SPS-023-19609/10 - Stanowisko MPiPS w sprawie finansowania domów opieki społecznej

Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 15 grudnia 2010 r., znak: SPS-023-19609/10, dotyczące interpelacji pani poseł Anny Bańkowskiej w sprawie finansowania domów pomocy społecznej wyjaśniam, co następuje.

Prowadzenie domów pomocy społecznej o zasięgu ponadlokalnym jest zadaniem własnym powiatu dotowanym z budżetu państwa. Dotacja przekazywana jest na podstawie art. 87 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dla powiatów, które prowadzą lub zlecają prowadzenie domów pomocy społecznej, w których przebywają mieszkańcy przyjęci przed dniem 1 stycznia 2004 r., a także ze skierowaniami wydanymi przed tym dniem. Miesięczna kwota dotacji dla powiatu ustalana jest jako iloczyn liczby ww. mieszkańców domów w powiecie i średniego miesięcznego kosztu utrzymania w domu, pomniejszonego o dochody uzyskiwane z odpłatności za pobyt mieszkańca w domu. Przy czym dotacja na 1 mieszkańca miesięcznie nie może być wyższa niż średnia miesięczna dotacja na 1 mieszkańca wyliczona dla województwa. Dodatkowo, zgodnie z art. 155 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej dotacja dla powiatu może zostać w uzasadnionych przypadkach zwiększona, nie więcej niż o 20%, w zależności od znajdujących się w powiecie typów domów oraz uzyskanych dochodów z tytułu odpłatności.

Pobyt mieszkańców skierowanych do domu pomocy społecznej po dniu 1 stycznia 2004 r. opłacany jest do wysokości średniego kosztu utrzymania. Średni koszt utrzymania ustalany jest corocznie przez organ prowadzący dom lub zlecający prowadzenie domu, w oparciu o koszty działalności domu. Opłatę ponosi mieszkaniec, rodzina i gmina.

W praktyce więc powiatowe domy pomocy społecznej finansowane są z odpłatności mieszkańców, odpłatności rodzin mieszkańców kierowanych po 1 stycznia 2004 r., odpłatności gmin kierujących osoby do domów pomocy społecznej oraz z dotacji państwowej. Bardzo rzadko zdarza się, że powiat dodatkowo dofinansowuje działalność bieżącą domu pomocy społecznej, chociaż jest to jego zadanie własne.

Dotacje dla domów pomocy społecznej planowane są w budżetach wojewodów. Minister finansów określa limit środków dla każdego województwa, zaś wojewoda w ramach posiadanego limitu planuje środki na poszczególne zadania, w tym na dotacje dla domów pomocy społecznej. Średnią miesięczną kwotę dotacji na 1 mieszkańca w województwie stanowi ustalana w budżecie wojewody miesięczna kwota dotacji przeznaczona na działalność domów, podzielona przez liczbę mieszkańców w tych domach. W praktyce średnia miesięczna kwota dotacji na jednego mieszkańca może co miesiąc się zmieniać (wzrastać), ponieważ liczba dotowanych mieszkańców zmniejsza się.

W roku bieżącym, według informacji uzyskanych z wydziałów polityki społecznej pod koniec lutego, wysokość dotacji wstępnie określono na poziomie: dolnośląskie - 1.672 zł, kujawsko-pomorskie - 1.783 zł, lubelskie - 1.626 zł, lubuskie - 1.610 zł, łódzkie - 1.418 zł, małopolskie - 1.484 zł, mazowieckie - 1.687 zł, opolskie - 1.546 zł, podkarpackie - 1.761 zł, podlaskie - 1.510 zł, pomorskie - 1.626 zł, śląskie - 1.550 zł, świętokrzyskie - 1.738 zł, warmińsko-mazurskie - 1.738 zł, wielkopolskie - 1.829 zł, zachodniopomorskie - 1.603 zł.

Dodatkowo należy zaznaczyć, że województwa przekazują nieco wyższe dotacje na dofinansowanie pobytu mieszkańców w domach dla osób przewlekle psychicznie chorych i niepełnosprawnych intelektualnie, w szczególności dla dzieci i młodzieży, z uwagi na niższe dochody powiatów z tytułu odpłatności za pobyt w tych domach. Pod koniec roku dotacja zwykle wzrasta. Według stanu na dzień 26 listopada br. średnia dotacja w poszczególnych województwach kształtowała się następująco: dolnośląskie - 1.672 zł, kujawsko-pomorskie -1.900 zł, lubelskie - 1.705 zł, lubuskie - 1.610 zł, łódzkie - 1.418 zł do 1.697 zł w grudniu, małopolskie - 1.484 zł, mazowieckie - 1.747 zł, opolskie - 1.614 zł, podkarpackie - 1.761 zł, podlaskie - 1.510 zł, pomorskie - 1.626 zł, śląskie - 1.550 zł, świętokrzyskie - 1.761 zł do 1.860 zł w listopadzie i grudniu, warmińsko-mazurskie - 1.757 zł, wielkopolskie - 1.970 zł, zachodniopomorskie - 1.603 zł z jednorazowym zwiększeniem w grudniu po ok. 400 zł na 1 mieszkańca).

