SPS-023-16542/10 - Zasady zatrudnienia asystenta/opiekuna osoby niepełnosprawnej w szkołach ponadgimnazjalnych.

Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na pismo z dnia 23 czerwca, znak SPS-023-16542/10, w sprawie interpelacji pani poseł Bożeny Kotkowskiej, dotyczącej możliwości zatrudnienia opiekuna/asystenta osoby niepełnosprawnej w szkole ponadgimnazjalnej, wyjaśniam, co następuje.

Zawód asystenta osoby niepełnosprawnej został wprowadzony do grupy zawodów oznaczonych symbolem 346: pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej, klasyfikacji zawodów rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z dnia 29 marca 2001 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 34, poz. 405). Realizacja szkolenia w tym zawodzie została przewidziana do realizacji w rocznym cyklu kształcenia w szkole policealnej. W końcu czerwca 2001 r. minister edukacji narodowej zatwierdził podstawy programowe oraz programy nauczania tego zawodu, co pozwoliło na jego wprowadzenie do szkół policealnych zainteresowanych tego typu kształceniem, począwszy od roku szkolnego 2001/2002. Kształcenie w tym zawodzie w szkołach publicznych jest bezpłatne.

Stanowiska o takiej samej nazwie (st. asystent osoby niepełnosprawnej i asystent osoby niepełnosprawnej) zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. Nr 50, poz. 398, z późn. zm.) odpowiednio poz. 27 i 30 w załączniku nr 3 tabela IV lit. H w samorządowych jednostkach organizacyjnych część III: jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz centra integracji społecznej.

Osoby z takimi kwalifikacjami mogą być zatrudnianie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej lub w jednostkach niepublicznych realizujących w ramach zlecenia zadania jednostek samorządu terytorialnego różnego szczebla, a także do realizacji zadań statutowych jednostek niepublicznych.

Usługi asystenta osoby niepełnosprawnej mogą być realizowane w ramach świadczenia w miejscu zamieszkania specjalistycznych usług opiekuńczych na podstawie rozporządzenia ministra polityki społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. Nr 189, poz. 1598) lub w ramach zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej takich jak domy pomocy społecznej, ośrodki wsparcia, w tym dla osób z zaburzeniami psychicznymi, lub w prowadzonych mieszkaniach chronionych dla mieszkańców i uczestników tych jednostek.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze przyznawane są bez względu na dochód osoby lub dochód na osobę w rodzinie. Są jednak odpłatne w zależności od dochodu osoby lub od dochodu na osobę w rodzinie. Zakres i wymiar, a także odpłatność za usługi ustala ośrodek pomocy społecznej. W przypadku specjalistycznych usług opiekuńczych realizowanych w ramach zadań własnych gminy zasady odpłatności za usługi ustala gmina w drodze uchwały, natomiast odpłatność za specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi (zadanie z zakresu administracji rządowej zlecone do realizacji gminie) ustalana jest w oparciu o § 4 rozporządzenia w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych. W uzasadnionych sytuacjach osoby zobowiązane do odpłatności mogą ubiegać się o zwolnienie z części lub całkowite zwolnienie z odpłatności (uchwała rady gminy lub § 6 rozporządzenia w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych).

Pomoc społeczna jest instytucją wspomagającą rodziny w ich trudnej sytuacji, ale nie może zastępować innych podmiotów, które w pierwszej kolejności zobowiązane są do działań na rzecz osób potrzebujących, w tym niepełnosprawnych. Może więc tylko dopełniać świadczenia, które prawnie zabezpieczane są przez inne systemy, oczywiście w ramach swoich możliwości, zarówno finansowych jak i związanych z odpowiednią kadrą specjalistów w danym zakresie.

System kształcenia uczniów niepełnosprawnych stanowi integralną część systemu oświaty w Polsce i uregulowany został w ustawie o systemie oświaty.

