SPS-023-14696/10 - Stanowisko MPiPS w sprawie zawierania umów o pracę na czas określony.

W odpowiedzi na pismo z dnia 26 lutego 2010 r., znak: SPS-023-14696/10, przekazuję odpowiedź na interpelację pana posła Andrzeja Szlachty w sprawie zawierania umów na czas określony.

Czy ministerstwo dysponuje pełnymi danymi dotyczącymi ilości i struktury umów o pracę na czas określony?

Podstawowym źródłem danych statystycznych na temat umów na czas określony, wraz z charakterystyką osób zatrudnionych w tej formie, jest badanie aktywności ekonomicznej ludności przeprowadzane cyklicznie przez GUS. Jest to badanie ankietowe przeprowadzane na reprezentatywnej próbie ludności Polski w wieku 15 lat i więcej, prezentujące wartości szacunkowe dla całego kraju, a nie dane rzeczywiste. W Polsce nie są zbierane pełne dane na wskazany temat (np. poprzez przekazywanie przez wszystkich przedsiębiorców zatrudniających pracowników stosownych danych do urzędów statystycznych), w związku z czym BAEL, pomimo pewnych ograniczeń, pozostaje najbardziej wiarygodnym źródłem danych.

W których branżach najczęściej są zawierane takie umowy? Czy dominuje w tym przypadku sektor prywatny czy sektor publiczny?

Zgodnie z danymi Eurostatu, Polska, obok Hiszpanii, jest państwem o jednym z najwyższych udziałów osób zatrudnionych na podstawie umowy na czas określony w UE. W 2008 r. pracownicy zatrudnieni na podstawie umów terminowych stanowili 27 proc. pracowników najemnych, podczas gdy średnia dla UE27 wyniosła 14%.

Udział zatrudnionych na czas określony w populacji pracowników najemnych w II kwartale 2009 r. (w związku z brakiem szczegółowych danych z BAEL za IV kwartał 2009 r. w dalszej części opracowania zostanie wykorzystany II kwartał 2009 r., który statystycznie najmniej różni się od średniej dla całego roku) kształtował się na poziome 26,5%. W porównaniu do analogicznego okresu z lat 2007-2008, w których wskaźnik ten wyniósł 27%, nastąpiło jego nieznaczne obniżenie. Zmiany te prawdopodobnie obrazują skutki wpływu spowolnienia gospodarczego w Polsce z 2009 r. na rynek pracy.

W II kwartale 2009 r. umowy na czas określony posiadało 3.232 tys. osób, podczas gdy 8965 tys. osób było zatrudnionych na podstawie umowy na czas nieokreślony. Analizując dane statystyczne dotyczące pracy na czas określony, warto zauważyć, że dla około 17,2% osób ta forma zatrudnienia była związana z łączeniem pracy z nauką, odbywaniem przyuczenia do zawodu, stażu lub z okresem próbnym. Kolejne 10,2% osób wskazywało, iż taka praca im odpowiada. Jednocześnie 36% osób zatrudnionych na czas określony stwierdziło, że nie może znaleźć stałego zatrudnienia.

Biorąc pod uwagę strukturę pracowników najemnych według wieku, można zauważyć, że wśród pracowników zatrudnionych na czas określony przeważały osoby młode - do 24 roku życia. W tej grupie ponad 62% stanowiły osoby mające umowę na czas określony. Może to być związane z niechęcią pracodawców do wiązania się umową na czas nieokreślony z osobami o nierozpoznanych kwalifikacjach zawodowych (tekst jedn. osobami bez doświadczenia zawodowego lub z bardzo krótkim doświadczeniem). Wraz ze wzrostem wieku spada udział osób zatrudnionych na czas określony na rzecz pracy stałej.

Wykształcenie pracowników najemnych znacznie różnicuje możliwość podjęcia pracy stałej. Najniższy odsetek zatrudnionych na podstawie umowy czasowej dotyczył osób z wykształceniem wyższym (17,2%), najwyższy zaś osób z bardzo niskim poziomem kwalifikacji zawodowych - wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym (45,4%).

Największy udział pracowników zatrudnionych na czas określony w II kwartale 2009 r. odnotowano w sekcjach: działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (50,5% pracowników stanowiły osoby z umowami czasowymi), rolnictwo (40,6%), budownictwo (38,3%) oraz działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (37,9%). Najniższe udziały pracowników najemnych zatrudnionych na czas określony odnosiły się do górnictwa (8,8%), działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości (15,2%), administracji publicznej i obrony narodowej (16,2%) oraz działalności finansowej i ubezpieczeniowej (16,5%).

Sektor publiczny w porównaniu z sektorem prywatnym znacznie rzadziej zatrudnia pracowników na czas określony. W tym pierwszym z tej formy zatrudnienia korzystało jedynie 13,8% pracowników, podczas gdy w drugim odsetek ten wrasta do 33,4%. Tabela ze szczegółowymi danymi statystycznymi została zawarta w aneksie.

Jakie stanowisko zajmie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w sprawie propozycji zmian w Kodeksie pracy dotyczących umów o pracę na czas określony?

Polska jako członek UE zobowiązana jest do przestrzegania prawa wspólnotowego w zakresie kształtowania stosunku pracy. Standardy Unii Europejskiej dotyczące zawierania umów o pracę na czas określony zostały określone w dyrektywie Rady 99/70/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. dotyczącej porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego przez Europejską Unię Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfederację Związków Zawodowych (ETUC) - Dz. U. UE L z 1999 r. Nr 175, poz. 43.

Zgodnie z klauzulą 5: Środki zapobiegania nadużyciom, załącznika do tej dyrektywy w celu zapobiegania nadużyciom wynikającym z wykorzystywania kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy zawieranych na czas określony państwa członkowskie zobowiązano do wprowadzenia w prawie krajowym do wyboru jednego lub więcej spośród następujących środków:

Regulacje zawarte w przepisach prawa krajowego wpisują się w wymagania wymienionej dyrektywy.

W obecnym stanie prawnym w zakresie zawierania umów o pracę na czas określony obowiązują przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców.

Zgodnie z przepisami art. 25¹ Kodeksu pracy zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy, o ile przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła 1 miesiąca. Jednocześnie uzgodnienie między stronami w trakcie trwania umowy o pracę na czas określony dłuższego okresu wykonywania pracy na podstawie tej umowy uważa się za zawarcie od dnia następującego po jej rozwiązaniu kolejnej umowy o pracę na czas określony. Celem powyższej regulacji jest wykluczenie sytuacji, w której pracodawca zawiera z pracownikiem kilka lub nawet kilkanaście umów o pracę na czas określony na tym samym stanowisku lub wielokrotnie przedłuża okres ich obowiązywania.

Ponadto od dnia 22 sierpnia 2009 r. obowiązują przepisy ustawy z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 125, poz. 1035), które mają zastosowanie tylko do przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z przepisami art. 13 ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie kolejnych umów na czas określony między tymi samymi stronami stosunku pracy nie może przekraczać 24 miesięcy. Za kolejną umowę na czas określony uważa się umowę zawartą przed upływem 3 miesięcy od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy zawartej na czas określony. Powyższe rozwiązanie obowiązuje do dnia 31 grudnia 2011 r.

Ewentualna zmiana przepisów Kodeksu pracy w zakresie zawierania umów o pracę na czas określony będzie uzależniona od wyniku dyskusji na forum Zespołu Prawa Pracy i Układów Zbiorowych Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, a także od oceny funkcjonowania przepisów ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, co jest przedmiotem prac zespołu monitorującego wykonanie przepisów tej ustawy. Ponadto dalsze zmiany w polskim ustawodawstwie dotyczącym zawierania umów o pracę na czas określony mogą być ewentualnie związane z legislacją unijną.