SPS-023-27244/14 - Ochrona konsumentów przed działalnością parabanków.

Nawiązując do interpelacji poseł (...) w sprawie ochrony klientów tzw. parabanków, przesłanej przy piśmie SPS-023-27244/14 z dnia 14 lipca 2014 r., uprzejmie przedstawiam następujące wyjaśnienia, z uwzględnieniem opinii przekazanej przez prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Na wstępie należy podkreślić, że wykonywanie działalności polegającej na przyjmowaniu środków pieniężnych innych osób i obciążanie jej ryzykiem na przykład poprzez udzielanie pożyczek lub inwestowanie tych środków jest działalnością reglamentowaną i wymaga uzyskania stosownego zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Stosownie do postanowień art. 171 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 1376, z późn. zm.) wykonywanie takiej działalności bez zezwolenia KNF jest przestępstwem i podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 i grzywnie do 5 mln zł.

Odnosząc się do pytania dotyczącego planowanych zmian w obowiązujących przepisach mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa klientów tzw. parabanków oraz pozabankowych podmiotów pożyczkowych, warto wskazać na dokonane już zmiany w ustawie z dnia 23 października 2013 r. o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1567), które przyznają Komisji Nadzoru Finansowego nowe, dodatkowe uprawnienia (narzędzia) służące ochronie konsumenckiej. W świetle ww. zmian Komisja Nadzoru Finansowego, podejmując działania edukacyjne i informacyjne w zakresie funkcjonowania rynku finansowego, jego zagrożeń oraz podmiotów na nim funkcjonujących, może publikować ostrzeżenia i komunikaty w publicznym radiu i telewizji w celu ochrony uzasadnionych interesów uczestników rynku finansowego. KNF na podstawie wprowadzonego art. 6b ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym podaje do publicznej wiadomości informację o złożeniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z zakresu działalności rynku finansowego, o których mowa w tym przepisie. Warto dodać, że wśród ustawowych celów nadzoru nad rynkiem finansowym, jakim jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności, bezpieczeństwa, przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów jego uczestników, wskazano rzetelną informację dotyczącą funkcjonowania tego rynku będącą środkiem służącym realizacji ww. celów (znowelizowany art. 4 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym).

Z kolei zgodnie z ustawą z dnia 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 945), której postanowienia wejdą w życie 18 stycznia 2015 r., prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przyznano instrument w postaci publicznego ostrzegania o możliwości stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów jeszcze przed wydaniem decyzji administracyjnej, gdy działania przedsiębiorcy mogą spowodować znaczne straty lub niekorzystne skutki dla szerokiego kręgu konsumentów.

Ponadto w kontekście potrzeby zapewnienia skutecznej ochrony konsumentów korzystających z usług finansowych uprzejmie informuję, że w dniu 8 maja 2014 r. zostały przyjęte przez Radę Ministrów założenia projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, których wnioskodawcą jest minister finansów. Obecnie trwają prace nad opracowaniem projektu ustawy na podstawie założeń, po których zakończeniu projektowana ustawa zostanie skierowana do dalszych prac parlamentarnych. Przyjęte założenia uwzględniają rekomendacje grupy roboczej Komitetu Stabilności Finansowej zawarte w raporcie "Analiza działań organów i instytucji państwowych w odniesieniu do Amber Gold sp. z o.o." przyjętym przez komitet w dniu 18 marca 2013 r. Celem projektu jest zwiększenie poziomu ochrony konsumentów korzystających z usług finansowych firm udzielających kredytów i pożyczek konsumenckich nieobjętych obowiązkiem uzyskania zezwolenia KNF, a także umożliwienie skutecznego eliminowania z obrotu gospodarczego podmiotów wykonujących działalność reglamentowaną na rynku finansowym bez zezwolenia, tj. nielegalnie. W przyjętych założeniach proponuje się m.in. przyznanie Komisji Nadzoru Finansowego uprawnień do prowadzenia postępowania wyjaśniającego wobec podmiotów, co do których zachodzi podejrzenie, że bez stosownego zezwolenia wykonują działalność wymagającą uzyskania licencji, zaostrzenie sankcji karnej za prowadzenie działalności bankowej bez zezwolenia (art. 171 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe), wprowadzenie ustawowych wymogów, których spełnienie warunkuje możliwość wykonywania działalności polegającej na udzielaniu kredytów konsumenckich, ograniczenie całkowitego kosztu kredytu konsumenckiego, wprowadzenie maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek. Należy wskazać, że ograniczenie kosztów kredytu wpłynie na wysokość kosztów ponoszonych przez konsumentów w związku z umowami o kredyt konsumencki, co powinno pozytywnie przełożyć się na możliwość obsługi zadłużenia. Konsument będzie również chroniony lepiej w sytuacji zalegania ze spłatą pożyczki, albowiem projektowana ustawa precyzuje zasady pobierania przez przedsiębiorców odsetek za opóźnienie w spłacie, jak również zapobiega obciążaniu klienta nadmiernie wysokimi kosztami windykacji. Określenie ustawowych kryteriów warunkujących podjęcie i wykonywanie działalności pożyczkowej (tekst jedn.: konieczność działania spółki we wskazanej formie prawnej, obowiązek posiadania kapitału zakładowego w wysokości co najmniej 200 tys. zł, utworzonego ze środków niepochodzących z pożyczki, kredytu, emisji obligacji lub źródeł nieudokumentowanych oraz niekaralność za określone przestępstwa osób będących we władzach spółki i prokurentów) przyczyni się natomiast do profesjonalizacji świadczenia usług przez instytucje pożyczkowe, zwiększając wiarygodność i zaufanie do branży pożyczkowej. Nadanie Komisji Nadzoru Finansowego uprawnień do prowadzenia postępowania wyjaśniającego wobec podmiotów wykonujących działalność we wszystkich sektorach rynku finansowego umożliwi skuteczne eliminowanie z obrotu gospodarczego podmiotów prowadzących działalność reglamentowaną na rynku finansowym bez zezwolenia, tj. nielegalnie, w szczególności podmiotów prowadzących działalność z zamiarem oszustwa. Mając na względzie, że oszustwa na rynku finansowym charakteryzują się zazwyczaj znaczącą skalą, umożliwi to uniknięcie istotnych strat finansowych po stronie klientów tego rodzaju podmiotów.

