SPS-023-20963/13 - Stanowisko MPiPS w sprawie uchwalenia przez Sejm RP ustaw ograniczających stosowanie tzw. umów śmieciowych

Zgodnie z zasadą swobody umów zainteresowane strony mogą wybrać system prawny (prawo cywilne albo prawo pracy), w ramach którego świadczona będzie praca. Zawarcie umowy o pracę albo umowy cywilnej zgodnie z obowiązującymi przepisami i na podstawie zgodnej woli zainteresowanych stron nie stanowi bowiem naruszenia prawa.

W obecnym stanie prawnym Kodeks pracy zakazuje zastępowania umów o pracę umowami cywilnymi, jeżeli praca wykonywana jest w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy. Zgodnie z art. 22 § 1 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stosownie zaś do brzmienia § 1¹ i § 1² powołanego artykułu zatrudnienie przy spełnieniu powyższych przesłanek jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Regulacja ta ma zapobiegać obchodzeniu przepisów ochronnych prawa pracy przez zatrudnianie osób fizycznych na podstawie umów prawa cywilnego. Zgodnie z art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których zgodnie z art. 22 Kodeksu pracy powinna być zawarta umowa o pracę, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Podkreślić jednak należy, że przepisy art. 22 § 1¹ Kodeksu pracy nie stwarzają domniemania prawnego zawarcia umowy o pracę (co potwierdza Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 czerwca 2010 r., sygnatura akt: I PK 44/10, M.P.Pr. 2010/10/535-537). O ustalenie istnienia stosunku pracy należy więc wystąpić do sądu pracy. W przypadku gdy doszło bez zgodnej woli stron do zawarcia umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, będzie mógł znaleźć zastosowanie przepis art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym powód (np. osoba do tej pory zatrudniana na podstawie prawa cywilnego) może żądać ustalenia przed sądem istnienia stosunku prawnego (np. stosunku pracy), gdy ma w tym interes prawny. Powództwo w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz konkretnej osoby może wytoczyć także inspektor pracy (zgodnie z art. 10 pkt 11 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy - Dz. U. z 2012 r. poz. 404, z późn. zm.).

Należy podkreślić, że w przypadku ustalenia przez Państwową Inspekcję Pracy bądź sąd, iż praca konkretnej osoby powinna być wykonywana w ramach stosunku pracy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma instrumenty prawne do wydawania decyzji obejmujących taką osobę obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym (art. 36 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.). Warto przypomnieć, że skutkuje to także objęciem ubezpieczeniem zdrowotnym i obowiązkiem opłacania składek na Fundusz Pracy przez stronę zatrudniającą.

Zatem moim zdaniem celowe jest zgłaszanie zaobserwowanych nadużyć organowi kontrolnemu, jakim jest Państwowa Inspekcja Pracy. Do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy nie tylko nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów dotyczących stosunku pracy, ale także prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy oraz ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika. Inspektor Państwowej Inspekcji Pracy ma również prawo żądania od podmiotu kontrolowanego oraz od wszystkich pracowników lub osób, które są lub były zatrudnione, albo które wykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie niż stosunek pracy, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą (art. 10, art. 11 i art. 23 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy).

Jednocześnie uprzejmie informuję, że w trakcie konsultacji społecznych nad podniesieniem wieku emerytalnego w Polsce pan Piotr Duda, przewodniczący NSZZ "Solidarność", przedłożył panu premierowi Donaldowi Tuskowi projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Pan premier przekazał przedmiotowy projekt na ręce pana Władysława Kosiniaka-Kamysza, ministra pracy i polityki społecznej. W związku z powyższym w dniu 3 października 2012 r. odbyło się spotkanie ministra pracy i przewodniczącego NSZZ "Solidarność" oraz ekspertów z obu stron, na którym omówiono i przeanalizowano przedmiotowy projekt. Podczas spotkania uzgodniono, że projekt ten zostanie przekazany do Zespołu do Spraw Ubezpieczeń Społecznych Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych celem wypracowania rozwiązań.

W dniach 14 lutego 2013 r., 15 marca 2013 r. i 29 maja 2013 r. odbyły się posiedzenia Zespołu do Spraw Ubezpieczeń Społecznych Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, podczas których omawiano przedstawione propozycje i możliwe drogi rozwiązań. W wyniku tych rozmów został wypracowany projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Celem tej regulacji jest:

Podczas ostatniego z posiedzeń, dnia 29 maja 2013 r., Zespół Problemowy do Spraw Ubezpieczeń Społecznych Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych przyjął stanowisko w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Zgodnie z jego treścią, "Realizując ustalenia z posiedzenia w dniu 15 marca br. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przekazało pod obrady zespołu ww. projekt ustawy, którego celem jest objęcie obowiązkiem ubezpieczeń społecznych osób będących członkami rad nadzorczych oraz zmiana zasad podlegania ubezpieczeniom osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia. Zespół odbył dyskusję, w trakcie której partnerzy społeczni przedstawili swoje opinie. W związku z powyższym zespół zwraca się do ministra pracy i polityki społecznej o skierowanie projektu do konsultacji społecznych".

Pod tak wypracowanym stanowiskiem podpisali się przedstawiciele pracodawców, związków zawodowych i strona rządowa.

Aktualnie projekt ustawy realizujący uzgodnienia Zespołu Problemowego do Spraw Ubezpieczeń Społecznych Trójstronnej Komisji został skierowany do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych.