SPS-023-23958/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie trudnej sytuacji pracowników pomocy społecznej
Pismo z dnia 24 sierpnia 2011 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej SPS-023-23958/11 Stanowisko MPiPS w sprawie trudnej sytuacji pracowników pomocy społecznej
Pracownikami instytucji pomocy społecznej lub jednostek organizacyjnych pomocy społecznej mogą być osoby wykonujące różne zawody, takie jak: pedagodzy, psycholodzy, asystenci osób niepełnosprawnych, opiekunowie w domu pomocy społecznej, opiekunki środowiskowe oraz opiekunowie osób starszych i inne. Kwestie dotyczące ich zatrudniania oraz wynagradzania uregulowane są w dwóch rozporządzeniach:
- rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. Nr 50, poz. 398, z późn. zm.),
- rozporządzeniu ministra edukacji narodowej z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 124, poz. 860, z późn. zm.), w którym wpisano jako grupę zawodów (symbol 346) pracowników pomocy społecznej i pracy socjalnej.
Zgodnie z art. 123 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.) prawa i obowiązki pracowników zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, w tym w domach pomocy społecznej (z wyjątkiem pracowników zatrudnionych na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela - tekst jedn. Dz. U. Nr 97 z 2006 r., poz. 674, z późn. zm.) regulują przepisy o pracownikach samorządowych, a więc ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 z późn. zm.) oraz wydane na jej podstawie przywołane powyżej rozporządzenie w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. Określanie poziomu wynagrodzeń w poszczególnych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej leży po stronie samorządu i kierowników tych jednostek. Rada Ministrów, określając zasady wynagradzania pracowników zatrudnionych w wymienionych jednostkach, przyjęła, iż pracodawcy będą samodzielnie ustalać miesięczne stawki wynagrodzenia zasadniczego na podstawie tabeli punktowych rozpiętości kategorii zaszeregowania (określonej w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia), a także najniższego wynagrodzenia zasadniczego ustalonego przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego i wartości jednego punktu w złotych ustalonego przez pracodawcę w porozumieniu z wymienionym organem (§ 3 ww. rozporządzenia). Finansowanie wydatków na wynagrodzenia pracowników samorządowych następuje w ramach środków przewidzianych na ten cel w budżetach własnych jednostek samorządu terytorialnego. Z powyższych względów w rozporządzeniu określono jedynie podstawowe wysokości dodatków do wynagrodzenia zasadniczego, w tym dodatku za pracę w porze nocnej, którego wysokość uwzględnia powszechną gwarancję określoną w Kodeksie pracy. Widełkowe zaszeregowanie ustalone dla poszczególnych stanowisk pracy, możliwość tworzenia przez pracodawcę funduszu premiowego i funduszu nagród pozwalają, zdaniem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, na prowadzenie właściwej zakładowej polityki płac.
Odnosząc się wprost do zadanych pytań, wyjaśniam.
Ad 1. W świetle przepisu art. 17 pkt 18 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej "utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników" należy do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym. Z literalnego brzmienia tego przepisu wynika jednoznacznie, iż obciążenie finansowe w tym zakresie dotyczy budżetu własnego samorządu terytorialnego i w planowanych prognozach wydatków gminy winno znajdować odzwierciedlenie w pełnej wysokości potrzeb.
Jak wynika z informacji przekazanej przez wojewodę podkarpackiego, mając na uwadze efektywność działań pomocowych realizowanych przez ośrodki pomocy społecznej, wojewoda podkarpacki, wychodząc naprzeciw częstokroć trudnej sytuacji finansowej samorządów w regionie, podejmuje decyzje o zastosowaniu w tym zakresie mechanizmu, o którym mowa w przepisie art. 115 ustawy o pomocy społecznej. Podkreślić należy, że przekazywana dotacja stanowi tylko i wyłącznie dofinansowanie przedmiotowego zadania. Ustawodawca, formułując taką możliwość, wskazał w tym zakresie jedynie maksymalne wartości przekazywanej dotacji, pozostawiając tym samym decyzję ostateczną co do samego faktu uruchomienia wsparcia, jak i jego wysokości wyłącznie w gestii wojewody. Ustalany corocznie limit wydatków dla ośrodków pomocy społecznej uwarunkowany jest możliwościami wynikającymi z przydzielonego dla województwa budżetu. W obowiązujących regulacjach prawnych nie sformułowano żadnych zasad mających zastosowanie przy planowaniu kwot w budżetach poszczególnych wojewodów na dofinansowanie kosztów utrzymania ośrodków pomocy społecznej.
W wyłącznej gestii wojewody jest zatem kształtowanie wysokości dotacji na dofinansowanie tego zadania. Środki przeznaczane rokrocznie na ten cel mają charakter uznaniowy i uzależnione są od możliwości finansowych wynikających z przydzielanego przez ministra finansów limitu wydatków na realizację nadzorowanych zadań.