Należy wskazać, że istotnym mechanizmem ochrony nieprofesjonalnego uczestnika rynku usług finansowych jest prawne zagwarantowanie konsumentowi szerokiego pakietu informacji o produktach oraz propagowanie wiedzy o mechanizmach finansowych, co pozwala konsumentowi na samodzielną ocenę pakietu precyzyjnych danych, w tym szczególnie danych parametrycznych. W Ministerstwie Finansów podejmowanych jest szereg działań związanych z ochroną i bezpieczeństwem konsumenta m.in. poprzez uczestnictwo w pracach nad wypracowywaniem regulacji wspólnotowych, w tym również mających na celu podwyższenie poziomu ochrony konsumentów na rynku finansowym. We wdrażanych regulacjach zakłada się równoważenie słabszej pozycji konsumenta poprzez dostarczenie mu katalogu informacji umożliwiających wybór optymalnej oferty usługi finansowej dostosowanej do jego możliwości finansowych i najlepiej realizującej jego potrzeby. Ochrona nieprofesjonalnego odbiorcy usług finansowych nabiera szczególnego znaczenia ze względu na postępujący proces tworzenia jednolitego rynku finansowego będącego częścią transgranicznego obrotu gospodarczego.

Trzeba tutaj wymienić obecnie trwające prace nad wdrożeniem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniającej dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 (Dz. U. L 60 z dnia 28 lutego 2014 r.), której celem jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów zawierających umowy o kredyt związane z nieruchomościami. Do polskiego porządku prawnego wprowadzone zostaną szczególne regulacje w odniesieniu do kredytów finansujących nieruchomości mieszkalne udzielane konsumentom polegające z jednej strony na zapewnieniu profesjonalizmu w działaniu kredytodawców i pośredników kredytowych, a z drugiej strony umożliwiające konsumentom uzyskanie wyczerpujących informacji o umowach kredytowych w celu podjęcia przez nich jak najbardziej świadomej decyzji. Wzmocnienie ochrony konsumenta wymaga wprowadzenia wystandaryzowanych formularzy informacyjnych oraz odpowiednich wymogów w zakresie pośrednictwa kredytowego, doradztwa, przejrzystości cenowej czy wyceny nieruchomości. Przepisy będą wprowadzały m.in. wymogi kompetencyjne dla personelu kredytodawców i pośredników kredytowych czy konieczność udzielania konsumentowi szerszego zakresu informacji w trakcie procesu kredytowego.

W związku z problematyką wzmocnienia pozycji konsumentów w zakresie rozwoju alternatywnych sposobów rozstrzygania sporów z przedsiębiorcami należy wskazać na opublikowany w dniu 18 czerwca 2013 r. pakiet legislacyjny zawierający dyrektywę nr 2013/11/UE z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich (dyrektywa ADR) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 524/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów konsumenckich (rozporządzenie ODR - Dz.Urz.UE.L 165 z 18 czerwca 2013 r., str. 1.).

