SPS-023-6057/08 - Źródła dochodów rodziców wychowujących niepełnosprawne dzieci, którzy ze względu na stan zdrowia tych dzieci są zmuszeni do zaniechania pracy zawodowej.

Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na pismo Pana Marszałka z dnia 31 października br., znak: SPS-023-6057/08, dotyczące interpelacji posła Jana Religi w sprawie dochodu rodziców wychowujących niepełnosprawne dzieci, którzy ze względu na stan zdrowia dzieci są zmuszeni do zaniechania pracy zawodowej, uprzejmie wyjaśniam.

Kwestie dotyczące sytuacji rodziców wychowujących niepełnosprawne dzieci, poruszane w interpelacji, są znane Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej. W dniu 21 października br. w siedzibie resortu odbyło się spotkanie przedstawicieli kierownictwa ministerstwa z delegacją Stowarzyszenia Rodziców Dzieci Niepełnosprawnych, na którym omówiono istniejące problemy i bariery, w tym te dotyczące trudnej sytuacji materialnej, jakie napotykają rodzice wychowujący niepełnosprawne dzieci. Rodzice przedstawili również swoje postulaty, których wprowadzenie w życie znacząco poprawiłoby ich funkcjonowanie. Należy dodać, że są one zbieżne z kwestiami wskazanymi w interpelacji. W chwili obecnej te ze zgłoszonych postulatów, które leżą w kompetencji ministra pracy i polityki społecznej, są przedmiotem analiz resortu, w celu przygotowania projektu założeń do rozwiązań prawnych, w tym dotyczących warunków przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego i opłacania przez budżet państwa składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne za beneficjentów tego świadczenia.

Niezależnie od tego trwają prace związane z przyszłoroczną weryfikacją kwot kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwot poszczególnych świadczeń, w tym skierowanych do rodziców wychowujących niepełnosprawne dzieci. Zgodnie bowiem z art. 18 ustawy o świadczeniach rodzinnych kwoty kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwoty poszczególnych świadczeń podlegają okresowej weryfikacji co 3 lata. Nowe kwoty kryteriów i kwoty świadczeń rodzinnych ustalane są z uwzględnieniem wyników badań progu wsparcia dochodowego rodzin, przeprowadzanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. W badaniach tych uwzględnia się między innymi zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych. Datą poprzedniej weryfikacji był 1 września 2006 r. W związku z tą weryfikacją od 1 września 2006 r. uległy podwyższeniu wysokości niektórych świadczeń rodzinnych, w tym m.in. dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego oraz zasiłku pielęgnacyjnego. Najbliższa weryfikacja kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwoty poszczególnych świadczeń rodzinnych przewidziana jest w II półroczu 2009 r. Zważywszy na skalę inflacji, jaka miała miejsce od 2004 r., tj. od wejścia ustawy w życie, podniesienie kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwot poszczególnych świadczeń, w tym świadczeń związanych z niepełnosprawnością dzieci, wydaje się nieuniknione.

Wyrażając zrozumienie dla sytuacji rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, w szczególności rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne, należy jednak wskazać, że wysokość kwot poszczególnych świadczeń rodzinnych oraz wysokość kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń jest konsekwencją ograniczonych możliwości budżetowych państwa. W budżecie nie ma wystarczających środków, aby każdej rodzinie wychowującej niepełnosprawne dziecko zapewnić wsparcie pozwalające na pełne pokrycie wydatków na leczenie i utrzymanie dziecka.

Rodzina, która znalazła się w trudnej sytuacji z powodu konieczności zrezygnowania przez jednego z rodziców z pracy zarobkowej w celu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, wymaga wsparcia ze strony państwa. Nie powinno się to jednak odbywać ze środków ubezpieczeń społecznych, ponieważ utrudnienie w kontynuowaniu pracy zarobkowej, spowodowane stanem zdrowia dziecka, nie jest ryzykiem emerytalnym ani rentowym, lecz ryzykiem objętym pomocą socjalną. Dlatego też w systemie świadczeń rodzinnych oraz w systemie pomocy społecznej, a nie w systemie ubezpieczeń społecznych, jest odpowiednie miejsce na rozwiązania zapewniające osobom i rodzinom będącym w trudnej sytuacji życiowej nie tylko niezbędne środki finansowe, ale też inne formy pomocy i wsparcia. Ponadto wprowadzenie jakichkolwiek rozwiązań prawnych, które miałyby dać przywileje emerytalne osobom sprawującym opiekę nad niepełnosprawnymi dziećmi, nie może zostać zaakceptowane, ponieważ koliduje to z ideą wdrażanej reformy systemu ubezpieczeń społecznych, która ma na celu przywrócenie mu charakteru ubezpieczeniowego. Właśnie w tym celu dokonana została w 1998 r. zmiana przepisów emerytalno-rentowych powodująca, że z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznawane są wyłącznie świadczenia należne z powodu spełnienia ryzyka ubezpieczeniowego, tj. dożycia określonego w przepisach wieku lub niemożności kontynuowania pracy zarobkowej z powodu niezdolności do pracy.

