie niższej niż 80% tego wynagrodzenia. Do 2005 r. istniała jeszcze możliwość ustalenia wysokości minimalnego wynagrodzenia pracownika w drugim roku pracy w wysokości 90% minimalnego wynagrodzenia. Rozwiązanie to wprowadzono w celu poprawienia szans osób młodych na rynku pracy w okresie wkraczania roczników wyżu demograficznego.

Uchwalając w 2002 r. przedmiotową ustawę, Sejm zobowiązał jednocześnie prezesa Rady Ministrów do przedłożenia oceny jej funkcjonowania do końca września 2006 r. (art. 24). Realizację tej dyspozycji stanowił dokument pt. "Ocena funkcjonowania ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę". Problematykę minimalnego wynagrodzenia za pracę przedstawiono w tym dokumencie w szerokim aspekcie, a mianowicie: celowości jego ustalania, pełnionej funkcji, zakresu występowania, związku z rynkiem pracy, a także kosztami utrzymania. Analizę przeprowadzono w dłuższym horyzoncie czasowym, z uwzględnieniem porównań międzynarodowych. Dokument zawierał także część wnioskową podsumowującą całość opracowania.

W dniu 30 marca 2007 r. Sejm przyjął "Ocenę funkcjonowania ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę" (druk Nr 1197), podzielając przedstawione w części wnioskowej propozycje:

W trakcie rozpatrywania opinii przez połączone Komisje: Polityki Społecznej oraz Pracy na posiedzeniu w dniu 7 grudnia 2006 r. uchwalony został dezyderat Nr 4/1 w sprawie minimalnego wynagrodzenia za pracę, w którym zwrócono się do prezesa Rady Ministrów, aby wynagrodzenie minimalne w 2008 r. wynosiło 40% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, co pozwoliłoby w latach 2010-2011 ustalić je na poziomie 50% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce.

W 2007 r. minimalne wynagrodzenie wynosiło 936 zł i stanowiło 34,8% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. W porównaniu do 2006 r. relacja ta uległa obniżeniu o 1,5 punkta procentowego.

W bieżącym roku obowiązuje minimalne wynagrodzenie w wysokości 1126 zł, określonej przez Radę Ministrów rozporządzeniem z dnia 11 września 2007 r. (Dz. U. Nr 171, poz. 1209). Oznacza to wzrost w porównaniu z poziomem minimalnego wynagrodzenia w 2007 r. o 20,3% i relację do prognozowanego w bieżącym r. przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w granicach ok. 40%. Kwota ta została ustalona przy prognozie wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych o 2,3%. Przewidywany w bieżącym r. wzrost cen w granicach 4% przełoży się na realną poprawę wartości minimalnego wynagrodzenia o ponad 15%.

W lipcu br. została uzgodniona w Trójstronnej Komisji wysokość minimalnego wynagrodzenia na 2009 r. na kwotę 1276 zł, tj. na poziomie 40% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2009 r. Kwota ta jest wyższa od obowiązującej w roku bieżącym o 13,3%. Przy prognozie inflacji w 2009 r. na poziomie 2,9% oznacza to wzrost realny o 10,1%.

Relacja minimalnego wynagrodzenia do przeciętnego jest w rzeczywistości wyższa, gdyż kategoria minimalnego wynagrodzenia za pracę i przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej nie jest zakresowo jednoznaczna. Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej uwzględnia wszystkie tytuły wynagrodzeń i świadczeń przysługujących ze stosunku pracy, natomiast minimalne wynagrodzenie nie ujmuje wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, nagród jubileuszowych, odpraw emerytalnych i rentowych, a także wypłat z zysku lub nadwyżki bilansowej w spółdzielczości oraz dodatkowego wynagrodzenia rocznego w jednostkach sfery budżetowej. Określenie faktycznej relacji w układzie porównywalnym nie jest możliwe z uwagi na brak stosownych danych statystycznych.

Pragnę zauważyć, że w 2007 i 2008 r. nastąpiło podwyższenie wysokości minimalnego wynagrodzenia w ujęciu netto z tytułu obniżenia składki na ubezpieczenie rentowe w części płaconej przez pracownika: od 1 lipca 2007 r. z 6,5% do 3,5% i od 1 stycznia 2008 r. - do 1,5% (łącznie o 5 punktów procentowych).

Polska, ratyfikując Europejską Kartę Społeczną i podpisując Zrewidowaną Europejską Kartę Społeczną, aczkolwiek nie wiążąc się z postanowieniem art. 4 ust. 1 zobowiązującego do uznania prawa pracowników do takiego wynagrodzenia, które zapewni im i ich rodzinom godziwy poziom życia, stawia sobie ten postulat za cel.

