SPS-023-20750/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie poprawy warunków finansowych pracowników zatrudnionych w domach pomocy społecznej.

Zgodnie z art. 123 ustawy o pomocy społecznej prawa i obowiązki pracowników zatrudnionych w samorządowych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, w tym w domach pomocy społecznej, regulują (z wyjątkiem pracowników zatrudnionych na podstawie ustawy Karta nauczyciela) przepisy o pracownikach samorządowych. Z dniem 1 stycznia 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 2 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458). Rozdział 4 tej ustawy określa uprawnienia pracownika samorządowego. Na podstawie upoważnienia określonego w art. 37 tej ustawy w dniu 18 marca 2009 r. zostało przyjęte przez Radę Ministrów rozporządzenie w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych. Rozporządzenie to w odniesieniu do pracowników jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego, a także domów pomocy społecznej, określa m.in.: wykaz stanowisk z podziałem na stanowiska kierownicze urzędnicze, urzędnicze, pomocnicze i obsługi, minimalne wymagania kwalifikacyjne niezbędne na poszczególnych stawiskach, warunki i sposób wynagradzania pracowników, w tym minimalny poziom wynagradzania zasadniczego, oraz maksymalny poziom dodatku funkcyjnego.

Mając na uwadze przepisy ww. rozporządzenia, pracodawca zgodnie z art. 39 ww. ustawy określa w regulaminie wynagradzania:

- wymagania kwalifikacyjne pracowników samorządowych,

- szczegółowe warunki wynagradzania, w tym maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego.

W regulaminie wynagrodzeń pracodawca może także określić warunki przyznawania oraz warunki i sposób wypłacania premii i nagród, z wyłączeniem nagrody jubileuszowej, warunki i sposób przyznawania dodatków funkcyjnych, specjalnych, a także innych dodatków. Jeżeli jednak pozwala na to sytuacja finansowa danego pracodawcy, nie ma żadnych przeszkód, aby ustalił on w regulaminie wynagradzania znacznie wyższy poziom minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego dla pracowników niż określony w rozporządzeniu RM.

Rada Ministrów, określając zasady wynagradzania pracowników jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego, przyjęła, iż finansowanie wydatków na wynagrodzenia tych pracowników następuje w ramach środków przewidzianych na ten cel w budżetach jednostek samorządu terytorialnego. Nie ma żadnych przeszkód prawnych, aby samorząd przeznaczył dodatkowe środki na podwyższenie wynagrodzeń pracowników domów pomocy społecznej.

W roku ubiegłym zebrano informacje dotyczące wynagrodzeń pracowników w domach pomocy społecznej w 2009 r. w całej Polsce w przeliczeniu na etat. Według nich roczne wydatki na wynagrodzenia pracowników tych jednostek wynosiły 1 240 816 560,06 zł (bez dodatkowego wynagrodzenia rocznego, tzw. 13. pensji). Średnie wynagrodzenie w domach samorządowych w Polsce wynosiło 2151,92 zł (najwyższe w Polsce, w woj. świętokrzyskim, wynosiło 2468,46 zł, zaś najniższe, w woj. podkarpackim - 1952 zł.)

W domach prowadzonych na zlecenie samorządu wynagrodzenia są na nieco niższym poziomie. Średnie wynagrodzenie w domach prowadzonych na zlecenie samorządu w Polsce wynosiło 1922,40 zł (najwyższe średnie wynagrodzenie w Polsce w woj. zachodniopomorskim wynosiło 2146,32 zł, zaś najniższe w woj. podlaskim - 1686,90 zł).

Prowadzenie domów pomocy społecznej jest zadaniem własnym powiatu dotowanym z budżetu państwa. W praktyce powiatowe domy pomocy społecznej finansowane są z odpłatności mieszkańców, odpłatności rodzin mieszkańców kierowanych po 1 stycznia 2004 r., odpłatności gmin kierujących osoby do domów pomocy społecznej oraz z dotacji państwowej. Bardzo rzadko zdarza się, że powiat dodatkowo dofinansowuje działalność bieżącą domu pomocy społecznej, chociaż jest to jego zadanie własne.

Dotacja z budżetu państwa przekazywana jest na podstawie art. 87 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego powiatom, które prowadzą lub zlecają prowadzenie domów pomocy społecznej, w których przebywają mieszkańcy przyjęci przed dniem 1 stycznia 2004 r., a także ze skierowaniami wydanymi przed tym dniem. Miesięczna kwota dotacji dla powiatu ustalana jest jako iloczyn liczby ww. mieszkańców domów w powiecie i średniego miesięcznego kosztu utrzymania w domu, pomniejszonemu o dochody uzyskiwane z odpłatności za pobyt mieszkańca w domu. Przy czym dotacja na jednego mieszkańca miesięcznie nie może być wyższa niż średnia miesięczna dotacja na jednego mieszkańca wyliczona dla województwa. Dodatkowo zgodnie z art. 155 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej dotacja dla powiatu może zostać w uzasadnionych przypadkach zwiększona nie więcej niż o 20%, w zależności od znajdujących się w powiecie typów domów oraz uzyskanych dochodów z tytułu odpłatności.

Pobyt mieszkańców skierowanych do domu pomocy społecznej po dniu 1 stycznia 2004 r. opłacany jest do wysokości średniego kosztu utrzymania. Średni koszt utrzymania ustalany jest corocznie przez organ prowadzący dom lub zlecający prowadzenie domu, w oparciu o koszty działalności domu. Opłatę ponosi mieszkaniec, rodzina i gmina.

