SPS-023-16788/10 - Stanowisko MPiPS w sprawie wprowadzenia obligatoryjnego naliczania podstawowego odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w odniesieniu do emerytów i rencistów.

Odpowiadając na interpelację posła Stanisława Szweda z dnia 2 lipca br. w sprawie wprowadzenia obligatoryjnego naliczania podstawowego odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w odniesieniu do emerytów i rencistów, przesłaną przy piśmie z dnia 13 lipca br., znak: SPS-023-16788/10, uprzejmie przekazuję następującą informację.

Zgodnie z zasadą określoną w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.) fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Jednocześnie na podstawie art. 5 ust. 5 powołanej ustawy pracodawcy sprawujący opiekę socjalną nad byłymi pracownikami, w tym także ze zlikwidowanych zakładów, mogą zwiększyć fundusz o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, stanowiącego podstawę naliczania odpisu, na każdego emeryta i rencistę uprawnionego do tej opieki. W 2010 r. jest to kwota 174,64 zł. Naliczenie na emerytów i rencistów nie jest zatem odpisem podstawowym, ale zwiększeniem funduszu.

Ponadto przepisy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych zawierają rozwiązania pozwalające pracodawcom spoza sfery budżetowej dostosowywać wielkość środków socjalnych do potrzeb i sytuacji finansowej. Art. 4 ustawy umożliwia bowiem dowolne kształtowanie wysokości odpisu podstawowego na fundusz aż do rezygnacji z jego tworzenia włącznie - w drodze układu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagradzania w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi, a gdy one nie działają z reprezentantem pracowników.

Natomiast uprawnienie do korzystania z funduszu, ustalone w art. 2 pkt 5 ustawy, przysługuje pracownikom i ich rodzinom oraz byłym pracownikom, emerytom i rencistom, wraz z rodzinami i ma charakter ustawowo zagwarantowanego prawa. W przypadku emerytów i rencistów nie jest ono uzależnione od dokonania przez pracodawcę zwiększenia funduszu, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy.

Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych jest funduszem spożycia zbiorowego, co oznacza, iż wszystkie odpisy i nieobligatoryjne zwiększenia, niezależnie od ich wysokości i sposobu naliczania, tworzą jeden fundusz (art. 5 ust. 8a ustawy). Ze środków tego funduszu mogą zatem korzystać wszystkie osoby uprawnione - przy zastosowaniu jednakowych, wyłącznie socjalnych kryteriów. Pracodawca nie może wyłączyć prawa do ubiegania się o pomoc socjalną żadnej z ustawowo uprawnionych grup osób, np. emerytów i rencistów, ze względów pozasocjalnych, nawet jeśli nie skorzysta z możliwości zwiększenia na nich funduszu.

Podkreślić należy, iż określone ww. ustawą prawo do korzystania z funduszu zarówno w przypadku pracowników, jak i byłych pracowników, emerytów i rencistów, nie jest jednak tożsame z gwarancją otrzymania świadczeń z funduszu. O realizacji tego prawa nie przesądza bowiem posiadany status pracownika lub emeryta, ale wyłącznie ich faktyczna sytuacja życiowa, rodzinna i materialna (art. 8 ust. 1 ustawy). Oznacza to, że świadczenia socjalne nie mają charakteru roszczenia i należności, gdyż są zależne jedynie od potrzeb, sytuacji socjalnej osoby uprawnionej, wielkości środków funduszu przeznaczonych na dany rodzaj świadczeń, a także spełniania formalnych kryteriów przy ubieganiu się o świadczenia socjalne. Ze względu na występujące w praktyce zróżnicowanie sytuacji materialnej poszczególnych osób uprawnionych świadczenia socjalne nie powinny być przyznawane w oparciu o posiadany status pracownika lub emeryta, ale w największym rozmiarze powinny trafiać do osób znajdujących się w obiektywnie najtrudniejszej sytuacji materialnej.

Szczegółowe zasady i warunki korzystania z funduszu określa pracodawca w regulaminie uzgodnionym z zakładowymi organizacjami związkowymi, a gdy one nie działają - z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów. Zasady określone w regulaminie mają zastosowanie jednakowo do wszystkich uprawnionych, a zatem zarówno do pracowników, jak i do byłych pracowników - emerytów.

Pragnę wyjaśnić, iż zakładowy fundusz świadczeń socjalnych jest tworzony przez pracodawcę, który zgodnie z zasadą określoną w art. 16 Kodeksu pracy stosownie do możliwości i warunków zaspokaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników, czyli osób pozostających w zatrudnieniu w związku z prowadzoną przez pracodawcę działalnością. Natomiast sprawowanie opieki socjalnej nad byłymi pracownikami, emerytami lub rencistami, jest wyjątkiem od tej zasady i dlatego przepisy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych przewidują możliwość, a nie obowiązek dodatkowego obciążania kosztów prowadzonej przez pracodawcę działalności z tytułu sprawowania opieki socjalnej nad byłymi pracownikami - emerytami i rencistami.

Biorąc pod uwagę powyższe regulacje, w mojej ocenie obowiązujące przepisy zarówno w zakresie tworzenia, jak i wydatkowania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych zapewniają możliwość sprawowania przez pracodawcę opieki socjalnej nad byłymi pracownikami, emerytami i rencistami, według takich samych zasad, jakie dotyczą pracowników. Jeśli w praktyce występują przypadki odmiennego traktowania pracowników i emerytów w sferze działalności socjalnej, to należy je uznać jako naruszające przepisy. W takich sytuacjach zasadne jest zwrócenie się zainteresowanych z wnioskiem o interwencję do właściwych organów Państwowej Inspekcji Pracy, instytucji podległej Sejmowi RP i ustawowo uprawnionej do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.