SPS-023-12246/09 - Stanowisko MPiPS w sprawie dyskryminacji kobiet na etapie rekrutacji do pracy.

W odpowiedzi na interpelację pana posła Krzysztofa Brejzy (przekazaną przy piśmie z dnia 28 października br., znak: SPS-023-12246/09) w sprawie wyjaśnień dotyczących dyskryminacji kobiet na etapie rekrutacji do pracy uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Zawarty w art. 18^3a Kodeksu pracy nakaz równego traktowania pracowników odnosi się do wszystkich etapów stosunku pracy. Zgodnie z brzmieniem § l tego przepisu "pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych". Przepis ten obejmuje zatem już etap rekrutacji (kiedy w rzeczywistości mamy jeszcze do czynienia z kandydatem na pracownika), następnie etap kształtowania praw i obowiązków pracownika, aż po etap zwalniania.

W związku z wątpliwościami pana posła dotyczącymi kwestii, które mogą być poruszane podczas rozmów kwalifikacyjnych, pragnę zwrócić uwagę na art. 22¹ § l Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem pracodawca ma prawo żądać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie podania danych osobowych obejmujących:

Stosownie do § 4 tego przepisu pracodawca ma prawo żądać udokumentowania innych danych osobowych niż określone w § l, jeżeli obowiązek ich podania wynika z odrębnych przepisów. Zatem przepis art. 22¹ Kodeksu pracy ogranicza prawo pracodawcy do zbierania informacji o osobie ubiegającej się o zatrudnienie. Ma to zapobiegać odmowie zatrudnienia ze względu na jakiekolwiek cechy mogące stanowić podstawę dyskryminacji. W związku z tym w katalogu obowiązkowych danych, jakie kandydat na pracownika musi podać potencjalnemu pracodawcy, znajdują się tylko te, które umożliwiają identyfikację danej osoby i wskazują na jej przydatność do pracy.

Podstawowym aktem prawnym, w którym określone zostały zadania państwa w stosunku do osób pozostających poza zatrudnieniem, jest ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.), zwana dalej "ustawą o promocji zatrudnienia", oraz rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy. Przepisy ustawy określają m.in. zadania publicznych służb zatrudnienia i sposób świadczenia przez nie podstawowych usług rynku pracy, tj. pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej, pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy oraz organizacji szkoleń.

W ustawie znajduje się wiele przepisów, których celem jest zapobieganie dyskryminacji oraz zabezpieczenie praw osób korzystających z usług publicznych służb zatrudnienia. Przepisy te zapewniają wszystkim osobom bezrobotnym i poszukującym pracy, jak również pracodawcom równy dostęp do podstawowych usług rynku pracy.

Zgodnie z art. 36 ust. 4 pkt 1-4 ustawy o promocji zatrudnienia pośrednictwo pracy, jako jedna z podstawowych usług rynku pracy świadczonych przez publiczne służby zatrudnienia, jest prowadzone nieodpłatnie i realizowane zgodnie z zasadami: dostępności dla osób bezrobotnych, poszukujących pracy i pracodawców, dobrowolności oznaczającej wolne od przymusu korzystanie z usług pośrednictwa pracy, jawności oznaczającej udostępnienie każdej zgłoszonej do urzędu pracy oferty do wiadomości osób bezrobotnych i poszukujących pracy, równości oznaczającej obowiązek udzielania pomocy w znalezieniu pracy wszystkim osobom bezrobotnym i poszukującym pracy bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie lub orientację seksualną.

Kolejnym przepisem, który zapobiega dyskryminacji kandydatów do pracy, jest art. 36 ust. 5e pkt 1 i pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia, który zakazuje pracodawcy formułowania w ofercie pracy wymagań naruszających zasadę równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów prawa pracy oraz nie dopuszcza przyjęcia oferty pracy przez urząd pracy w sytuacji, kiedy powiatowy urząd pracy posiada potwierdzone informacje jednoznacznie wskazujące, że dany pracodawca naruszył prawa pracownicze lub że toczy się przeciwko niemu postępowanie wyjaśniające dotyczące przestrzegania praw pracowniczych.

Definicja oferty pracy w ustawie o promocji zatrudnienia jest sformułowana w taki sposób, aby zapewniała wszystkim zainteresowanym, zarówno mężczyznom jak i kobietom, możliwość podjęcia pracy. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 16a ustawy oferta pracy to wolne od wymagań naruszających zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, w rozumieniu przepisów prawa pracy, zgłoszenie przez pracodawcę do powiatowego urzędu pracy co najmniej jednego wolnego miejsca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w określonym zawodzie lub specjalności w celu uzyskania pomocy w znalezieniu odpowiedniego pracownika.

