SPS-023-17105/13 - Stanowisko MPiPS w sprawie składki ubezpieczenia chorobowego płaconej przez pracodawców

Zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają dobrowolnie, na swój wniosek, ubezpieczeniu chorobowemu. Podstawę wymiaru świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. Kwota ta nie może również przekraczać miesięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia chorobowego oraz zasady ustalania wysokości zasiłków z ubezpieczenia chorobowego przysługujących ubezpieczonym niebędącym pracownikami, a więc również osobom prowadzącym pozarolniczą działalność, określają przepisy rozdziału 9 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 z późn. zm.). Podstawę wymiaru zasiłków z ubezpieczenia chorobowego stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem tego okresu, wówczas podstawę wymiaru stanowi przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia. Powstanie niezdolności do pracy w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego skutkuje podstawą wymiaru zasiłku w wysokości najniższej podstawy wymiaru składek opłacanej na to ubezpieczenie.

Podsumowując, osoby prowadzące pozarolniczą działalność, podlegając dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, posiadają dodatkowe uprawnienia, takie jak prawo podjęcia decyzji o przystąpieniu i wystąpieniu z ubezpieczenia chorobowego, możliwość optymalnego wyboru momentu takiej decyzji oraz możliwość elastycznego (w granicach ustawowych) kształtowania podstawy wymiaru składki.

Obecny stan prawny w zakresie ubezpieczeń chorobowych sprzyja powstawaniu nadużyć, szczególnie wśród osób prowadzących pozarolniczą działalność. Po bardzo krótkim okresie ubezpieczenia chorobowego (1-2 miesiące) z wysoką podstawą wymiaru składki następuje długi okres pobierania zasiłku w adekwatnej do podstawy wymiaru składki wysokości zasiłku. Sytuacja ta coraz częściej występuje wśród osób, które w ostatnich miesiącach ciąży zakładają, często przy udziale specjalizujących się w tym procederze firm, działalność gospodarczą i opłacając składkę od wysokiej podstawy wymiaru składki, pobierają zasiłek macierzyński w adekwatnej do niej wysokości. Z uwagi na obowiązujące przepisy okres wypłaty świadczeń (zasiłku macierzyńskiego) jest zdecydowanie dłuższy niż okres opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.

Przeprowadzona przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych analiza danych wykazała, że liczba przypadków, w których wypłacono świadczenie osobom prowadzącym pozarolniczą działalność lub osobom z nimi współpracującym na skutek podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od podstawy wymiaru wyższej niż najniższa, z kwartału na kwartał wzrasta. Z danych ZUS wynika, że w IV kwartale 2012 r. z tytułu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w przypadku ubezpieczenia trwającego od 31 do 60 dni wypłacono zasiłek chorobowy obliczony od podstawy wymiaru składki wyższej niż 6000 zł w 250 przypadkach (na 308 przypadków) przy średnim okresie wypłaty 107 dni, a zasiłek macierzyński w 444 przypadkach (na 513) przez okres 138 dni.

Stąd też by zmniejszyć skalę występujących nadużyć, proponuje się w założeniach projektu ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw zmianę zasad obliczania podstawy wymiaru zasiłku w przypadku krótszego niż 12 miesięcy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Proponuje się, aby w takiej sytuacji, w przypadku opłacania składki od wyższej niż najniższa podstawa wymiaru składek, podstawę wymiaru zasiłku stanowiła najniższa podstawa wymiaru składki, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pierwszego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego. Jeśli niezdolność do pracy powstała później, podstawę wymiaru stanowiłaby najniższa podstawa wymiaru składki powiększona o jedną dwunastą (1/12) sumy różnic pomiędzy zadeklarowanym przychodem z pełnych miesięcy ubezpieczenia a najniższą podstawą wymiaru. Oznacza to, że w przypadku zadeklarowania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie wyższej niż wynikająca z ustawy kwota minimalna podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowiła przeciętna miesięczna najniższa podstawa wymiaru składki powiększona o 1/12 sumy nadwyżek pomiędzy zadeklarowanym przychodem w miesiącach ubezpieczenia a najniższą podstawą wymiaru za każdy miesiąc ubezpieczenia przed miesiącem zachorowania.

Celem tej propozycji jest uśrednienie podstawy wymiaru składki i w konsekwencji podstawy wymiaru zasiłku w przypadku krótkiego okresu ubezpieczenia chorobowego i zadeklarowanego przychodu przekraczającego najniższą podstawę wymiaru składki. Nowy sposób obliczenia podstawy wymiaru zasiłku ograniczy skalę występujących nadużyć, gdyż z tytułu krótkiego okresu ubezpieczenia z wysoką podstawą wymiaru składki nie będą występowały wysokie wypłaty świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, a jednocześnie pozwoli na uwzględnienie w podstawie wymiaru zasiłku pełnego zadeklarowanego przychodu, przekraczającego najniższą podstawę wymiaru, z tym że uśrednionego na okres 12 miesięcy kalendarzowych.