SPS-023-21469/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie zmian w systemie emerytalnym.

Istota wprowadzonych z dniem 1 stycznia 2010 r. zmian w systemie emerytalnym, których dotyczy treść interpelacji, wynika z przepisu art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.), dodanego art. 6 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726). Regulacja ta oznacza, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

W odniesieniu do osób, które pozostając w zatrudnieniu, nabyły prawo do emerytury w 2011 r., organ rentowy w ogóle nie podejmuje wypłaty świadczenia, jeżeli nie nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy. Po rozwiązaniu umowy o pracę osoby te mogą zatrudnić się ponownie u tego samego lub innego pracodawcy. Wówczas emerytura będzie im wypłacana.

Osoby zaś, którym prawo do emerytury przyznano przed dniem 1 stycznia 2011 r. i które nadal pracują na podstawie tej samej umowy o pracę u tego samego pracodawcy, u którego pracowały bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, będą miały wypłacane świadczenie emerytalne do końca września 2011 r. Wobec tych emerytów nowy przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS będzie stosowany dopiero od dnia 1 października 2011 r.

Okres taki należy więc uznać za wystarczający na dostosowanie się tej grupy emerytów do nowej sytuacji. Przepis ten nie będzie miał zastosowania w przypadku, gdy emeryt rozwiąże stosunek pracy, który nawiązał przed nabyciem prawa do emerytury, a następnie nawiąże go ponownie z tym samym lub innym pracodawcą (długość przerwy między rozwiązaniem a ponownym nawiązaniem stosunku pracy nie ma żadnego znaczenia).

Wobec powyższego uznać należy, że przyjęte rozwiązania nie powodują utrudnienia w pobieraniu świadczeń emerytalnych.

Należy podkreślić ponadto, że rozwiązania te nie są czymś nowym. Identycznie brzmiący przepis art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS funkcjonował bowiem w okresie od dnia 1 lipca 2000 r. do dnia 7 stycznia 2009 r. Z dniem 8 stycznia 2009 r. został on uchylony przepisami ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507). Jego zniesienie było konsekwencją realizacji przygotowanego przez resort pracy i polityki społecznej programu "Solidarność pokoleń - działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób po 50. roku życia". Program ten jest pakietem działań rządowych zmierzających do poprawy stopnia zatrudnienia osób powyżej 50. roku życia w Polsce (uchylenie art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej miało służyć zwiększeniu aktywności zawodowej osób po 50. roku życia).

Po uchyleniu ww. przepisu do resortu pracy i polityki społecznej zaczęły wpływać jednak opinie, w których podkreślano, że wobec kryzysu gospodarczego i pojawiających się trudności na rynku pracy rozwiązanie takie jest zbyt daleko idące. Krytyczne uwagi wobec rozwiązania pozwalającego traktować emeryturę jako dodatek do pensji, przysługujący po osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego, a nie jako świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej, zgłosił rzecznik praw obywatelskich.

Przywrócenie zatem poprzedniego stanu prawnego w tym zakresie - poprzez wprowadzenie z dniem 1 stycznia 2011 r. do ustawy o emeryturach i rentach z FUS przepisu art. 103a - należy ocenić jako w pełni uzasadnione. W dobie kryzysu gospodarczego i spadku dochodów ze składek nieracjonalne byłoby bowiem utrzymywanie rozwiązania, które zwiększa wydatki FUS na emerytury, a tym samym pogłębia deficyt tego funduszu i pośrednio wpływa na wzrost wydatków budżetowych, gdyż zwiększony deficyt w FUS wymaga zwiększonej dotacji uzupełniającej z budżetu państwa.

W moim przekonaniu powrót do regulacji obowiązujących przed dniem 8 stycznia 2009 r. nie oznacza ani złamania umowy społecznej, ani też naruszenia przepisów konstytucji. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 7 lutego 2006 r., sygn. akt SK 45/04, orzekł bowiem, że regulujący poprzednio tę kwestię, identycznie brzmiący przepis art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest zgodny z Konstytucją RP. W uzasadnieniu tego wyroku trybunał stwierdził bowiem, że "zawieszenie wypłacania emerytury stanowi niewątpliwie instrument oddziaływania na zachowanie jednostki i zmusza do dokonania wyboru między pracą zawodową u dotychczasowego pracodawcy a pobieraniem emerytury, nie stanowi jednak formy ingerencji w wolność wykonywania zawodu i wyboru pracodawcy. Jednostka zachowuje możliwość kontynuowania pracy u dotychczasowego pracodawcy. Przedmiotem ingerencji jest wyłącznie prawo do emerytury pobieranej łącznie z wynagrodzeniem za pracę u dotychczasowego pracodawcy. Ingerencja ustawodawcy nie polega na zniesieniu nabytego prawa do emerytury ani na zmniejszeniu jego zakresu, ale na wprowadzeniu dodatkowych warunków jego realizacji. W tym kontekście możliwość pobierania świadczeń emerytalnych bez przerwania działalności zawodowej u dotychczasowego pracodawcy stanowi przywilej, który wykracza poza powszechnie przyjmowane pojęcie ubezpieczenia społecznego. Ubezpieczony musi liczyć się z tym, że ustawodawca, prowadząc określoną politykę społeczną, może ograniczyć zakres tego przywileju, kierując się interesem publicznym. Na gruncie dotychczasowych przepisów osoby objęte ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych mogły racjonalnie zakładać, że w razie zaprzestania działalności zawodowej w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego skorzystają ze swego prawa i ułożą swoje plany życiowe, uwzględniając dochody uzyskiwane z tytułu świadczeń emerytalnych. Zaskarżony przepis nie narusza tych usprawiedliwionych oczekiwań jednostki związanych z realizacją konstytucyjnego prawa do emerytury".

Odnosząc się z kolei do poruszonego w interpelacji stosowania art. 53 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, pragnę podkreślić, że - moim zdaniem - w sytuacji gdy po przyznaniu emerytury (w tym emerytury uzyskanej przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego) i rozwiązaniu stosunku pracy emeryt ponownie podjął zatrudnienie, a następnie zgłosił wniosek o obliczenie części socjalnej w trybie art. 53 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, organy rentowe nie powinny uzależniać podjęcia wypłaty emerytury w nowej wysokości od ponownego rozwiązania stosunku pracy. W tym przypadku należy uznać, że warunek, o którym mowa w art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, został już spełniony.

Moje stanowisko w tej sprawie przekazałam prezesowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pismem z dnia 11 lutego 2011 r. Prezes ZUS zobowiązał się przekazać to stanowisko do wiadomości i stosowania wszystkim jednostkom terenowym ZUS.