Regulacja dotycząca zapobiegania dyskryminacji obejmuje również agencje zatrudnienia, które zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia realizują usługę pośrednictwa pracy na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą oraz prowadzą działalność z zakresu doradztwa personalnego, doradztwa zawodowego i pracy tymczasowej. Zgodnie z art. 19c omawianej ustawy agencja zatrudnienia poszukująca pracy dla osób jej potrzebujących nie może dyskryminować ich ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie ani ze względu na przynależność związkową.

Pragnę podkreślić, że bez względu na sytuację, jaka panuje na rynku pracy, przepisy ustawy o promocji zatrudnienia dotyczące zarówno pośrednictwa pracy, jak i innych usług zawierają zabezpieczenia przeciw dyskryminacji dla osób korzystających z tych usług.

Ponadto Departament Rynku Pracy obok działań legislacyjnych zabezpieczających prawa kobiet przy zatrudnianiu przy pomocy urzędów pracy inicjuje badania i analizy rynku pracy, które dostarczają wielu cennych wskazówek i rekomendacji wykorzystywanych w planowaniu dalszych prac i działań Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

W latach 2005-2007 Departament Rynku Pracy zlecił wykonanie badań na temat "Aktywność kobiet na rynku pracy" w ramach projektu Sektorowego Programu Operacyjnego "Rozwój zasobów ludzkich". Celem projektu było określenie czynników, które ograniczają kobietom dostęp do rynku pracy, wskazanie możliwości sprzyjających zwiększeniu aktywności zawodowej kobiet, w tym badanie postaw przedsiębiorczych, jak również wskazanie konkretnych propozycji rozwiązań, które przyczynią się do zwiększenia aktywności zawodowej kobiet na rynku pracy.

Badania potwierdziły niekorzystną sytuację kobiet na rynku pracy pomimo rosnącego poziomu ich kwalifikacji. Wyniki badań mówią również o tym, iż pracownicy są wykorzystywani przez pracodawców poprzez zmuszanie do bezpłatnej pracy na okresie próbnym czy też świadome niepodpisywanie umów o pracę. Przeszło połowa biernych zawodowo kobiet biorących udział w badaniu deklarowała chęć podjęcia zatrudnienia, choć były to głównie osoby uczące się. Badane kobiety podkreślały potrzebę elastycznego czasu pracy oraz zapewnienia opieki nad dziećmi. Badania potwierdziły brak pracy dla kobiet powyżej 50 roku życia z małych miast oraz słabo wykształconych, lecz dowiodły również, iż jest małe zaangażowanie respondentek z tej grupy w podejmowanie aktywności w poszukiwaniu pracy. Kobiety dojrzałe wiekowo oraz w wieku 25-34 lata posiadające dzieci czują bezradność wobec powtarzających się sytuacji odrzucania przez pracodawców składanych przez nie ofert pracy. Według raportu z badań Polki są jednak mało mobilne na rynku pracy, co znacznie utrudnia im znalezienie zatrudnienia. Brak mobilności może znacznie utrudniać znalezienie zatrudnienia mieszkankom regionów o wyższym poziomie bezrobocia. Skłonność do wyjazdów jest znacznie większa wśród młodych kobiet, które przeprowadzają się chętniej i często myślą o pracy za granicą.

Badanie potwierdziło także funkcjonowanie w świadomości społecznej stereotypów na temat roli kobiet. Stereotypy odnoszą się również do stanowiska pracy i pokazują, że w opinii publicznej na konkretne stanowiska nadają się osoby określonej płci. Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają na wyodrębnienie czynników, które wpływają na aktywność zawodową kobiet. Okazuje się, że zależy ona od wieku, od liczby posiadanych dzieci (ale nie od samego faktu ich posiadania) czy od kwalifikacji.

Raport z badań "Aktywność kobiet na rynku pracy" został upowszechniony wśród instytucji rynku pracy i środowisk zainteresowanych problemami aktywizacji zawodowej kobiet. Wiedza wyniesiona z badań jest wykorzystywana w pracach legislacyjnych oraz przygotowywanych rozwiązaniach dotyczących oferowania przez urzędy praca wsparcia dla kobiet, które poszukują pracy.