W dokumentach Rady Europy zapisano, że prawo do godziwego wynagrodzenia oznacza możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych pracowników i ich rodzin, a przy ustalaniu tego poziomu należy uwzględniać nie tylko wynagrodzenie otrzymywane przez pracownika w zakładzie pracy, ale także świadczenia socjalne, wszelkie subsydia, ubezpieczenia opłacane przez pracodawcę, udział w zyskach, akcje, udziały lub inne papiery wartościowe, pomoc społeczną, ulgi i zniżki w podatkach i opłatach, świadczenia dodatkowe itp.

W styczniu 2007 r. spośród 27 państw członków Unii Europejskiej legislacyjnie gwarantowaną krajową stawkę minimalnego wynagrodzenia za pracę miało 20 państw. Wysokość stawki w ujęciu miesięcznym kształtowała się od 92 euro w Bułgarii do 1570 euro w Luksemburgu, natomiast w przeliczeniu na PPS (sztuczna waluta umożliwiająca ocenę różnic w sile nabywczej w poszczególnych państwach UE) - od 204 PPS w Rumunii do 1503 PPS w Luksemburgu. O ile rozpiętość w poziomie stawek wynosiła w euro jak 1: 17, to w mierniku uwzględniającym siłę nabywczą tylko jak 1: 7.

Analizując poziom stawek minimalnego wynagrodzenia, można wyróżnić trzy grupy krajów:

Dla porównania federalna płaca minimum w USA wynosiła 676 euro miesięcznie.

W 2005 r. wśród państw członkowskich UE, odnośnie do których dane są dostępne, miesięczna stawka minimalnego wynagrodzenia oscylowała pomiędzy trzecią częścią przeciętnej miesięcznej płacy brutto w przemyśle i usługach w Estonii, Rumunii, Łotwie, Polsce i Słowacji a połową - w Irlandii, Luksemburgu, Malcie i Bułgarii.

W USA federalne minimum płacowe odpowiadało 32% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto.

Powyższe dane pochodzą z publikacji Eurostatu, Statistics in Focus, Population and social conditions, 71/2007 "Minimum wages 2007 - Variations from 92 to 1570 euro gross per month".

Porównując dane międzynarodowe, należy mieć na uwadze, że podane kwoty wynagrodzenia minimalnego są wielkościami brutto, przed potrąceniem składki na ubezpieczenie społeczne i podatek dochodowy.

Podstawową zasadą wynikającą z ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę jest dążenie do osiągnięcia przez minimalne wynagrodzenie poziomu 50% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, tj. poziomu wynikającego ze standardów europejskich.

Wzrost minimalnego wynagrodzenia powinien być wyważony, aby nie powodował implikacji dla rynku pracy i konkurencyjności gospodarki, a także nadmiernych skutków dla budżetu państwa z tytułu ustawowego powiązania z wysokością minimalnego wynagrodzenia niektórych wynagrodzeń i świadczeń (chodzi np. o dofinansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych, wynagrodzenie osób skazanych, składkę na ubezpieczenie społeczne osób duchownych). Szacuje się, że podwyższenie wysokości minimalnego wynagrodzenia o 10 zł powoduje w warunkach 2008 r. dodatkowe wydatki dla budżetu państwa z tytułu wymienionych wyżej "podwiązek" w wysokości ok. 12 mln zł w skali roku.

Z kolei wzrost minimalnego wynagrodzenia u pracodawców przekłada się na wzrost kosztów pracy nie tylko z tytułu podwyższonego minimalnego wynagrodzenia, ale także opłacanych przez pracodawców składek na: ubezpieczenie społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Problem sfinansowania tych kosztów może rodzić problemy zwłaszcza w małych firmach, w których zakres występowania niższych wynagrodzeń jest prawdopodobnie większy.

Pragnę zauważyć, że wysokość minimalnego wynagrodzenia na 2009 r. została ustalona po raz pierwszy od czasu wejścia w życie ustawy w wyniku porozumienia w ramach Trójstronnej Komisji. Strony, ustalając wysokość minimalnego wynagrodzenia, zadeklarowały jednocześnie podjęcie prac nad systemowymi rozwiązaniami dotyczącymi wynagrodzeń, w tym także nad minimalnym wynagrodzeniem za pracę. Pozwala to mieć nadzieję, że podwyższenie wysokości minimalnego wynagrodzenia do poziomu połowy przeciętnego wynagrodzenia będzie mogło następować stopniowo i w drodze dialogu społecznego, co jest możliwe w ramach prawnych stworzonych przez obowiązującą ustawę o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. W ramach tych prac możliwe byłoby także rozważenie możliwości odstąpienia od treści art. 6 ust. 2 ustawy.

Minister

Jolanta Fedak