SPS-023-16892/10 - Zasady wypłaty świadczeń dla osób niepełnosprawnych.

Odpowiadając na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 20 lipca 2010 r. dotyczące interpelacji posła Jacka Falfusa w sprawie świadczeń dla osób niepełnosprawnych, uprzejmie informuję.

Zasiłek pielęgnacyjny jest świadczeniem rodzinnym finansowanym z budżetu państwa, którego wysokość oraz zasady przyznawania reguluje ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 16 ust. 2 i 3 ww. ustawy zasiłek pielęgnacyjny przysługuje dziecku w wieku do ukończenia 16. roku życia legitymującemu się orzeczeniem o niepełnosprawności, osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16. roku życia legitymującej się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (w przypadku osoby legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności zasiłek przysługuje, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21. roku życia) oraz osobie, która ukończyła 75 lat. Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego.

Podstawowym warunkiem uzyskania prawa do zasiłku pielęgnacyjnego jest więc legitymowanie się odpowiednim orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność.

Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.) kwoty kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwoty poszczególnych świadczeń, a więc także kwota zasiłku pielęgnacyjnego, podlegają weryfikacji co 3 lata. Ostatnia weryfikacja miała miejsce dnia 1 listopada 2009 r.

Zakres zmian objętych weryfikacją z dnia 1 listopada 2009 r. określiła Rada Ministrów w rozporządzeniu z dnia 11 sierpnia 2009 r. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny oraz wysokości świadczeń rodzinnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 129, poz. 1058), na podstawie którego od 1 listopada 2009 r. podwyższona została do 520 zł kwota świadczenia pielęgnacyjnego (uprzednio 420 zł) oraz podwyższone zostały kwoty zasiłku rodzinnego i wynoszą: 68 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5. roku życia (uprzednio 48 zł), 91 zł na dziecko w wieku powyżej 5. roku życia do ukończenia 18. roku życia (uprzednio 64 zł), 98 zł na dziecko w wieku powyżej 18. roku życia do ukończenia 24. roku życia (uprzednio 68 zł).

Z uwagi na trudną sytuację budżetową i wynoszące ponad 1 mld zł rocznie skutki podwyższenia wysokości zasiłków rodzinnych i świadczenia pielęgnacyjnego wysokość pozostałych świadczeń rodzinnych, w tym także zasiłku pielęgnacyjnego (jego aktualna wysokość to 153 zł), pozostała niezmieniona.

Zgodnie z ww. przepisami ustawy o świadczeniach rodzinnych kolejna weryfikacja kwot świadczeń rodzinnych, a więc także kwoty zasiłku pielęgnacyjnego, przewidziana jest na 1 listopada 2012 r.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że w ubiegłym roku MPiPS przygotowało projekt ustawy przewidujący zrównanie wysokości zasiłku pielęgnacyjnego wypłacanego na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych z dodatkiem pielęgnacyjnym wypłacanym na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osobom uprawnionym do renty lub emerytury z FUS, które uznane zostały za całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji lub ukończyły 75. rok życia (dodatek ten w 2009 r. wynosił 173,10 zł). Jednak z uwagi na wysokie koszty wprowadzenia projektowanej zmiany - wzrost wydatków budżetu państwa w skali roku o ok. 198,1 mln zł (z kosztami obsługi) - prace nad powyższym projektem nie są kontynuowane.

Ponadto należy podkreślić, że minister pracy i polityki społecznej podejmuje szereg działań mających na celu wsparcie rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne. Dotyczy to zarówno rozpoznawania problemów środowisk rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne, przeprowadzania odpowiednich analiz statystyczno-finansowych, jak i przygotowywania projektów zmian legislacyjnych.