W roku 2010 budżet państwa w części dotyczącej budżetów wojewodów zakładał zmniejszenie wydatków na domy pomocy społecznej o ponad 28 mln zł w stosunku do roku 2009. Należy jednak pamiętać, że dotacja planowana dla domów pomocy społecznej co roku maleje z uwagi na stale zmniejszającą się liczbę mieszkańców domów pomocy społecznej skierowanych do tych jednostek przed dniem 1 stycznia 2004 r.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ma świadomość trudnej sytuacji domów pomocy społecznej. Pogłębia ją wzrost inflacji, którego nie można przewidzieć na etapie planowania budżetu. Rosnące koszty utrzymania domów pomocy społecznej powodują, że dotacja wojewódzka nie zabezpiecza pełnych kosztów utrzymania osób skierowanych do domów pomocy społecznej przed dniem 1 stycznia 2004 r. Nie wszystkie województwa zwiększają średnią dotację w ciągu roku z uwalnianych dotacji, uznając, że większe potrzeby dotyczą realizacji programów naprawczych, a nie bieżącej działalności domów pomocy społecznej.

W roku 2008 w celu poprawy sytuacji pracowników, na wniosek ministra pracy i polityki społecznej, za zgodą Komisji Finansów Publicznych przeznaczono z rezerw celowych budżetu państwa, pozostających w gestii ministra ds. zabezpieczenia społecznego, dodatkowe środki w wysokości ponad 174 mln zł. Przyznane środki służyły przede wszystkim zabezpieczeniu wszystkich niezbędnych wydatków w 2008 r. związanych z utrzymaniem standardu usług świadczonych w tych jednostkach, w tym także zrekompensowaniu niskich wynagrodzeń pracownikom tych jednostek.

Także w roku 2009 ze środków rezerwy celowej budżetu państwa przeznaczono dodatkowe, choć niewielkie środki w wysokości 8.300 tys. zł na dofinansowanie działalności bieżącej w domach pomocy społecznej. Środki te pozwoliły jednak na wzrost dotacji w województwach o najniższych dotacjach, a także na wzrost dotacji dla niektórych domów pomocy społecznej w pozostałych województwach.

W roku 2008 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przygotowało także projekt ustawy zmieniającej ustawę o pomocy społecznej, a także niektóre inne ustawy, w tym ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w części dotyczącej art. 87. Zaproponowane zmiany pozwoliłyby na podwyższenie dotacji dla domów pomocy społecznej do wysokości średniego kosztu utrzymania. Niestety z uwagi na skutki finansowe tej zmiany Ministerstwo Finansów nie wyraziło zgody na takie działanie.

Problemem bardzo ściśle powiązanym ze sposobem finansowania domów pomocy społecznej jest problem finansowania usług zdrowotnych dla mieszkańców domów. Domy pomocy społecznej, które nie mają obowiązku świadczenia usług zdrowotnych, a jedynie umożliwiać mieszkańcom korzystanie z tych usług, w praktyce świadczą je z uwagi na konieczność zapewnienia opieki i pielęgnacji mieszkańcom przez 24 godziny na dobę. Działania podjęte przez resort pracy w roku 2007 i 2008 zaczęły skutkować kontraktami zawieranymi przez pielęgniarki, wcześniej zatrudnione w domach pomocy społecznej, z Narodowym Funduszem Zdrowia na usługi opieki długoterminowej dla mieszkańców wymagających całodobowej opieki. W roku ubiegłym Narodowy Fundusz Zdrowia wstrzymał podpisywanie nowych kontraktów z uwagi na ograniczone środki finansowe. Wydawać by się mogło, że nowe ustalenia w tej sprawie zaowocują nowymi kontraktami w roku bieżącym. Jednak z danych zebranych na początku kwietnia br. przez Departament Pomocy i Integracji Społecznej wynika, że na 26.946 mieszkańców domów pomocy społecznej kwalifikujących się do opieki długoterminowej finansowanej ze środków NFZ opieką taką objętych jest tylko ok. 30% tej grupy mieszkańców. Dodatkowo tylko 39.939 osób, co stanowi 52% ogólnej liczby mieszkańców domów pomocy społecznej, złożyło deklarację wyboru do pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej, z czego faktyczną opieką pielęgniarską objętych jest ok. 29 tys. osób.

Obecnie nie ma możliwości wprowadzenia zmian, które w sposób natychmiastowy doprowadziłyby do rozwiązania problemów finansowych domów pomocy społecznej. Oszczędności wprowadzone w budżecie państwa oraz sytuacja finansowa kraju związana z tegoroczną powodzią uniemożliwiają dodatkowe wsparcie domów pomocy społecznej w roku bieżącym. W tym miejscu pragnę ponownie podkreślić, że tylko niektóre starostwa czują się odpowiedzialne za swoje domy i przekazują dodatkowe środki ze swojego budżetu na działalność bieżącą tych jednostek.

Zapewniam jednak Pana Marszałka, a także panią poseł, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dokłada i będzie dokładać dalszych starań w celu rozwiązania problemów dotyczących finansowania domów pomocy społecznej.