SPS-023-16936/10 - Stanowisko MPiPS w sprawie zasadności tzw. adopcji zastępczej i problemów związanych z funkcjonowaniem ośrodków adopcyjnych.

Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 20 lipca 2010 r., znak: SPS-023-16936/10, dotyczące interpelacji poselskiej posła Sławomira Zawiślaka w sprawie zasadności tzw. adopcji ze wskazaniem i problemów związanych z funkcjonowaniem ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, w oparciu o stanowisko ministra sprawiedliwości, uprzejmie informuję.

Na wstępie należy zauważyć, że pojęcie "adopcja ze wskazaniem" nie jest terminem prawnym. Tym pojęciem określa się niekiedy podstawową formę adopcji wymagającą zgody rodziców wyrażonej w postępowaniu o przysposobienie ich dziecka (art. 119 § 1 k.r.o.). Ponieważ w postępowaniu biorą udział kandydaci na przysposabiających, zgoda rodziców na adopcję obejmuje z istoty rzeczy zarówno zgodę na przysposobienie dziecka, jak i akceptację konkretnych osób przysposabiających.

Sięgając do historii tej instytucji prawnej, należy stwierdzić, że to właśnie ta forma adopcji jest podstawowa i pierwotna, a wyjątkiem od niej - ukształtowanym dopiero w ostatnich dziesięcioleciach - jest adopcja całkowita, polegająca na adopcji dziecka przez nieznaną rodzicom naturalnym rodzinę adopcyjną. W tej postaci adopcji zgoda rodziców ma charakter blankietowy (art. 119¹ § 1 k.r.o.). Ponieważ przy tej formie adopcji ustawodawca posługuje się określeniem "bez wskazania osoby przysposabiającego", to w przeciwieństwie do niej podstawową formę adopcji zwykło się niekiedy określać mianem "adopcji ze wskazaniem".

Mimo wprowadzenia adopcji całkowitej zwykła adopcja pełna, jak też adopcja niepełna (niezrywająca więzi prawnych z krewnymi) pozostały w naszym systemie prawnym, podobnie jak w wielu innych współczesnych systemach prawnych. Umożliwiają one bowiem realizację funkcji, których nie spełnia adopcja całkowita. Taką funkcją jest np. pozostawienie więzi z rodziną naturalną. Przede wszystkim jednak taka forma adopcji umożliwia rodzicom, którzy np. z powodu ciężkiej choroby nie są w stanie zapewnić dziecku opieki, osobiście zatroszczyć się o odpowiednich kandydatów na przysposabiających.

Instytucja przysposobienia w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym została oparta m.in. na zasadach: dobra dziecka, niemajątkowego charakteru przysposobienia i niekontraktowej formy powstania przysposobienia, a więc na mocy orzeczenia sądowego.

Przesłanką dopuszczalności adopcji jest zawsze dobro dziecka. W każdym przypadku przysposobienia, w tym adopcji ze wskazaniem, na sądzie orzekającym spoczywa obowiązek ustalenia, czy przysposobienie nastąpi dla dobra dziecka. Należy podkreślić, że w każdej sytuacji dla dokonania skutecznego prawnie przysposobienia konieczne jest orzeczenie sądu.

Sąd opiekuńczy jest zawsze zobligowany do zbadania i stwierdzenia występowania przesłanek przysposobienia określonych w prawie materialnym (w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym), w tym m.in. odnoszących się do kwalifikacji osobistych przysposabiającego - jego poziomu umysłowego, moralnego, wyrobienia obywatelskiego, zdolności wychowawczych. Dodatkowo - jako jedną z gwarancji prawidłowego ustalenia tych przesłanek - prawo procesowe nakłada na sąd obowiązek zasięgnięcia opinii ośrodka adopcyjno-opiekuńczego lub innej specjalistycznej placówki (art. 586 § 4 k.p.c.).