Efektem tych działań jest:

- obowiązująca od dnia 1 stycznia 2009 r. zmiana art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b) ustawy o świadczeniach rodzinnych, w wyniku której, bez utraty przez rodzica prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, dziecko niepełnosprawne może przebywać do 5 dni w tygodniu w placówce zapewniającej całodobowe utrzymanie i korzystać w niej z odpowiednich usług edukacyjnych i rehabilitacyjnych;

- obowiązująca od dnia 1 stycznia 2009 r. zmiana art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, w wyniku której (w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego) rozszerzono prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Obok dotychczas uprawnionych do tego świadczenia matki, ojca oraz opiekuna faktycznego (osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem, która wystąpiła do sądu o jego przysposobienie) do świadczenia pielęgnacyjnego uzyskali prawo inni krewni w linii prostej oraz rodzeństwo osoby niepełnosprawnej. Ustawa ta również, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, umożliwiła otrzymywanie zasiłku pielęgnacyjnego za okres, w którym osoba ubiega się o ustalenie niepełnosprawności czy stopnia niepełnosprawności. Do tego czasu prawo do zasiłku pielęgnacyjnego przysługiwało od miesiąca złożenia wniosku o ten zasiłek i nie obejmowało kilkumiesięcznego okresu ubiegania się o orzeczenie potwierdzające niepełnosprawność;

- podwyższenie od dnia 1 listopada 2009 r. do wysokości 520 zł (uprzednio 420 zł), tj. o 24%, kwoty świadczenia pielęgnacyjnego, a tym samym i podstawy opłacania z budżetu państwa składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne za osoby otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne;

- podwyższone od dnia 1 listopada 2009 r. zostały o ponad 40% kwoty zasiłku rodzinnego, który, w zależności od wieku dziecka, wynosi obecnie od 68 zł do 98 zł miesięcznie;

- zniesienie od dnia 1 stycznia 2010 r. kryterium dochodowego przy ubieganiu się o świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji lub niepodejmowania zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. Oznacza to również nabycie, bez kryterium dochodowego, prawa do opłacanych z budżetu państwa składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne za osoby otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne.

Istotne jest również, że zasiłek pielęgnacyjny nie jest jedyną formą wsparcia dla rodzin z osobami niepełnosprawnymi. W systemie świadczeń rodzinnych są również inne specjalne świadczenia, które, jako dodatkowe wsparcie materialne, kierowane są wyłącznie do rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi. Tymi specjalnymi świadczeniami rodzinnymi związanymi z niepełnosprawnością dziecka są, obok zasiłku pielęgnacyjnego:

- dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu rehabilitacji i kształcenia dziecka niepełnosprawnego:

- świadczenie pielęgnacyjne w kwocie 520 zł miesięcznie - niezależne od dochodów świadczenie dla rodzica niepełnosprawnego dziecka lub innego członka rodziny zobowiązanego do alimentacji na rzecz osoby niepełnosprawnej, którzy nie podejmują bądź rezygnują z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną, dodatkowo osobie korzystającej ze świadczenia pielęgnacyjnego przysługuje opłacanie przez budżet państwa składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz zdrowotne za osoby otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne (jeśli osoba ta nie ma już tych składek opłacanych z innego tytułu).

Oprócz wymienionych świadczeń specjalnych rodziny z dziećmi niepełnosprawnymi, po spełnieniu ustawowych warunków, mogą korzystać z pozostałych rodzajów świadczeń rodzinnych, którymi są:

- zasiłek rodzinny:

- pozostałe rodzaje dodatków do zasiłku rodzinnego: dodatek z tytułu urodzenia dziecka (1.000 zł jednorazowo), dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (400 zł miesięcznie), dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka (170 zł na dziecko, nie więcej niż 340 zł na wszystkie dzieci, na dziecko niepełnosprawne 250 zł, nie więcej niż 500 zł na wszystkie dzieci), dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej (80 zł na trzecie i każde następne dziecko uprawnione do zasiłku rodzinnego), dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego (100 zł jednorazowo), dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania (90 zł z tytułu zamieszkania w miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły, 50 zł z tytułu dojazdu do miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły).

Oprócz świadczeń rodzinnych jest szereg rodzajów świadczeń z pomocy społecznej: zasiłek okresowy, celowy, usługi opiekuńcze, specjalistyczne usługi opiekuńcze, poradnictwo specjalistyczne oraz renta socjalna (dla pełnoletnich osób całkowicie niezdolnych do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 18. roku życia albo w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25. roku życia, albo w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej).

