SPS-023-1248/08 - Ubezpieczenie społeczne płacone przez rencistów i emerytów prowadzących działalność gospodarczą.

W odpowiedzi na interpelację posłów: Sławomira Preissa, Pawła Suskiego i Zbigniewa Konwińskiego w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej w celu zmiany ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r., Nr 14, poz. 92) w zakresie refundacji składki na Fundusz Pracy oraz składki na ubezpieczenie wypadkowe, przekazaną przy piśmie z dnia 25 lutego 2008 r., znak: PS-023-1248/08, uprzejmie informuję:

Z dniem 1 stycznia 2008 r., mocą ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 115, poz. 791), weszły w życie przepisy (art. 9 ust. 4c ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z późn. zm.), na podstawie których osoby mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy i prowadzące jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą - od 1 stycznia 2008 r. są obowiązane do opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe do czasu ustalenia prawa do emerytury, na takich samych zasadach jak pozostali przedsiębiorcy.

Powyższe przepisy zamieszczone zostały w ustawie z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 169, poz. 1412), która wyznaczała ich datę wejścia w życie na rok 2006 r. Termin ten był jednak wielokrotnie przesuwany, aby ostatecznie zostać wyznaczony na 1 stycznia 2008 r.

Wprowadzenie regulacji obligujących do opłacania składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe rencistów prowadzących działalność gospodarczą, skutkowało także powstaniem obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy oraz na ubezpieczenie wypadkowe. Zgodnie z art. 104 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, z późn. zm.) obowiązkowe składki na Fundusz Pracy opłaca się za okres trwania obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowego, w trybie i na zasadach przewidzianych dla składek na ubezpieczenia społeczne. Podobna zasada obowiązuje w przypadku składki na ubezpieczenie wypadkowe, do opłacenia której, zgodnie z art. 12 ustawy o systemie ubezpieczenia społecznego, zobligowane zostały osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu.

Przepis art. 25a ust. 5 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r., Nr 14, poz. 92) umożliwia osobie niepełnosprawnej prowadzącej działalność gospodarczą uzyskanie ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych refundacji obowiązkowych składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe do wysokości odpowiadającej wysokości składki, której podstawą wymiaru jest kwota stanowiąca 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Nie zostały nią objęte pozostałe składki opłacane obowiązkowo przez rencistę, m.in.: składka na ubezpieczenie wypadkowe oraz składka na Fundusz Pracy.

Wprowadzenie zasady refundacji składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe osobom niepełnosprawnym prowadzącym działalność gospodarczą miało charakter osłonowy, zapobiegający wycofywaniu się tych osób z rynku pracy, po wprowadzeniu ustawowego obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Refundacja miała także zapobiegać pogarszaniu się sytuacji dochodowej osób niepełnosprawnych w większości prowadzących niskodochodową działalność gospodarczą.

Refundacja stanowi rekompensatę dość istotnej części kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę (refundacja składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe). Składka na ubezpieczenie wypadkowe oraz składka na Fundusz Pracy stanowią w tym przypadku nieznaczną część obowiązkowych opłat. Wysokość składki na Fundusz Pracy, zgodnie z art. 35 ustawy budżetowej na 2008 r. z dnia 23 stycznia 2008 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 117), wynosi 2,45% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne (podstawa wymiaru określona została w art. 104 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia (...). Natomiast wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe waha się w granicach od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru (zgodnie z art. 22 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe uzależniona jest od ryzyka związanego z rodzajem prowadzonej działalności, nie mając związku z samą niepełnosprawnością. Uzależnienie refundacji składek na Fundusz Pracy oraz na ubezpieczenie wypadkowe od wysokości przyznanej renty stawiałoby w nierównej sytuacji osoby niepełnosprawne prowadzące działalność gospodarczą, które nie mają ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, z osobami pobierającymi powyższe świadczenie, naruszając zasadę sprawiedliwości społecznej. Refundacja składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe obejmuje bowiem swym zakresem wszystkie osoby niepełnosprawne, niezależnie od pobierania przez nich świadczenia rentowego. W związku z powyższymi uzależnienie refundacji wymienionych składek od wysokości przyznanej renty nie wydaje się zasadne.

Składki na Fundusz Pracy opłacają osoby podlegające ubezpieczeniom społecznym, w tym osoby prowadzące działalność gospodarczą (zgodnie z art. 104 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia...). Podstawowym zadaniem Funduszu Pracy jest łagodzenie skutków bezrobocia oraz finansowanie programów aktywizacji zawodowej dla osób bezrobotnych, realizowanych przede wszystkim przez urzędy pracy. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia (...) osoba niepełnosprawna (która ma ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy), w przypadku rezygnacji z działalności gospodarczej i niepodjęcia zatrudnienia, ma prawo do zarejestrowania się z urzędzie pracy jako osoba "poszukująca pracy". W tym przypadku środki przeznaczone na jej aktywizację zawodową nie pochodzą z Funduszu Pracy, ale z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (zgodnie z art. 11 ustawy o rehabilitacji zawodowej (...). Należy się jednak liczyć się z tym, że osoba niepełnosprawna pobierająca rentę (okresową) z tytułu niezdolności do pracy może zostać uznana za zdolną do pracy. Ze statystyk Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynika, że tylko mniej więcej co piąte orzeczenie lekarza orzecznika ma charakter orzeczenia bezterminowego, które ustala stałą niezdolność do pracy (bez rokowań odzyskania do niej zdolności w przyszłości). Wynika z tego, że renta, dla znacznej część rencistów, ma charakter okresowy. Po jej utracie oraz zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej mogą oni zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy jako osoby bezrobotne i korzystać z oferty finansowanej z Funduszu Pracy.

Należy również nadmienić, że osoby, które od dłuższego czasu pobierają rentę, a zostałyby uznane za zdolne do pracy, mogłyby - ze względu na nieopłacanie przez ten czas składek na ubezpieczenia społeczne - w ogóle nie nabyć prawa do emerytury (co wielokrotnie sygnalizowało Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, uzasadniając obowiązek opłacania składek na Fundusz Pracy przez rencistów).

W niektórych przypadkach osoba pobierająca rentę z tytułu niezdolności do pracy i jednocześnie prowadząca działalność gospodarczą ma prawo do korzystania ze środków Funduszu Pracy. Taka możliwość istnieje, gdy ww. osoba zamierza zatrudnić osoby bezrobotne zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy. Ze środków Funduszu Pracy może uzyskać w ten sposób m.in. refundację kosztów wyposażenia lub doposażenia ich stanowisk pracy, refundację wynagrodzenia oraz składek osób skierowanych w ramach prac interwencyjnych, robót publicznych czy też prac społecznie użytecznych.

Wniesienie inicjatywy ustawodawczej zmieniającej ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w celu uzależnienia refundacji składki na Fundusz Pracy oraz składki wypadkowej od wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy lub znoszącej obowiązek uiszczania składek na Fundusz Pracy przez rencistów prowadzących działalność gospodarczą wymaga jednak rozważenia, a także przeprowadzenia pogłębionej analizy finansowej oraz konsultacji z zainteresowanymi podmiotami.

Jednocześnie nadmieniam, że osoby niepełnosprawne, mające ustalone prawo do emerytury, prowadzące jednocześnie działalność gospodarczą, podlegają dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym. W związku z tym powyższe wyjaśnienia ich nie dotyczą.

Minister

Jolanta Fedak