W ramach tego obowiązku sąd zwraca się do ośrodka adopcyjno-opiekuńczego o wyrażenie opinii o kandydatach na przysposabiających. Placówki te, wydając opinię o kandydatach, mogą porównać kwalifikacje wnioskodawców z kwalifikacjami osób przygotowanych i oczekujących na adopcję w tych ośrodkach. Obowiązek zasięgnięcia opinii ośrodka (z art. 586 § 4 k.p.c.) jest skutecznym zabezpieczeniem przed ryzykami związanymi z adopcją ze wskazaniem.

Podkreślić należy, że adopcja ze wskazaniem jest w Polsce legalną formą adopcji. Może ona spełniać pożądane społecznie funkcje. Brak takiej formy adopcji odbierałby rodzicom prawo do decydowania o przyszłości swojego dziecka. Jednakże jeżeli np. okaże się, że do przysposobienia zainteresowani doprowadzili wyłącznie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, istnieje możliwość wystąpienia do sądu o rozwiązanie tego przysposobienia. W takiej sprawie powództwo o rozwiązanie przysposobienia może wytoczyć także prokurator (art. 127 k.r.o.). Ponadto, gdyby w konkretnej sprawie rodzice swoim postępowaniem godzili w interesy dziecka, sąd rodzinny, kierując się zasadą dobra dziecka, może takich rodziców pozbawić władzy rodzicielskiej.

Należy również podnieść, że uchwalona w dniu 20 maja 2010 r. ustawa o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy o Policji, ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 98, poz. 626), która wejdzie w życie z dniem 8 września 2010 r., przewiduje kryminalizację handlu dziećmi (art. 189a § 1 i § 2). Gdyby zatem zostały ujawnione okoliczności wskazujące na faktyczny zamiar seksualnego lub innego bezprawnego wykorzystania dziecka, którego dotyczy przysposobienie, to istnieje podstawa do wszczęcia postępowania karnego. Równocześnie wymieniona wyżej okoliczność powinna być sygnałem do rozwiązania przysposobienia, gdyby takie orzeczenie już zapadło.

Powołana wyżej ustawa z dnia 20 maja 2010 r. przewiduje również możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osoby organizującej adopcję mającą na celu osiągnięcie korzyści majątkowej (art. 211a k.k.).

Odpowiadając na pytania zawarte w interpelacji posła Sławomira Zawiślaka, a dotyczące projektu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, uprzejmie informuję, że projekt wspomnianej ustawy został skierowany pod obrady komitetu Rady Ministrów.

W projekcie zaproponowano nowe rozwiązania dotyczące funkcjonowania ośrodków adopcyjnych. Sprawy postępowania adopcyjnego oraz szkolenie kandydatów do przysposobienia pozostaną - podobnie jak to jest obecnie - wyłącznym zadaniem ośrodków adopcyjnych. W związku z projektowanym powierzeniem (jako zadania zleconego z zakresu administracji rządowej) marszałkowi województwa prowadzenia procedur adopcyjnych konieczne jest zlikwidowanie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych w powiecie, które obecnie w dużej części zajmują się szkoleniem rodzin zastępczych. Część kadry dotychczasowych ośrodków adopcyjno-opiekuńczych znajdzie zatrudnienie w powiecie, szkoląc i pracując z rodzinami zastępczymi, część zaś (dotyczy to osób, które także obecnie zajmują się procedurami adopcyjnymi) znajdzie zatrudnienie w ośrodkach adopcyjnych tworzonych przez marszałków województw lub na ich zlecenie.

Ponadto zakłada się, że każda rodzina zgłaszająca gotowość przysposobienia dziecka będzie musiała przejść szkolenie w ośrodku adopcyjnym. Nie będzie to dotyczyć tylko najbliższych krewnych lub osób sprawujących nad dzieckiem rodzinną pieczę zastępczą, jednak oni również będą poddani ocenie ośrodka adopcyjnego.

Rozwiązanie takie, jak przewidujemy, przyczyni się do usprawnienia postępowań w sprawie adopcji, a także poprawi bezpieczeństwo adoptowanych dzieci.