Także ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92) przewiduje szereg instrumentów służących nie tylko wsparciu osoby niepełnosprawnej, ale też rodziny opiekuna osoby niepełnosprawnej.

Zgodnie z ww. ustawą oraz rozporządzeniem ministra pracy i polityki społecznej z dnia 15 listopada 2007 r. w sprawie turnusów rehabilitacyjnych (Dz. U. Nr 230, poz. 1694) osoba niepełnosprawna lub rodzice dziecka niepełnosprawnego mogą raz w roku ubiegać się o dofinansowanie - ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych - kosztów uczestnictwa dziecka wraz z opiekunem w turnusie rehabilitacyjnym. Wniosek o dofinansowanie wydaje, przyjmuje i rozpatruje powiatowe centrum pomocy rodzinie właściwe dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Wysokość dofinansowania wynosi:

- 27% przeciętnego wynagrodzenia dla osoby niepełnosprawnej ze znacznym stopniem niepełnosprawności, a także dla niepełnosprawnego dziecka w wieku do 16. roku życia oraz osoby niepełnosprawnej w wieku 16-24 lat uczącej się i niepracującej, bez względu na stopień niepełnosprawności;

- 18% przeciętnego wynagrodzenia dla opiekuna osoby niepełnosprawnej;

- w przypadku uzasadnionym szczególnie trudną sytuacją życiową dofinansowanie dla osoby niepełnosprawnej lub dofinansowanie uczestnictwa jej opiekuna może zostać podwyższone do wysokości 35% przeciętnego wynagrodzenia. Podwyższenie dofinansowania uczestnictwa opiekuna może nastąpić, jeżeli opiekun pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą niepełnosprawną lub osoba ta ponosi koszty uczestnictwa opiekuna w turnusie.

Na podstawie wyżej wspomnianej ustawy i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 96, poz. 861, z późn. zm.), osoba niepełnosprawna lub rodzice niepełnosprawnego dziecka mogą ubiegać się - również w powiatowym centrum pomocy rodzinie - o dofinansowanie ze środków PFRON:

- zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, jeżeli średni miesięczny dochód obliczony zgodnie z przepisami rozporządzenia nie przekracza 50% na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym oraz jeżeli zachodzi potrzeba prowadzenia rehabilitacji w warunkach domowych przy użyciu tego sprzętu. Wysokość dofinansowania wynosi do 60% kosztów tego sprzętu, nie więcej jednak niż do wysokości pięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia;

- likwidacji barier architektonicznych w komunikowaniu się i technicznych - wysokość dofinansowania wynosi do 80% kosztów przedsięwzięcia, nie więcej jednak niż do wysokości 15-krotnego przeciętnego wynagrodzenia. Konieczne jest więc pokrycie z własnych dochodów przynajmniej 20% kosztów;

- zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze - w myśl przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135) przedmiotowe zaopatrzenie przysługuje osobie ubezpieczonej, a także pozostającemu na jej utrzymaniu dziecku i finansowane jest ze środków będących w dyspozycji Narodowego Funduszu Zdrowia.

W przypadku jeżeli zachodzi konieczność wniesienia wkładu własnego niezbędnego do zakupu przedmiotu lub środka pomocniczego, osoba niepełnosprawna lub opiekun niepełnosprawnego dziecka może ubiegać się w PCPR o dofinansowanie ze środków PFRON kosztów pokrytych z własnych środków finansowych, jeżeli średni miesięczny dochód tej osoby obliczony zgodnie z rozporządzeniem nie przekracza 50% na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym. Wysokość dofinansowania wynosi:

- do 100% udziału własnego osoby niepełnosprawnej w limicie ceny, jeżeli taki udział jest wymagany przez przepisy,

- do 150% sumy kwoty limitu, o którym mowa powyżej, wyznaczonego przez NFZ, oraz wymaganego udziału własnego osoby niepełnosprawnej w zakupie tych przedmiotów i środków, jeżeli cena zakupu jest wyższa niż ustalony limit.