Dotacje dla domów pomocy społecznej planowane są w budżetach wojewodów. Minister finansów określa limit środków dla każdego województwa, zaś wojewoda w ramach posiadanego limitu planuje środki na poszczególne zadania, w tym na dotacje dla domów pomocy społecznej. Średnią miesięczną kwotę dotacji na 1 mieszkańca w województwie stanowi ustalana w budżecie wojewody miesięczna kwota dotacji przeznaczona na działalność domów podzielona przez liczbę mieszkańców w tych domach. W praktyce średnia miesięczna kwota dotacji na jednego mieszkańca może co miesiąc się zmieniać (wzrastać), ponieważ liczba dotowanych mieszkańców zmniejsza się.

Według informacji uzyskanych z wydziałów polityki społecznej poszczególnych urzędów wojewódzkich pod koniec lutego 2010 r. wysokość dotacji wstępnie określono na poziomie: dolnośląskie - 1672 zł, kujawsko-pomorskie - 1783 zł, lubelskie - 1626 zł, lubuskie - 1610 zł, łódzkie - 1418 zł, małopolskie - 1484 zł, mazowieckie - 1687 zł, opolskie - 1546 zł, podkarpackie - 1761 zł, podlaskie - 1510 zł, pomorskie - 1626 zł, śląskie - 1550 zł, świętokrzyskie - 1738 zł, warmińsko-mazurskie - 1738 zł, wielkopolskie - 1829 zł, zachodniopomorskie - 1603 zł.

Według stanu na dzień 26 listopada ub.r. średnia dotacja w poszczególnych województwach kształtowała się następująco: dolnośląskie - 1672 zł, kujawsko-pomorskie - 1900 zł, lubelskie - 1705 zł, lubuskie - 1610 zł, łódzkie - 1418 zł do 1697 zł w grudniu, małopolskie - 1484 zł, mazowieckie - 1747 zł, opolskie - 1614 zł, podkarpackie - 1761 zł, podlaskie - 1510 zł, pomorskie - 1626 zł, śląskie - 1550 zł, świętokrzyskie - 1761 zł do 1860 zł w listopadzie i grudniu, warmińsko-mazurskie - 1757 zł, wielkopolskie - 1970 zł, zachodniopomorskie - 1603 zł z jednorazowym zwiększeniem w grudniu po ok. 400 zł na 1 mieszkańca). Z informacji zamieszczonej powyżej wynika, że dotacja w województwie wielkopolskim była najwyższa w kraju.

Dodatkowo należy zaznaczyć, że województwa przekazują nieco wyższe dotacje na dofinansowanie pobytu mieszkańców w domach dla osób przewlekle psychicznie chorych i niepełnosprawnych intelektualnie, w szczególności dla dzieci i młodzieży, z uwagi na niższe dochody powiatów z tytułu odpłatności za pobyt w tych domach.

W projekcie budżetu na 2011 r. kilka województw zaplanowało środki na dotacje celowe dla domów pomocy społecznej na poziomie wyższym niż w roku ubiegłym. Największe zwiększenie, ok. 10%, dotyczy województwa warmińsko-mazurskiego.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ma świadomość trudnej sytuacji domów pomocy społecznej. Pogłębia ją wzrost inflacji, którego nie można przewidzieć na etapie planowania budżetu. Rosnące koszty utrzymania domów pomocy społecznej powodują, że dotacja wojewódzka nie zabezpiecza pełnych kosztów utrzymania osób skierowanych do domów pomocy społecznej przed dniem 1 stycznia 2004 r.

W roku 2008 w celu poprawy sytuacji pracowników na wniosek ministra pracy i polityki społecznej i za zgodą Komisji Finansów Publicznych przeznaczono z rezerw celowych budżetu państwa, pozostających w gestii ministra ds. zabezpieczenia społecznego, dodatkowe środki w wysokości ponad 174 mln zł. Przyznane środki służyły przede wszystkim zabezpieczeniu wszystkich niezbędnych wydatków w 2008 r. związanych z utrzymaniem standardu usług świadczonych w tych jednostkach, w tym także zrekompensowaniu niskich wynagrodzeń pracownikom tych jednostek.

Także w roku 2009 ze środków rezerwy celowej budżetu państwa przeznaczono dodatkowe, choć niewielkie środki w wysokości 8300 tys. zł na dofinansowanie działalności bieżącej w domach pomocy społecznej. Środki te pozwoliły jednak na wzrost dotacji w województwach o najniższych dotacjach, a także na wzrost dotacji dla niektórych domów pomocy społecznej w pozostałych województwach.

W roku 2008 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy zmieniającej ustawę o pomocy społecznej, a także niektóre inne ustawy, w tym ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w części dotyczącej art. 87. Zaproponowane zmiany pozwoliłyby na podwyższenie dotacji dla domów pomocy społecznej do wysokości średniego kosztu utrzymania. Niestety z uwagi na skutki finansowe tej zmiany Ministerstwo Finansów nie wyraziło zgody na takie działanie.

Obecnie z uwagi na stan finansów publicznych nie ma możliwości wprowadzenia zmian, które w sposób natychmiastowy doprowadziłyby do rozwiązania problemów domów pomocy społecznej. Nie przewiduje się też żadnych radykalnych zmian przepisów dotyczących zasad wynagradzania pracowników samorządowych, w tym pracowników pomocy społecznej. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie posiada środków w swoim budżecie ani też w rezerwach celowych pozostających w gestii ministra ds. zabezpieczenia społecznego, które mogłyby być przeznaczone na dofinansowanie działalności bieżącej domów pomocy społecznej. Zapewniam jednak, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dokłada i będzie dokładać dalszych starań w celu rozwiązania problemów dotyczących finansowania domów pomocy społecznej.