SPS-023-14563/10 - Stanowisko MPiPS w sprawie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

W związku z przesłaną przy wystąpieniu Pana Marszałka z dnia 26 lutego 2010 r., znak: SPS-023-14563/10, interpelacją pana posła Jacka Falfusa w sprawie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Przepisy ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 165) - w przeciwieństwie do uregulowań ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) - określają wyłącznie rodzaje prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a nie stanowiska pracy, gdyż te w prawidłowy sposób można określić jedynie bezpośrednio w zakładzie pracy.

Wykaz rodzajów takich prac został opracowany na podstawie raportu Komisji Ekspertów Medycyny Pracy. W swoich pracach komisja kierowała się wyłącznie kryteriami medycznymi oraz kryteriami wchodzącymi w zakres ochrony pracy, ponieważ pracownicy wykonujący taki sam zawód, lecz w różnych zakładach pracy mogą być obciążeni innym zakresem odpowiedzialności za wykonywanie swych czynności, mogą również wykonywać prace o różnej intensywności i w różnych warunkach środowiska (np. w narażeniu na działanie czynników, których niezależnie od starań pracodawcy nie można wyeliminować).

W związku z powyższym o tym, czy dana praca, wykonywana przez określonego pracownika, powinna być uznana za pracę w szczególnych warunkach, czy też o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, nie powinna decydować nazwa stanowiska pracy, na którym praca ta jest wykonywana, lecz jej charakterystyka, zgodna z kryteriami zawartymi w art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy oraz innymi przepisami prawa nierozerwalnie z tymi kryteriami związanymi.

Stosownie do unormowań ustawy o emeryturach pomostowych jedynym podmiotem uprawnionym do kwalifikowania danego rodzaju pracy jako pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest wyłącznie zakład pracy (płatnik składek), u którego praca taka jest wykonywana. Ocena ryzyka zawodowego na wszystkich stanowiskach pracy jest bowiem zgodnie z art. 226 ustawy z dnia 6 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) oraz przepisami rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) obowiązkiem pracodawcy.

Ocena, czy dany pracownik wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze powinna być zatem dokonywana na szczeblu zakładu pracy, przy uwzględnieniu przepisów art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Przepisy te, w połączeniu z wykazami rodzajów prac zamieszczonymi w załączniku nr 1 i 2, umożliwiają pracodawcom wykonanie obowiązków nałożonych na nich przepisami omawianej ustawy.

Zakład pracy (bez względu na jego status organizacyjno-prawny) jest zobowiązany od 1 stycznia 2010 r., stosownie do art. 41 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, prowadzić wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, oraz ewidencję pracowników wykonujących takie prace. Kontrola prawidłowości zakwalifikowania określonej pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przebiega w trybie art. 41 ust. 6. Zgodnie z tym przepisem, w przypadku nieumieszczenia przez płatnika składek danego pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub pracę o szczególnym charakterze pracownikowi przysługuje skarga do Państwowej Inspekcji Pracy. W przypadku uwzględnienia tej skargi właściwe ograny Państwowej Inspekcji Pracy uprawnione są do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Od decyzji inspektora pracy zarówno pracownikowi, jak i płatnikowi składek przysługuje odwołanie do okręgowego inspektora pracy, którego z kolei decyzja może być skontrolowana na drodze sądowego postępowania administracyjnego.

Jednocześnie uprzejmie wyjaśniam, że pod pojęciem "personelu medycznego", występującym w pkt 23 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych, należy rozumieć "osoby wykonujące zawód medyczny", zdefiniowane w art. 18d ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.). Są to zatem osoby, które na podstawie odrębnych przepisów uprawnione są do udzielania świadczeń zdrowotnych, oraz osoby legitymujące się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny.

Z powyższego wynika, iż ustawodawca wyodrębnia dwie grupy osób wykonujących zawód medyczny. Jedną grupę stanowią osoby, które na podstawie odrębnych przepisów uprawnione są do udzielania świadczeń zdrowotnych. Do grupy tej zaliczyć należy: lekarzy, lekarzy dentystów, felczerów, pielęgniarki, położne, diagnostów laboratoryjnych, farmaceutów.

Drugą grupę osób wykonujących zawód medyczny stanowią osoby, które legitymują się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub określonej dziedzinie medycyny. W przypadku tej grupy osób uzależniono zakwalifikowanie danej osoby do osób wykonujących zawód medyczny od posiadania fachowych kwalifikacji. Kwalifikacje te muszą być odpowiednie do udzielanych świadczeń zdrowotnych.

Przy interpretacji pojęcia "personelu medycznego" należy również wziąć pod uwagę elementy niezbędne do zakwalifikowania pracy tego personelu jako pracy o szczególnym charakterze, wymienione w definicji zawartej w art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Chodzi tu przede wszystkim o prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej i szczególnej odpowiedzialności gwarantujących, że ich wykonywanie nie zagraża bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób.

Brak jest jednak przepisów, które zawierałyby szczególne uregulowania dotyczące wykonywania zawodów medycznych innych niż objęte pierwszą częścią definicji zawartej w art. 18d ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Szczątkową regulację w tym zakresie zawiera rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 29 marca 1999 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w publicznych zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 30, poz. 300 z późn. zm.), które w załączniku zawiera taryfikator kwalifikacyjny pracowników działalności podstawowej.

Zgodnie z informacją uzyskaną z Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej do czasu przyjęcia ustawy o niektórych zawodach medycznych i zasadach uzyskiwania tytułu specjalisty w innych dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, której projekt był przedmiotem rozpatrzenia przez Komitet Rady Ministrów, ww. rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 29 marca 1999 r. może być posiłkowo stosowane przy wykładni pojęcia "osoby wykonującej zawód medyczny".

Ponadto uprzejmie informuję, że na stronie: www.emeryturypomostowe.gov.pl został umieszczony, przygotowany przez Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy (we współpracy z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej), obszerny poradnik do ustawy o emeryturach pomostowych: "Zasady kwalifikacji prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze", przeznaczony dla pracodawców i osób odpowiedzialnych za sporządzanie wykazu stanowisk prac wykonywanych w szczególnych warunkach i prac o szczególnym charakterze oraz ewidencji osób zatrudnionych na tych stanowiskach. W zakładce zatytułowanej "Dla pracownika" znajdują się również wyjaśnienia dotyczące poszczególnych pojęć użytych w ustawie o emeryturach pomostowych, tak więc każdy zainteresowany ma możliwość zapoznania się z ich definicją.

Z uwagi na powyższe, jak również na fakt, że to pracodawcy powinni każdy przypadek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze traktować indywidualnie, resort pracy i polityki społecznej nie widzi potrzeby merytorycznej do nowelizacji przepisów omawianej ustawy w kierunku postulowanym przez pana posła Jacka Falfusa.