Poza wymienionymi wyżej formami pomocy specjalistyczna pomoc na rzecz niepełnosprawnych dzieci, o których mowa w przesłanej interpelacji, i ich rodzin realizowana jest także ze środków PFRON w ramach m.in. programów celowych:

- "Uczeń na wsi - pomoc w zdobyciu wykształcenia przez osoby niepełnosprawne zamieszkujące gminy wiejskie oraz gminy miejsko-wiejskie". Celem programu jest poprawa warunków kształcenia uczniów będących osobami niepełnosprawnymi zamieszkującymi gminy, umożliwienie uczestnictwa w zajęciach mających na celu podniesienie sprawności fizycznej i psychicznej. Adresatami programu są m.in. osoby niepełnosprawne posiadające ważne orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, pobierające naukę w szkole podstawowej, gimnazjum lub w szkole ponadgimnazjalnej. W przypadku nieletnich adresatów obszaru A programu (dzieci i młodzież do lat 18) uprawnionym do ubiegania się o przyznanie pomocy finansowej w ramach programu jest rodzic lub opiekun prawny. Przyznane dofinansowanie może obejmować koszty zakupu przedmiotów ułatwiających lub umożliwiających naukę, uczestnictwa w zajęciach mających na celu podniesienie sprawności fizycznej lub psychicznej (w tym wakacyjne obozy rehabilitacyjne), związane z dostępem do Internetu (instalacja i abonament), z wyłączeniem zakupu komputerów, kursów doszkalających w zakresie programu nauczania oraz kursów językowych (w przypadku kursów organizowanych poza miejscem zamieszkania ucznia dofinansowaniu mogą podlegać również koszty dojazdu, zakwaterowania, wyżywienia), wyjazdów organizowanych w ramach zajęć szkolnych. W przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych przyznane dofinansowanie może obejmować dodatkowo koszty opłaty za naukę (czesne), zakwaterowania (gdy uczeń pobiera naukę poza miejscem stałego zamieszkania) oraz dojazdów do szkoły;

- w związku z zakończeniem realizacji pilotażowego programu rządowego "Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie" (WWKSC) został przygotowany program "Wczesna pomoc dziecku niepełnosprawnemu" dający możliwość dalszego finansowania prowadzonych przez placówki uczestniczące w WWKSC (wykaz placówek na stronie internetowej PFRON: www.pfron.org.pl) działań m.in. z zakresu rehabilitacji dzieci (z wyłączeniem rehabilitacji medycznej) oraz wsparcia ich rodziców. Program będzie realizowany do 31 grudnia 2011 r., tj. do momentu opracowania przez Radę Ministrów odpowiednich rozwiązań systemowych podejmujących problematykę wczesnej pomocy. Celem programu jest: rehabilitacja dzieci niepełnosprawnych (z wyłączeniem rehabilitacji medycznej), pomoc rodzicom (opiekunom prawnym) w procesie adaptacji do warunków życia wynikających z faktu wychowywania dziecka niepełnosprawnego, przygotowanie rodziców (opiekunów prawnych) do udziału we wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka niepełnosprawnego, wsparcie placówek realizujących wczesną pomoc na rzecz dzieci niepełnosprawnych.

Adresatami programu są placówki oraz jednostki prowadzące placówki, które uczestniczyły w realizowanym w latach 2005-2007 rządowym programie pilotażowym WWKSC. Pomocą oferowaną w ramach programu mogą być objęte:

- dzieci niepełnosprawne w wieku 0-7 lat posiadające orzeczenie o niepełnosprawności oraz ich rodzice lub opiekunowie prawni;

- dzieci niepełnosprawne posiadające orzeczenie o niepełnosprawności, które w trakcie realizacji zadania w danym roku kalendarzowym ukończyły 7 lat, oraz ich rodzice lub opiekunowie prawni.

Jak wynika z powyższego, funkcjonuje szereg form wsparcia osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Tym niemniej mając świadomość, że w szczególności aktualna wielkość wsparcia materialnego jest niewystarczająca, planuje się, że - jeśli tylko sytuacja finansowa państwa na to pozwoli - kierunkiem dalszych działań MPiPS będzie podwyższanie wysokości świadczeń rodzinnych adresowanych do tych rodzin, w tym wysokości zasiłku pielęgnacyjnego.