W celu zapewnienia uczniom niepełnosprawnym powodzenia w nauce szkolnej resort oświaty przyjął rozwiązania prawne i organizacyjne wyrównujące ich szanse edukacyjne, zapewniające odpowiednie warunki do nauki i pomoc psychologiczno-pedagogiczną oraz zatrudnienie nauczycieli i specjalistów do prowadzenia zajęć w sposób dostosowany do potrzeb i możliwości rozwojowych tych uczniów. Kwestie te regulują rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu w sprawie:

Rozporządzenia te nie mogą stanowić podstawy do zatrudnienia asystenta dziecka niepełnosprawnego, bowiem wszystkie kwestie związane z zatrudnianiem nauczycieli i specjalistów kształcących uczniów posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego w szkołach i placówkach oświatowych regulują przepisy ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) oraz rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (rozporządzenie z dnia 12 marca 2009 r. - Dz. U. z 2009 r. Nr 50, poz. 400).

Jednak do zadań dyrektora szkoły lub placówki, zgodnie z art. 39 ust. 3 pkt 1 ustawy o systemie oświaty, należy decydowanie w sprawach zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki. Zatem dyrektor szkoły, w porozumieniu z organem prowadzącym, zgodnie z Kodeksem pracy, może zatrudnić w szkole pracownika niepedagogicznego i określić dla niego zakres obowiązków. Z zakresu tego może wynikać wykonywanie określonych zadań i czynności na rzecz uczniów niepełnosprawnych.

Jeśli chodzi o możliwości zatrudniania asystentów ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, to zgodnie z art. 35 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 z późn. zm.) do zadań samorządu województwa realizowanych w ramach ustawy należy m.in.:

- opracowanie i realizacja wojewódzkich programów dotyczących wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu oraz pomocy w realizacji zadań na rzecz zatrudniania osób niepełnosprawnych;

- współpraca z organami administracji rządowej oraz powiatami i gminami w realizacji zadań wynikających z ustawy;

- współpraca z organizacjami pozarządowymi i fundacjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych.

Natomiast do zadań powiatu (art. 35a ww. ustawy) należy m.in.:

- opracowywanie i realizacja, zgodnych z powiatową strategią dotyczącą rozwiązywania problemów społecznych, powiatowych programów działań na rzecz osób niepełnosprawnych w zakresie:

- współpraca z instytucjami administracji rządowej i samorządowej w opracowywaniu i realizacji programów, o których mowa wyżej;

- podejmowanie działań zmierzających do ograniczania skutków niepełnosprawności;

- współpraca z organizacjami pozarządowymi i fundacjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej tych osób.

Sejmik województwa oraz rada powiatu w formie uchwał określają zadania lub rodzaje zadań, na które przeznaczają środki Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, które przyznawane są przez jego prezesa na podstawie określonych algorytmów. Jeżeli przyjęte w drodze uchwały zadania przewidują lub umożliwiają przyznanie wsparcia niepełnosprawnym uczniom w formie pomocy asystenta, wówczas nie ma znaczenia, w jakiej szkole taka pomoc byłaby udzielana, chyba że w uchwale zadanie, w ramach którego mogłoby być udzielane takie wsparcie, odnosić się będzie tylko do określonej grupy wiekowej. Zależy to jednak tylko od uchwały podjętej przez sejmik województwa lub radę powiatu.

Ponadto informuję, iż zatrudnienie asystenta osoby niepełnosprawnej może być finansowane w ramach Programu Operacyjnego "Kapitał ludzki" 2007-2013, komponent regionalny, priorytet VII: Promocja aktywnej integracji, działanie 7.1: Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, poddziałanie 7.1.1: Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej i poddziałanie 7.1.2: Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie. Są to projekty systemowe realizowane przez ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie. Realizacja projektów przebiega zgodnie z dokumentem "Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie oraz regionalnego ośrodka polityki społecznej w ramach Programu Operacyjnego "Kapitał ludzki" 2007-2013.