SPS-023-30159/15 - Stanowisko w sprawie emerytur częściowych

W odpowiedzi na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 12 stycznia 2015 r., znak: SPS-023-30159/15, dotyczące interpelacji posłów (...) i (...) w sprawie emerytur częściowych uprzejmie proszę o przyjęcie poniższych wyjaśnień.

Emerytura częściowa jest nowym świadczeniem określonym w systemie ubezpieczeń społecznych. Przysługuje ubezpieczonym, którzy spełnią warunki do jej uzyskania wynikające z art. 26b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440, z późn. zm.). W przypadku kobiet oznacza to osiągnięcie wieku co najmniej 62 lat i posiadanie minimum 35-letniego stażu ubezpieczeniowego, zaś w przypadku mężczyzn - osiągnięcie co najmniej 65 lat, przy minimum 40-letnim stażu ubezpieczeniowym. Wysokość emerytury częściowej wynosi 50% emerytury (na dzień ustalenia prawa do emerytury częściowej). Jej wypłata następuje bez konieczności rozwiązania stosunku pracy i jest zagwarantowana bez względu na wysokość osiąganych dochodów. Możliwość przejścia na emeryturę częściową przed osiągnięciem wieku emerytalnego wprowadzona została podczas prac nad ustawą podwyższającą i zrównującą wiek emerytalny do poziomu 67 lat w rezultacie wypracowanego kompromisu w trakcie konsultacji społecznych. Wydłużenie okresu aktywności zawodowej osób starszych poprzez stopniowy i rozłożony w długim okresie czasu (dwadzieścia osiem lat w przypadku kobiet i osiem lat w przypadku mężczyzn) proces podwyższenia wieku emerytalnego wzbudzały bowiem obawy i niepokoje, zwłaszcza wśród osób, którym brakowało kilku lat do przyznania prawa do emerytury. Obawy zgłaszały głównie kobiety, które obok pracy zawodowej wspomagają rodzinę w opiece nad wnukami lub niedołężnymi rodzicami. Dlatego też biorąc pod uwagę zgłoszone postulaty, w ustawie o emeryturach i rentach z FUS uwzględniono możliwość wcześniejszego skorzystania ze zgromadzonego kapitału emerytalnego, ale w częściowej wysokości. Emerytura częściowa miała stanowić swoiste zabezpieczenie ubezpieczonych, którzy ze względu na wcześniejszą utratę sił albo realizując obowiązki rodzinne, zdecydują się na ograniczenie aktywności zawodowej albo nawet na jej zaprzestanie.

