SPS-023-20396/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie kwalifikacji do celów ubezpieczeń społecznych współmałżonka, jako osoby współpracującej z osobą prowadzącą działalność gospodarczą

W odpowiedzi na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 7 lutego 2011 r. znak: SPS-023-20396/11, dotyczące interpelacji posła Jana Warzechy w sprawie kwalifikacji do celów ubezpieczeń społecznych współmałżonka, jako osoby współpracującej z osobą prowadzącą działalność gospodarczą, w oparciu o stanowisko członka zarządu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, uprzejmie przedstawiam, co następuje:

Pojęcie osoby współpracującej przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej okres podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia reguluje ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.)

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 12 ust. 1 powołanej ustawy, osoby współpracujące przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Okres podlegania tym ubezpieczeniom, w myśl art. 13 pkt 5 ustawy, trwa od dnia rozpoczęcia współpracy do dnia zakończenia tej współpracy. Ponadto osoby te podlegają dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu - art. 11 ust. 2 ustawy.

Dodatkowo zgodnie z art. 8 ust. 11 ustawy za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą uważa się małżonka, dzieci własne, drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Jednocześnie w myśl art. 8 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli pracownik spełnia powyższe kryteria określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. W tym przypadku nie ma znaczenia okres, przez który współpraca jest wykonywana ani wymiaru czasu pracy. Przepis ten nie ma zastosowania w stosunku do osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ani przepisy o działalności gospodarczej nie definiują pojęcia "współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej". W tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 6 stycznia 2009 r. (sygn. akt II UK 134/08). Zdaniem sądu cechami konstytutywnymi pojęcia "współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej" w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych są występujące łącznie:

- istotny dla działalności gospodarczej ciężar gatunkowy działań współpracownika, które to działania nie mogą mieć charakteru wtórnego, muszą pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem,

- znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót.

Sąd podniósł także w uzasadnieniu wyroku (odwołując się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2008 r. sygn. akt. II UK 286/07), że chodzi o współpracę, bez której dochody z działalności nie osiągnęłyby takiego pułapu, jaki zapewnia takie współdziałanie.

Natomiast odnośnie do kwestii prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego brany jest pod uwagę nie tylko adres zameldowania (zamieszkania), lecz także takie okoliczności, jak m.in. prowadzenie wspólnego budżetu domowego oraz współpraca w załatwianiu codziennych spraw życiowych. Decyduje przede wszystkim więź społeczno-gospodarcza między określonym osobami bliskimi. Tak więc osoby współpracujące to członkowie najbliższej rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, przyczyniający się do prowadzenia działalności, działający na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność. To osoby zaangażowane w prowadzenie działalności, korzystające zarówno z zysków, które przynosi ta działalność, jak i ponoszące skutki ewentualnych błędów w jej prowadzeniu. W szczególności dotyczy to małżonków współpracujących ze sobą przy prowadzeniu działalności. W zakresie możliwości zawierania umów o pracę między małżonkami wypowiedział się Sąd Najwyższy, np. w wyroku z 15 stycznia 2007 r. (sygn. akt I UK 208/06).

W kwestii pozostawania czy niepozostawania małżonków we wspólnym gospodarstwie domowym nie rozstrzygają takie okoliczności, jak posiadania rozdzielności majątkowej, nieposiadanie dzieci, a nawet posiadanie formalne różnych adresów. W tej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z 2 lutego 1996 r. (sygn. akt II URN 56/95) stwierdzając, że ocena, czy dana osoba pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, zależy od okoliczności konkretnego przypadku, przy czym sam fakt wspólnego zamieszkiwania nie może tu mieć decydującego znaczenia. Cechami charakterystycznymi dla prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego może być w szczególności udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, wspólne zaspokajanie potrzeb życiowych. Zgodnie z art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swoich sił oraz swoich możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, które przez swój związek założyli. Obowiązek ten, jako wynikający z przepisu bezwzględnie obowiązującego, powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i gaśnie z chwilą jego ustania, orzeczenia separacji lub unieważnienia. Zatem istota związku małżeńskiego opiera się na prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego.

W indywidualnej sprawie rozstrzygnięcie, czy i w jakim okresie dana osoba podlega ubezpieczeniom jako osoba współpracująca, powinno być oparte na analizie i ocenie całości materiału dowodowego zebranego w wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego lub kontrolnego przez terenową jednostkę organizacyjną ZUS. Niezbędne jest bowiem ustalenie stanu faktycznego w zakresie charakteru i rodzaju podejmowanych czynności, ich częstotliwości, w tym czy faktycznie pomoc miała charakter jedynie sporadyczny i okazjonalny, z wyjątkiem przypadków gdy pomiędzy osobami najbliższymi, o których mowa w art. 8 ust. 11 ustawy, została zawarta umowa o pracę, W przypadku wystąpienia sporu w zakresie obowiązku ubezpieczeń społecznych stronom wydawana jest decyzja, od której przysługuje prawo odwołania do sądu. Natomiast w przypadku wystąpienia sporu odnośnie do obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego rozstrzygnięcie sprawy, w formie decyzji, należy do kompetencji dyrektora oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia - art. 109 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.)