W obecnym systemie prawnym istnieje zawód asystenta osoby niepełnosprawnej. Został on wprowadzony rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 124, poz. 860) do grupy zawodów pn. "Pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej". Obecnie do zadań realizowanych przez asystenta należy: współtworzenie programów rehabilitacyjnych, zawodowego przekwalifikowania, kontaktów społecznych, usług kulturalnych, rekreacji i integracji ze środowiskiem, diagnozowanie warunków życia i dążenie do usuwania wszelkiego typu barier, pobudzanie aktywności osoby niepełnosprawnej oraz jej rodziny w celu zaspokojenia potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych, planowanie, kontrolowanie i ocenianie indywidualnego programu pomocy osobie niepełnosprawnej, włączenie osoby niepełnosprawnej w programy instytucji i placówek świadczących usługi rehabilitacyjne, a także współpraca z mediami, ułatwiająca poszukiwanie sponsorów w działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych. Wykonywanie zawodu asystenta osoby niepełnosprawnej wiąże się ze zdobyciem stosownego wykształcenia w tym zakresie. Jednocześnie osoba taka zatrudniona jest przez jednostkę organizacyjną pomocy społecznej (np. ośrodek pomocy społecznej lub powiatowe centrum pomocy rodzinie) na podstawie umowy o pracę regulowanej przepisami Kodeksu pracy lub umowy cywilno-prawnej, o której mowa w Kodeksie cywilnym. Nie jest jednak możliwe i zasadne, aby rodzica opiekującego się swym niepełnosprawnym dzieckiem publiczny pracodawca zatrudniał na stanowisku asystenta pielęgniarza. Na przeszkodzie stoją bowiem zarówno kwestie stosunków między rodzicem a dzieckiem, wynikające z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w tym dotyczące obowiązku opieki i utrzymania dziecka, jak również kwestie dotyczące stosunku pracy, w tym: czasu pracy, godzin nadliczbowych, zwolnień chorobowych, urlopów itp. Stąd też właściwym narzędziem wsparcia materialnego rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci jest system świadczeń rodzinnych, uzupełniony rozwiązaniami z zakresu pomocy społecznej.

Należy zwrócić uwagę, że poza świadczeniem pielęgnacyjnym i opłacaniem składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i ubezpieczenie zdrowotne za jego beneficjentów istnieją obecnie w systemie świadczeń rodzinnych również inne świadczenia pieniężne kierowane do rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne, takie jak:

Ponadto rodziny wychowujące dzieci niepełnosprawne, tak jak rodziny wychowujące zdrowe dzieci, mogą się ubiegać o zasiłek rodzinny i dodatki do zasiłku rodzinnego z tytułu: opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (w przypadku dzieci niepełnosprawnych okres jego pobierania jest wydłużony do 72 miesięcy kalendarzowych), samotnego wychowywania dziecka (w przypadku dzieci niepełnosprawnych jego kwota jest podwyższona do 250 zł miesięcznie na dziecko), wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, rozpoczęcia roku szkolnego, podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania (niepełnosprawność dziecka powoduje powstanie uprawnienia do niego nie tylko w przypadku nauki dziecka w szkole średniej, ale również jeśli uczy się ono w szkole podstawowej lub gimnazjum). Nabycie prawa do ww. świadczeń rodzinnych, z wyjątkiem prawa do zasiłku pielęgnacyjnego, uzależnione jest m.in. od spełnienia ustawowego kryterium dochodowego, jakie w przypadku rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci wynosi 583 zł netto na osobę w rodzinie. Ponadto, w przypadku osób, które już korzystają ze świadczeń rodzinnych, przepisy umożliwiają kontynuację uprawnień do nich mimo przekroczenia kryterium dochodowego o relatywnie niewysokie kwoty. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych przysługują one także w sytuacji, gdy przeciętny miesięczny dochód netto rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie przekracza ustawowe kryterium o kwotę nie wyższą niż kwota najniższego zasiłku rodzinnego, tj. 48 zł.

Jednocześnie informuję, że rozwiązaniem zabezpieczającym środki utrzymania rodzicom wychowujących dzieci niepełnosprawne na wypadek śmierci ubezpieczonego - żywiciela rodziny jest funkcjonujący system rent rodzinnych. Obecny system emerytalno-rentowy pozwala na zaopatrzenie niepracujących współmałżonków w świadczenia po śmierci pracującego małżonka lub małżonka pobierającego świadczenie emerytalne. Świadczeniem takim jest finansowana z ubezpieczenia rentowego renta rodzinna. Sytuacja małżonków osób ubezpieczonych jest rozwiązana zgodnie z utrwalonymi, sprawdzonymi rozwiązaniami. Istotne dla sytuacji wdowy lub wdowca jest to, czy zmarły współmałżonek w dniu zgonu spełniał warunki do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. W takiej sytuacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych oblicza świadczenie, jakie przysługiwałoby zmarłemu. Na tej podstawie ustalane jest prawo do renty rodzinnej, której wysokość zależy od kręgu osób uprawnionych do świadczenia. Wynosi ona od 85% do 95% świadczenia (emerytury lub renty), jaką ma lub miałby zmarły. Renty rodzinne finansowane są z wyodrębnionych w ramach FUS ubezpieczeń rentowych, finansowanych ze składek wszystkich ubezpieczonych. Zgodnie z przepisem art. 65 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.) renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

Ponadto, zgodnie z przepisem art. 70 ww. ustawy, wdowa ma prawo do renty po zmarłym mężu, jeżeli w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat lub - jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Z wyrazami szacunku

Sekretarz stanu

Jarosław Duda