W kontekście zgłoszonego przez posłów pytania dotyczącego wprowadzenia zmian do ustawy emerytalnej przy przyznawaniu emerytur częściowych w kierunku zmierzającym do różnicowania sytuacji ubezpieczonych w zależności od ich dochodów należy zwrócić uwagę, że zarówno ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, jak i ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121) stoją na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych, w szczególności w zakresie obliczania wysokości świadczeń. Wysokość świadczenia emerytalno-rentowego, co do zasady, jest miarą udziału ubezpieczonego w dochodach FUS. Im większa liczba lat pracy oraz wyższa wysokość wynagrodzenia osiąganego w trakcie aktywności zawodowej, tym wyższa wysokość przyszłego świadczenia emerytalnego (a także i emerytury częściowej). Czynienie zatem zarzutu z faktu, że w trakcie aktywności zawodowej ubezpieczeni opłacali wyższe kwoty składek, w następstwie czego uzyskali wyższe emerytury częściowe, jest całkowicie niezasadne. Dlatego też Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej obecnie nie przewiduje zmiany ustawy o emeryturach i rentach z FUS w przedmiotowym zakresie. Dodatkowo pragnę zwrócić uwagę, że pierwsze wypłaty emerytur częściowych rozpoczęły się w lutym 2014 r. Do 2020 r. z uprawnienia tego mogą korzystać jedynie mężczyźni, którzy ukończyli 65 lat życia oraz posiadają minimum 40 lat stażu pracy. Pierwsze roczniki kobiet spełnią warunki do uzyskania świadczenia częściowego dopiero w 2021 r. Z uwagi na fakt, że jest to świadczenie nowe, aktualnie pobierane tylko przez mężczyzn i dotyczące stosunkowo małej grupy osób, wydaje się, że jest jeszcze za wcześnie na ocenę jego funkcjonowania. Istnieje bowiem wiele zmiennych, które mogą wpłynąć na kształtowanie się wysokości świadczeń emerytalnych w przyszłości. Pragnę jednakże zapewnić, że zarówno wysokość świadczeń częściowych, jak i ich liczba są i nadal będą monitorowane. Odnosząc się do drugiego pytania i kwestii wprowadzenia innych rozwiązań osłonowych niż te wymienione w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, które miałyby na celu faktyczną ochronę osób 60+ pozostających bez pracy, które nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego, uprzejmie informuję. Kierunki działań oraz obecnie występujące rozwiązania prawne w zakresie pomocy w znalezieniu zatrudnienia osobom w wieku powyżej 50. roku życia wynikają z rządowego "Programu Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+", który został przyjęty przez Radę Ministrów w październiku 2008 r. Program ma być realizowany do 2020 r. W marcu 2013 r. w MPiPS podjęto decyzję o dokonaniu przeglądu zapisów programu. Główne przesłanki opracowania odnowionego programu dotyczyły potrzeby wprowadzenia działań zwiększających aktywność zawodową osób po 60. roku życia w związku z wydłużeniem wieku emerytalnego oraz wiązały się ze zmianą strategicznych kierunków działania zarówno w Unii Europejskiej w związku z przyjęciem strategii "Europa 2020" oraz w Polsce w związku z przyjęciem nowej "Strategii rozwoju kraju" oraz towarzyszących jej strategii zintegrowanych.

W dniu 24 grudnia 2013 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie ustanowienia "Programu Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+". Należy dodać, że w tym samym dniu przyjęte zostały także dwa programy polityki senioralnej, a mianowicie: "Założenia długofalowej polityki senioralnej w Polsce na lata 2014-2020" oraz "Rządowy program na rzecz aktywności społecznej osób starszych na lata 2014-2020". Programy te są dokumentami komplementarnymi i ich celem jest wspieranie osób starszych w różnych obszarach ich życia. Programy dotyczące polityki senioralnej mają za zadanie poprawę jakości życia osób starszych, w tym także polepszenie ich sytuacji materialnej poprzez utrzymanie lub podjęcie płatnej pracy. Charakterystyczne dla odnowionego programu 50+ jest przesunięcie głównych celów i kierunków działania na obszary związane z aktualizacją i podnoszeniem kompetencji, tak aby osoby po 50. roku życia mogły lepiej radzić sobie w dynamicznie zmieniającym się środowisku gospodarczym. Ważne jest jednak, żeby kompetencje nabywane i aktualizowane przez te osoby były zgodne z potrzebami rynku pracy. Dlatego wśród proponowanych kierunków działania wpisanych do projektu odnowionego programu 50+ znalazły się przykładowo takie, jak:

- rozwój instytucji publicznych i niepublicznych wyspecjalizowanych w doradztwie zawodowym i kształceniu osób 45+ oraz kadry doradców zawodowych, trenerów i coachów (w tym osób w wieku 45+) specjalizujących się w pracy z osobami 45+ i 60+,

- upowszechnienie wykorzystania Krajowego Funduszu Szkoleniowego, jako systemowego instrumentu wsparcia finansowego z Funduszu Pracy dla zwiększenia zaangażowania w uczenie się przez całe życie; początkowo ten instrument będzie wprost adresowany do osób 45+,

- wprowadzenie monitorowania efektywności prowadzonych szkoleń, które ma posłużyć lepszemu dopasowaniu formy i zakresu szkoleń do potrzeb osób 45+,

- rozwój systemu informacji dotyczącej dostępu do edukacji i szkoleń dla osób 45+ poprzez utworzenie i rozwój portalu internetowego zawierającego informacje o dostępnych szkoleniach dla osób 45+ oraz promocja takich wyspecjalizowanych szkoleń.

