SPS-023-14534/10 - Stanowisko MPiPS w sprawie umożliwienia wykorzystania przez ojców urlopu macierzyńskiego przysługującego pracownikom - matkom.

W związku z interpelacją panów posłów Tomasza Smolarza i Romana Brodniaka w sprawie umożliwienia wykorzystania przez ojców urlopu macierzyńskiego przysługującego pracownikom - matkom (przekazaną przy piśmie z dnia 18 lutego br., znak: SPS-023-14534/10) uprzejmie wyjaśniam, że udzieliłam już odpowiedzi panom posłom na identycznie brzmiące wystąpienie z dnia 26 października 2009 r., skierowane bezpośrednio do ministra pracy i polityki społecznej. Uprzejmie przekazuję kopię udzielonych odpowiedzi.

W odpowiedzi na wystąpienie pana posła z dnia 26 października 2009 r. w sprawie umożliwienia wykorzystania przez pracowników - ojców urlopu macierzyńskiego w sytuacjach, gdy z takiego urlopu nie może korzystać matka dziecka, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Odpowiadając na pytanie dotyczące sytuacji, gdy stan zdrowia matki od chwili porodu nie pozwala na osobiste sprawowanie opieki nad dzieckiem, należy zauważyć, że obowiązujące obecnie rozwiązania prawne gwarantują pracownikowi - ojcu dziecka skorzystanie z części urlopu macierzyńskiego w przypadku konieczności hospitalizacji matki. Zgodnie z przepisem art. 180 § 6¹ Kodeksu pracy po wykorzystaniu przez pracownicę po porodzie urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym pracownica uprawniona do urlopu wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Obowiązkowa 8-tygodniowa część urlopu macierzyńskiego, która przysługuje bezpośrednio po porodzie, ma zwłaszcza na celu umożliwienie pracownicy pełnego zregenerowania sił po ciąży i porodzie. Gwarancja korzystania przez pracownicę bezpośrednio po porodzie z określonego wymiaru urlopu macierzyńskiego jest standardem wynikającym z prawa międzynarodowego, w tym także unijnego, jak również z regulacji obowiązujących w naszym kraju, poczynając od okresu międzywojennego.

Nawet zatem w przypadkach, gdy pracownica - matka z różnych przyczyn nie wypełnia obowiązków rodzicielskich związanych z opieką nad małym dzieckiem (np. z powodu hospitalizacji ze względu na jej stan zdrowia), nie ma podstaw do tego, aby nie przysługiwała jej biologiczna część urlopu macierzyńskiego i aby z takiej części urlopu korzystał pracownik - ojciec wychowujący dziecko. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest przypadek zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego. Wówczas pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego. Niezależnie od powyższego należy wyjaśnić, że zgodnie z przepisem art. 32a ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa pracownikowi - ojcu dziecka przysługuje zasiłek opiekuńczy przez okres do 8 tygodni, jeżeli przerwie wykonywanie pracy w okolicznościach określonych w art. 180 § 6¹ Kodeksu pracy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Odnosząc się do pytania o zakres uprawnień ojca dziecka w sytuacji porzucenia dziecka przez jego matkę, uprzejmie wyjaśniam, że przepisy Kodeksu pracy w takim przypadku nie przewidują dla ojca dziecka prawa do całego lub części urlopu macierzyńskiego. Takie uprawnienie nie może być bowiem oparte jedynie na potocznym rozumieniu pojęcia "porzucenie dziecka", które mogłoby być dowolnie interpretowane przez pracodawcę udzielającego urlopu macierzyńskiego. Pojęcie porzucenia osoby, wobec której istnieje ustawowy obowiązek troszczenia się przez inną osobę, występuje w porządku prawnym, w przepisach Kodeksu karnego (art. 210 Kodeksu karnego). Na gruncie tej gałęzi prawa takie porzucenie oznacza m.in. działanie polegające na opuszczeniu dziecka, połączone z zaprzestaniem troszczenia się o nie, bez zapewnienia dziecku opieki ze strony innych osób. Przy ocenie zachowań lub zaniechań związanych z porzuceniem dziecka bierze się pod uwagę umyślność działania lub zaniechania sprawcy. Zatem ustalenie, że doszło do porzucenia dziecka w znaczeniu prawnym, wymaga przeprowadzenia określonych czynności przewidzianych procedurami karnymi oraz wydania wyroku sądowego. Nie wydaje się to możliwe w stosunkowo krótkim czasie przeznaczonym na wykorzystywanie urlopu macierzyńskiego.

Zgodnie z przepisami ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (art. 29 ust. 4), a także na podstawie przepisów rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (§ 17b ust. 2) w przypadku porzucenia dziecka przez ubezpieczoną matkę ubezpieczonemu ojcu dziecka przysługuje zasiłek macierzyński, a podstawą jego przyznania jest m.in. oświadczenie o porzuceniu dziecka przez matkę, złożone przez ojca dziecka.

Odpowiadając na pytanie dotyczące uprawnień pracującego ojca w przypadku konieczności hospitalizacji matki dziecka niebędącej jednak pracownikiem, uprzejmie wyjaśniam, że przepisy Kodeksu pracy nie przewidują w takim przypadku możliwości skorzystania przez pracownika - ojca dziecka z urlopu macierzyńskiego. Należy bowiem zauważyć, że uprawnienie do urlopu macierzyńskiego nie jest samoistnym uprawnieniem pracownika - mężczyzny, z oczywistych biologicznych powodów. Dlatego też przepisy Kodeksu pracy regulują jedynie przypadki przejęcia przez pracownika - ojca dziecka części urlopu macierzyńskiego, z której rezygnuje lub której nie może wykorzystać pracownica.

W omawianym przypadku pracownik - ojciec dziecka może natomiast skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4. roku życia. Prawo do urlopu wychowawczego pracownika - ojca dziecka jest jego samoistnym uprawnieniem, gdy matka dziecka nie pozostaje w stosunku pracy. Konieczne jest jedynie, aby pracownik - ojciec dziecka legitymował się co najmniej 6-miesięcznym okresem zatrudnienia.

Pragnę dodać, że we wszystkich omawianych przypadkach pracownik - ojciec wychowujący dziecko może skorzystać, od dnia 1 stycznia 2010 r., z urlopu ojcowskiego. Wymiar tego urlopu w 2010 r. i w 2011 r. wyniesie 1 tydzień, zaś poczynając od 2012 r. - 2 tygodnie. Z prawa do urlopu ojcowskiego można korzystać do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia.