SPS-023-2850/12 - Nieodpłatne świadczenie usług prawniczych a podatek VAT.

Szanowna Pani Marszałek! W związku z pismem Pani Marszałek z dnia 16 marca 2012 r., nr SPS-023-2850/12, przy którym przesłana została interpelacja pana posła Tomasza Lenza z dnia 9 marca 2012 r. w sprawie opodatkowania podatkiem od towarów i usług nieodpłatnie świadczonych usług prawniczych, uprzejmie informuję, co następuje.

Na wstępie należy wyjaśnić, iż stanowisko resortu finansów w kwestii opodatkowania podatkiem od towarów i usług nieodpłatnych usług pomocy prawnej, świadczonych przez profesjonalistów w ramach tzw. działalności pro bono, nie uległo zmianie i jest konsekwentnie prezentowane w prowadzonej w tym przedmiocie korespondencji.

Zgodnie z tym stanowiskiem nieodpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, w tym również usług pomocy prawnej, co do zasady nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Podstawą sformułowania powyższego twierdzenia jest art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054), zwanej dalej ustawą o VAT, stosownie do którego opodatkowaniu tym podatkiem podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Z brzmienia tego przepisu można bowiem wnioskować a contrario, iż nieodpłatne świadczenie usług nie stanowi czynności objętych zakresem podatku VAT.

Jednakże nieodpłatne świadczenie usług może być na gruncie ustawy o VAT uznane za odpłatne świadczenie usług, a tym samym podlegające opodatkowaniu VAT. Zgodnie z art. 8 ust. 2 pkt 2 ustawy o VAT za odpłatne świadczenie usług uznaje się również nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika. W świetle powyższego nieodpłatna pomoc prawna udzielana pro bono nie jest objęta zakresem ustawy o VAT, o ile jej świadczenie wpisuje się w cel działalności gospodarczej prowadzonej przez świadczącego ją podatnika.

Zasadniczo celem prowadzenia działalności gospodarczej jest osiągnięcie zysku. W związku z powyższym świadczenie profesjonalnych usług na zasadzie pro publico bono, a zatem w sposób dobrowolny i nieodpłatny, w interesie publicznym - w szczególności na rzecz osób, których na te usługi nie stać - jest publicznie odbierane jako bezinteresowna działalność prospołeczna. Kreuje to pozytywny wizerunek przedsiębiorcy wśród obecnych i potencjalnych jego klientów. Z kolei wizerunek i renoma przedsiębiorcy z reguły mają przełożenie na wysokość jego dochodów. Zatem należy uznać, iż działalność pro bono wpisuje się, co do zasady, w zakres prowadzonej działalności gospodarczej.

Powyższy aspekt prawniczej działalności pro bono został podkreślony również w uzasadnieniu do przytoczonego przez pana posła wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego dnia 23 marca 2010 r., sygn. akt I FSK 326/09, zgodnie z którym, cytuję: W sytuacji (...) uczestniczenia w przedsięwzięciach prestiżowych, o charakterze budzącym pozytywne emocje i oceny, jak chodzi o odbiór społeczny, z uwagi na bezpłatność czynności, uzasadnione jest twierdzenie co do zasady, że działania te, oprócz oczywiście tego, że przynoszą korzyści usługobiorcy, mają wpływ na pozytywne postrzeganie podmiotu na rynku gospodarczym jako podmiotu np. o statusie materialnym pozwalającym na takie darmowe działania, o określonym, znaczącym poziomie wiedzy, jak też o zacięciu społecznikowskim. Taki sposób prezentowania się podmiotu winien zapewnić mu (...) obok prestiżu także pozyskanie nowych klientów.

Mając powyższe na uwadze, świadczenie określonych usług prawniczych nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jeżeli odbywa się ono w formule pro bono, jako działalność prospołeczna zakładająca wzrost prestiżu oraz pozytywny wizerunek podatnika wykonującego te usługi.

Należy jednocześnie z całą mocą podkreślić, iż przedstawione wyżej stanowisko Ministerstwa Finansów w przedmiotowej kwestii jest zgodne zarówno z tezami wyrażonymi w ww. wyroku NSA, jak również z przepisami unijnymi, w szczególności z dyrektywą Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11 grudnia 2006 r., s. 1, z późn. zm.).

Odpowiadając na pytanie pana posła dotyczące zamiaru wprowadzenia zerowej stawki podatku od towarów i usług od bezpłatnych porad prawnych, uprzejmie informuję, iż dokonanie takiej zmiany w ustawie o VAT nie jest możliwe z przyczyn systemowych, wynikających z objęcia prawa krajowego w zakresie opodatkowania podatkiem VAT obowiązkiem harmonizacji z prawem Unii Europejskiej. Zgodnie bowiem z art. 98 ust. 2 dyrektywy 2006/112/WE stawki obniżone mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, których kategorie są określone w załączniku III do tej dyrektywy. Z kolei z uwagi na fakt, iż w ww. załączniku III nie zostały wymienione usługi prawnicze świadczone nieodpłatnie, państwa członkowskie Unii Europejskiej nie mają prawa do samodzielnej redukcji stawki VAT na rzeczone usługi.

W tym miejscu wskazane jest odniesienie się do zakresu pojęć stosowanych w ustawie o VAT oraz konsekwentnie wykorzystanych przy sformułowaniu powyższych wyjaśnień. Na gruncie ustawy o VAT można bowiem wyróżnić czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT oraz czynności niepodlegające opodatkowaniu tym podatkiem. W pierwszej z wymienionych kategorii mogą mieścić się czynności zwolnione z tego podatku oraz czynności, do których może być zastosowana obniżona stawka podatku VAT. Całkowicie odrębną grupę stanowią natomiast czynności niepodlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, tj. takie, które nie są objęte zakresem przedmiotowym ustawy o VAT (do takiej grupy należeć mogą usługi pomocy prawnej wykonywane pro bono w określonych wyżej okolicznościach).

Odnosząc się do zagadnienia dotyczącego świadczenia nieodpłatnych usług pomocy prawnej przez profesjonalistów zatrudnionych w biurach poselskich uprzejmie wyjaśniam, iż objęcie zakresem opodatkowania podatkiem VAT określonych czynności możliwe jest wyłącznie w sytuacji, gdy mamy do czynienia z podatnikiem działającym w takim charakterze. Jeżeli nie jest możliwe wskazanie, że podmiot wykonujący określone czynności działa w charakterze podatnika podatku od towarów i usług, to nie występują przesłanki do uznania czynności za działalność gospodarczą, zdefiniowaną dla potrzeb podatku od towarów i usług w art. 15 ust. 2 ustawy o VAT, a tym samym nie ma świadczenia podlegającego opodatkowaniu tym podatkiem.

Działania pro publico bono wykonywane przez osoby zatrudnione w biurach poselskich należy traktować jako usługi świadczone przez te biura poselskie. Przy założeniu, że biura poselskie organizujące świadczenie przez swoich pracowników bezpłatnych porad prawnych nie wykonują tego rodzaju czynności również odpłatnie, nie można uznać, iż prowadzą one w tym zakresie działalność gospodarczą objętą zakresem ustawy o VAT. W związku z powyższym bezpłatne porady prawne świadczone przez profesjonalistów w ramach zatrudnienia w biurach poselskich, pozostając poza działalnością gospodarczą oraz działaniem podmiotu w charakterze podatnika VAT, nie podlegają opodatkowaniu tym podatkiem.