Pragnę podkreślić, iż ważnym źródłem informacji o sytuacji kobiet na rynku pracy jest przygotowywany corocznie przez Departament Rynku Pracy raport na temat stanu i struktury bezrobocia kobiet. W kontekście danych statystycznych zawartych w najnowszym raporcie pt. "Informacje o stanie i strukturze bezrobocia kobiet w 2008 r." należy zauważyć, że w latach 2003-2008 obserwowano systematyczny wzrost liczby pracujących kobiet. Pomimo to udział kobiet wśród pracujących ogółem nie ulegał dużym zmianom. Wskaźnik zatrudnienia kobiet jest prawie o 1/4 niższy niż wskaźnik zatrudnienia mężczyzn. W IV kwartale 2008 r. liczba aktywnych zawodowo kobiet wyniosła 7787 tys. osób i w porównaniu z IV kwartałem 2007 r. zwiększyła się o 74 tys. osób, podczas gdy wśród mężczyzn omawiana subpopulacja zwiększyła się o 99 tys. osób. Na podstawie wniosków zawartych w raporcie można stwierdzić, iż kobiety napotykają wyraźną barierę zatrudnienia zarówno wówczas, kiedy dopiero wchodzą na rynek pracy, jak i kiedy są bezrobotne. Wskaźniki stopy bezrobocia kobiet są trwale wyższe niż mężczyzn. Kobiety mające pracę rzadziej niż mężczyźni stają się bezrobotnymi, jednak kiedy tracą pracę, pozostają w stanie bezrobocia dłużej, co często prowadzi do trwałego wyparcia z rynku pracy. Jakkolwiek wykształcenie kobiet jest generalnie wyższe niż mężczyzn, liczba bezrobotnych kobiet jest wyższa niż bezrobotnych mężczyzn. Składają się na to m.in.: mniejsza liczba zawodów wykonywanych przez kobiety, postrzeganie kobiet przez pracodawców jako mniej dyspozycyjnych, czynniki kulturowe czy obniżający się preferowany wiek kobiet - młode, o wysokich kwalifikacjach i dużym doświadczeniu. W październiku 2009 r. liczba kobiet zarejestrowanych w urzędach pracy w całym kraju wynosiła 908 tys., co stanowi 52, 9 % ogółu zarejestrowanych.

Aktualne dane statystyczne w zakresie prac subsydiowanych dla kobiet wskazują, iż we wrześniu 2008 r. prace w tym zakresie podjęło 9130 kobiet (8879 mężczyzn), natomiast we wrześniu 2009 r. liczba ta nieznacznie wzrosła i wynosiła 9771 kobiet (dla porównania liczba mężczyzn wynosiła 10305). Dane te wskazują na fakt, iż rynek pracy oferuje miejsca pracy dla kobiet, jednakże wskaźnik zatrudnienia mężczyzn jest wyższy niż w przypadku kobiet.

W mojej ocenie zapisy ustawy o promocji zatrudnienia w należyty sposób zabezpieczają prawa kobiet na rynku pracy, szczególnie na etapie zatrudnienia przy pomocy urzędów pracy. Ponadto bieżąca kontrola i monitoring sytuacji kobiet na rynku pracy prowadzone przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej świadczą o przywiązywaniu dużej wagi do kwestii walki ze zjawiskiem dyskryminacji na rynku pracy.

Odnosząc się do kwestii innych działań podejmowanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji na etapie rekrutacji pracowników, pragnę poinformować pana posła, iż ministerstwo w ramach promowania i upowszechniania problematyki związanej z wyrównywaniem szans kobiet i mężczyzn realizuje oraz inicjuje projekty, na które składają się m.in. publikacje podejmujące tematykę antydyskryminacyjną, w tym dotyczącą przepisów prawnych zakazujących dyskryminacji ze względu na płeć w procesie rekrutacji do pracy. Przykładem jest broszura "Moje prawa w pracy" wydana w ramach projektu EFS "Promocja antydyskryminacyjnych przepisów prawa pracy". Ostatnio wydana broszura w związku z obchodami 15. rocznicy przyjęcia deklaracji pekińskiej i platformy działania dotyczącej wyrównywania statusu kobiet również zawiera obszerną wkładkę na temat polskiego prawodawstwa w zakresie równości kobiet i mężczyzn. Broszura została udostępniona uczestnikom międzynarodowej konferencji pt. "Nowe wyzwania i szanse dla równości płci w regionie EKG" odbywającej się w dniach 2-3 listopada 2009 r. w Genewie. Publikacja będzie także szerzej dystrybuowana w kraju.

Pragnę zapewnić Pana Marszałka, iż walkę z dyskryminacją kobiet na rynku pracy uważam za zadanie o charakterze ciągłym ministra pracy i polityki społecznej.