Również bardzo wyraźny akcent został postawiony na działania skierowane do pracodawców mające na celu lepsze przygotowanie przedsiębiorstwa do zmian struktury demograficznej populacji osób w wieku produkcyjnym. Dzięki tym działaniom możliwe będzie także pełniejsze wykorzystanie potencjału kapitału ludzkiego grupy starszych pracowników, co powinno przełożyć się na poprawę konkurencyjności polskich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej, która także, jako całość, będzie doświadczać negatywnych skutków starzenia społeczeństwa. Będzie to realizowane poprzez upowszechnienie oraz stworzenie lepszych warunków dla zarządzania wiekiem w firmach, np. poprzez:

- identyfikację, rozwój, jak i upowszechnianie wśród pracodawców dobrych praktyk z zakresu zarządzania wiekiem uwzględniających praktykę funkcjonowania w firmach różnej wielkości i z różnych sektorów/branż,

- wprowadzenie programów szkoleniowych dla pracodawców i kadry zarządzającej oraz pracowników odpowiedzialnych za zarządzanie zasobami ludzkimi dotyczących stosowania metod i narzędzi zarządzania wiekiem i planowania kariery zawodowej.

Ponadto odnowiony program wskazuje na konieczność podjęcia działań na rzecz zwiększenia skuteczności i efektywności działań promujących zatrudnienie i aktywność zawodową osób 50+. W tym kontekście w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149) wprowadzono szereg instrumentów, m.in. profilowanie pomocy udzielanej osobom bezrobotnym i uwzględnienie specjalnych potrzeb i możliwości osób po 50. roku życia, świadczenia aktywizacyjne dla osób po 50. roku życia powracających na rynek pracy po opiece nad osobą zależną, częściowe dofinansowania wynagrodzenia osób w wieku 50+. Nowo wprowadzone, a także już istniejące instrumenty będą w większym stopniu zachęcać pracodawców do zatrudnienia bezrobotnych z tej grupy wiekowej. Ważnym elementem tych działań będzie także promocja przedsiębiorczości, w tym przedsiębiorczości społecznej, wśród osób 50+ oraz przełamywanie błędnych stereotypów dotyczących pracowników 50+. Należy tu wspomnieć o kampanii informacyjnej w tym zakresie, jaka odbyła się w II połowie 2014 r. Odnowiony "Program solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+" uwzględnia, jak już zostało zaznaczone, perspektywę działań na rzecz osób w wieku 60 lat i więcej, których aktywność zawodowa będzie się wydłużać w związku z podniesieniem wieku emerytalnego. Jest to realizowane poprzez wprowadzenie priorytetów horyzontalnych, których celem jest zwrócenie szczególnej uwagi na kwestie zapewnienia równości na rynku pracy (w tym równości płci) oraz wsparcia osób w wieku 60 lat i więcej.

Priorytety horyzontalne obejmują:

- wspieranie zatrudnienia kobiet powyżej 50. roku życia,

- wspieranie aktywizacji osób niepełnosprawnych powyżej 50. roku życia,

- wspieranie aktywności osób powyżej 60. roku życia w związku z wydłużeniem wieku emerytalnego do 67 lat,

- wspieranie zatrudnienia mieszkańców terenów wiejskich powyżej 50. roku życia,

- działania na rzecz utrzymania solidarności międzypokoleniowej.

Tak jak miało to miejsce dotychczas, odnowiony program jest dokumentem kierunkowym, wskazującym obszary wymagające interwencji oraz wskazującym na cele podejmowanych działań. Uszczegółowienie zapisów kierunkowych odnowionego programu zawarte zostanie w dokumencie implementacyjnym (DI), który obejmie informacje na temat zadań zgłoszonych do realizacji w ramach programu. Program nie posiada własnych źródeł finansowania. Szereg działań skierowanych do osób w wieku 50 lat i więcej będzie finansowanych ze środków publicznych, m.in. z Funduszu Pracy, a także będą współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.