Zasadniczym celem przedłożonego pakietu legislacyjnego jest przyczynianie się do należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego w Unii Europejskiej dzięki zapewnieniu konsumentom możliwości składania wniosków o rozstrzyganie sporów z przedsiębiorcami do podmiotów oferujących niezależne, bezstronne, przejrzyste, skuteczne i szybkie metody ich alternatywnego rozwiązywania. Dostęp do tanich i efektywnych sposobów rozwiązywania sporów konsumenckich będzie korzystny także dla przedsiębiorców, którzy uzyskają instrument pozwalający na uniknięcie długotrwałych i kosztownych procesów sądowych w sytuacjach spornych z konsumentami. Dlatego też dyrektywa ADR zakłada stworzenie we wszystkich państwach członkowskich jednolitego systemu pozasądowego rozstrzygania sporów, który obejmie swym zakresem wszelkie zaistniałe na rynku unijnym spory między konsumentem a przedsiębiorcą wynikłe na tle zawartych umów sprzedaży rzeczy lub świadczenia usług, w tym także umów zawartych za pośrednictwem Internetu oraz umów transgranicznych.

Aktualnie trwają prace nad przygotowaniem założeń do projektowanych przepisów oraz oceny skutków regulacji wprowadzenia rozwiązań przewidzianych dyrektywą ADR oraz rozporządzeniem ODR, których koniec przewidywany jest w III kwartale 2014 r. W ramach przedmiotowego projektu prezes UOKiK będzie współpracował z ministrem sprawiedliwości i ministrem gospodarki.

Zgodnie z informacjami UOKiK rynek usług finansowych będzie nadal monitorowany w ramach ustawowych kompetencji prezesa UOKiK, a w przypadku naruszeń przepisów będą podejmowane działania, w szczególności wszczynanie postępowań w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz występowanie z powództwami o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone. Jak wskazano, UOKiK współpracuje z resortem sprawiedliwości w celu wypracowania skutecznych rozwiązań prawnych dotyczących kształtu i funkcjonalności rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, którego wnioskodawcą jest minister sprawiedliwości, skierowany w dniu 23 maja 2014 r. do uzgodnień międzyresortowych, zakłada zmiany przepisów Kodeksu postępowania cywilnego mające na celu zwiększenie efektywności procesu kontroli stosowania przez przedsiębiorców postanowień niedozwolonych w wykorzystywanych przez nich wzorcach umownych.

Odpowiadając na pytanie dotyczące przeprowadzonych kontroli potwierdzających fakt niejasnych przepisów stosowanych przez pozabankowe instytucje pożyczkowe, należy wskazać, że prezes UOKiK przeprowadził kontrolę instytucji pożyczkowych w zakresie pobieranych przez nie opłat, prowizji i innych kosztów. Kontrola ta objęła 30 przedsiębiorców, 73 stosowane przez nich wzorce umów oraz 300 umów zawartych z konsumentami. Po tej kontroli prezes urzędu podjął działania mające na celu wyeliminowanie ujawnionych w jej trakcie nieprawidłowości - wszczął wobec wszystkich 30 przedsiębiorców postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz wniósł powództwa do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Część postępowań została już zakończona decyzjami stwierdzającymi stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, np.: decyzja z dnia 31 grudnia 2013 r. (nr RPZ-53/2013) wobec VIA SMS PL sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, decyzja z dnia 31 grudnia 2013 r. (nr DDK-12/2013) wobec Regita sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie. Wyniki przedmiotowej kontroli zostały zaprezentowane w raporcie "Opłaty stosowane przez instytucje parabankowe".

W tym samym okresie zostały przeprowadzone przez prezesa UOKiK kontrole reklam prezentowanych przez firmy pożyczkowe. Sprawdzono reklamy 37 przedsiębiorców, którzy zawarli największą liczbę umów w 2012 r. W ramach tej kontroli prezes UOKiK stwierdził, iż 23 przedsiębiorców stosowało reklamy, które są sprzeczne z prawem. Wobec wszystkich tych podmiotów wszczęto postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Część z nich została już zakończona decyzjami stwierdzającymi stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, np.: decyzja z dnia 31 grudnia 2013 r. (nr RPZ-52/2013) wobec Profinet SA z siedzibą w Tychach. Wyniki przedmiotowej kontroli zostały zaprezentowane w raporcie "Reklama parabanków - raport z kontroli reklam pozabankowych instytucji finansowych oferujących pożyczki konsumentom".