Wojewoda podkarpacki informuje jednocześnie, że dystrybucja środków na realizację zadań z obszaru pomocy społecznej dokonywana jest w oparciu o zobiektywizowane i ujednolicone kryteria. Priorytet stanowi zabezpieczenie zadań o charakterze obligatoryjnym, w szczególności takich, których finansowanie bądź dofinansowanie w określonej części wynika wprost z przepisów prawa. W ramach ogólnej kwoty dofinansowania kosztów utrzymania ośrodków pomocy społecznej uruchamiane są również środki dotacji na obsługę zadań własnych samorządu, dotowanych z budżetu państwa, polegających na bezpośrednim wsparciu osób i rodzin w formie pieniężnych i niepieniężnych świadczeń. Zaznacza ponadto, iż obniżenie dotacji w roku 2010 w stosunku do roku 2009 nastąpiło w konsekwencji mającej miejsce w lipcu 2009 r. nowelizacji ustawy budżetowej. Dotacja na dofinansowanie kosztów utrzymania ośrodków pomocy społecznej w 2011 r. ustalona została na poziomie roku 2010. Zatem nie ma mowy o obniżeniu w 2011 r. dotacji dla ośrodków pomocy społecznej.
Wojewoda podkarpacki wyraża pogląd, że decydującą rolę w zakresie poprawy sytuacji finansowej pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej przypisać należy władzom samorządowym, których kompetencje istotnie kształtują rozwój i funkcjonowanie podmiotów działających w ramach samorządów. Jednocześnie w miarę posiadanych kompetencji oraz możliwości finansowych wojewoda podkarpacki podejmuje działania zmierzające do wsparcia samorządów lokalnych w jak najbardziej efektywnej realizacji zadań pomocy społecznej na terenie województwa podkarpackiego.
Ad 2. Zgodnie z przepisami art. 18 ust. 2 oraz art. 20 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej środki na obsługę zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych odpowiednio przez gminę i powiat zapewnia budżet państwa, zatem wydatki na określone zadania w żaden sposób nie obciążają budżetów tych samorządów terytorialnych.
Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę należy:
organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną,
prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia,
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, a także udzielanie schronienia, posiłku oraz niezbędnego ubrania cudzoziemcom, o których mowa w art. 5a ustawy o pomocy społecznej,
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, a także udzielanie schronienia, posiłku oraz niezbędnego ubrania cudzoziemcom, którzy uzyskali zgodę na pobyt tolerowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
wypłacanie wynagrodzenia za sprawowanie opieki, przyznanego przez sąd.
Natomiast do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy:
pomoc cudzoziemcom, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, w zakresie indywidualnego programu integracji oraz opłacanie za te osoby składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia,
prowadzenie i rozwój infrastruktury ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia,
udzielanie cudzoziemcom, o których mowa w art. 5a ustawy o pomocy społecznej, pomocy w zakresie interwencji kryzysowej,
finansowanie pobytu w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz w rodzinach zastępczych dzieciom cudzoziemców niewymienionych w art. 5 ustawy o pomocy społecznej,
realizacja zadań z dziedziny przysposobienia międzynarodowego dzieci, w tym zlecanie realizacji tych zadań podmiotom prowadzącym niepubliczne ośrodki adopcyjno-opiekuńcze wyznaczone przez ministra pracy i polityki społecznej.
Ad 3., 4., 5. Zgadzam się z posłem Zbigniewem Chmielowcem, że praca pracowników pomocy społecznej jest bardzo odpowiedzialna i wymaga pełnego poświęcenia zaangażowania. Nie zgadzam się natomiast z twierdzeniem, że następuje ekonomiczna degradacja zawodów i osób zatrudnionych w pomocy społecznej.
Mam świadomość ogromnego zróżnicowania płac w pomocy społecznej oraz niezadowolenia wielu grup zawodowych z wysokości wynagrodzeń. Poprzez współpracę przy tworzeniu i opiniowaniu rozporządzeń "płacowych" Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej miało wpływ na ustalenie minimalnych wymagań kwalifikacyjnych i zaszeregowań dla stanowisk mających zastosowanie do realizacji zadań w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej. Jednak resort nie ma żadnego wpływu na planowanie środków na realizację zadań pomocy społecznej w budżetach wojewodów.
Jednocześnie zwracam uwagę, że w dobie kryzysu gospodarczego, gdy stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce według Głównego Urzędu Statystycznego w czerwcu br. wynosiła 11,8%, a wielu pracodawców ma trudności z utrzymaniem dotychczasowego stanu zatrudnienia pracowników i terminowym wypłacaniem wynagrodzeń, nie można oczekiwać ani od rządu, ani od samorządów terytorialnych radykalnych zmian (m.in. przepisów prawa), które mogłyby mieć już wpływ na podniesienie wysokości wynagrodzeń pracowników pomocy społecznej.
Informuję, że w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej trwają prace nad przygotowaniem projektu założeń do nowej ustawy o pomocy społecznej, w tym w zakresie dotyczącym m.in. pracowników socjalnych pomocy społecznej. Przy powyższych pracach uwzględniana jest wiedza o sytuacji pracowników pomocy społecznej oraz dotychczasowe doświadczenia w tym zakresie.
Ponownie podkreślam, że ustalanie poziomu wynagrodzeń w poszczególnych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej leży po stronie samorządu i kierowników tych jednostek. Rada Ministrów, określając zasady wynagradzania pracowników zatrudnionych w wymienionych jednostkach, przyjęła, że pracodawcy będą samodzielnie ustalać miesięczne stawki wynagrodzenia zasadniczego pracowników, a także najniższego wynagrodzenia zasadniczego ustalonego przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Finansowanie wydatków na wynagrodzenia pracowników samorządowych następuje w ramach środków przewidzianych na ten cel w budżetach własnych jednostek samorządu terytorialnego.