SPS-023-11136/09 - Zasady uiszczania składek na ubezpieczenia społeczne.

W odpowiedzi na przekazaną przy piśmie z dnia 7 września 2009 r., znak: SPS-023-11136/09, interpelacją posła Henryka Siedlaczka w sprawie uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne, pragnę uprzejmie wyjaśnić.

Kwestia obowiązku ubezpieczenia społecznego pracowników została uregulowana w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn. zm.).

Artykuł 6 ustawy mówi, że obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym podlegają osoby fizyczne, które są pracownikami. W przypadku pracowników obowiązek ubezpieczenia istnieje bez względu na rodzaj umowy i wymiar czasu pracy. Z obowiązku tego nie zwalnia również praca wykonywana na podstawie umowy w dwóch lub więcej zakładach pracy. Przepis ten nie wyłącza z ubezpieczenia pracowników, którzy mają status emeryta lub rencisty.

Pragnę wyjaśnić, że obowiązek opłacania składki od wynagrodzenia za pracę od wszystkich pracowników jest wyrazem jednej z podstawowych zasad ubezpieczeń społecznych - solidaryzmu społecznego. Wszyscy pracownicy gromadzą środki w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na wypłatę świadczeń z tego funduszu. Żaden pracownik nie może być zwolniony z tego obowiązku, mimo że nie wszyscy zatrudnieni w jednakowej przecież mierze skorzystają z tych funduszy, a są i tacy, którzy nigdy z nich nie skorzystają.

Należy również zauważyć, że do 1998 r. składki na ubezpieczenia społeczne pracowników opłacali w całości pracodawcy z własnych środków. Od 1999 r. składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pokrywają pracodawca i pracownik; początkowo w częściach równych, później stopa procentowa składki na ubezpieczenie rentowe była - od 1 lipca 2007 r. - stopniowo obniżana i od 1 stycznia 2008 r. wynosi 6% podstawy wymiaru (w proporcjach, odpowiednio: 1,5% - po stronie ubezpieczonego, a 4,5% - po stronie płatnika składek).

Należy pamiętać, że w związku z wprowadzeniem od 1999 r. obciążenia pracowników częścią składek na ubezpieczenia zostały wówczas podwyższone wszystkie wynagrodzenia pracownicze, tak aby potrącenia należnych od pracowników składek nie spowodowały zmniejszenia wypłat wynagrodzeń. Ubruttowienie objęło także wynagrodzenia zatrudnionych emerytów i rencistów.

Zasady wynagradzania pracowników nie przewidują stawek wynagrodzeń nieobejmujących składek na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej przez pracownika. Sugerowane zwolnienie niektórych pracowników z obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oznaczałoby zwolnienie z obciążenia częścią składek wynagrodzeń tych pracowników i w konsekwencji - nieuzasadnionego zróżnicowania wynagrodzeń. Zgodnie bowiem z art. 78 Kodeksu pracy wynagrodzenie za pracę powinno odpowiadać rodzajom pracy i wymaganym do niej kwalifikacjom, z uwzględnieniem ilości i jakości pracy. Nie powinno być więc różnicowane z innych pozazawodowych względów. Ponadto wyłączenie emerytów i rencistów z ubezpieczenia mogłoby stwarzać zachętę dla pracodawcy do zatrudniania emerytów i rencistów w miejsce osób, za które należy odprowadzać składki, a co za tym idzie - prowadzić do nieuzasadnionego zróżnicowania szans na rynku pracy.

W związku z wyrażonym w interpelacji poglądem, że osoby, które teraz są na emeryturze, z puli składek nigdy nie skorzystają, pragnę poinformować, że z funduszu rentowego są finansowane - oprócz rent z tytułu niezdolności do pracy - także renty rodzinne przysługujące uprawnionym członkom rodziny w razie śmierci emeryta lub rencisty, dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, dodatek pielęgnacyjny przysługujący emerytowi po ukończeniu 75 lat, zasiłek pogrzebowy przysługujący zarówno w razie śmierci ubezpieczonego, jak i emeryta i rencisty lub członka jego rodziny.

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.) przewiduje możliwość podwyższenia emerytury dla osób, które mają już ustalone prawo do tego świadczenia. Świadczeniobiorca, który pracował po przejściu na emeryturę i osiągał korzystne zarobki, może zgłosić wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru świadczenia, z uwzględnieniem zarobków, które w całości lub w części uzyskał po przyznaniu emerytury, o ile wskaźnik wysokości przeliczonej podstawy wymiaru będzie wyższy od poprzednio obliczonego. Nie muszą wykazywać wyższych zarobków osoby, które po przyznaniu emerytury nie pobrały jej wskutek zawieszenia prawa do tego świadczenia. Bez konieczności posiadania wyższego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru niż ustalony poprzednio zostanie przeliczona podstawa wymiaru świadczenia przysługującego emerytowi, który do ustalenia podstawy wymiaru wskaże zarobki z okresu przypadającego w całości po przyznaniu emerytury. Emeryt, który wykonuje pracę zarobkową i z tego tytułu podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowych, może zgłosić wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia poprzez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas okresów składkowych i nieskładkowych.

Należy zaznaczyć, że obowiązkowe ubezpieczenie emerytów i rencistów nie jest nową zasadą, ale powtórzeniem wcześniejszych uregulowań. Uchylona ustawa z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych przewidywała w art. 4 ust. 1, że ubezpieczeniu społecznemu podlegają wszyscy pracownicy. Zatem już w świetle poprzednio obowiązujących przepisów za emeryta i rencistę, będącego jednocześnie pracownikiem, pracodawca obowiązany był opłacać składkę na ubezpieczenie społeczne.

Poruszane kwestie były przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego, który wielokrotnie wyjaśniał, że nie naruszają one zasad określonych w art. 2 i 32 konstytucji.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 4 grudnia 2000 r. K 9/2000) obowiązkowe ubezpieczenie emerytów i rencistów kontynuujących określoną aktywność zawodową usprawiedliwia także konieczność realizacji konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego. Zapewnienie wszystkim emerytom należnych świadczeń, wypracowanych w systemie ubezpieczeń społecznych opartym na międzypokoleniowym porozumieniu, powoduje, że utrzymanie równowagi finansowej FUS ma doniosłe znaczenie dla stabilności obecnego systemu. Cechą charakterystyczną ubezpieczenia społecznego jest rozłożenie ciężaru świadczeń na szerszą zbiorowość osób objętych jego zakresem.

Usprawiedliwione jest zatem nałożenie obowiązku ubezpieczenia nawet w sytuacji, gdy dalsze opłacanie składek nie zawsze znajdzie w pełni odzwierciedlenie w zwiększonej wysokości przysługującego świadczenia. Trybunał wskazał też, że nie ma powodu, dla którego osiągnięcie wieku emerytalnego i pobieranie świadczeń miałoby rodzić przywileje na rynku pracy, naruszając zasady równej konkurencji na tym rynku.

Dążenie do zapewnienia wszystkim jednakowego dostępu do miejsc pracy może uzasadniać egzekwowanie takich samych warunków zatrudnienia również w stosunku do osób mających już ustalone prawo do emerytury lub renty.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego regulacja nakładająca obowiązek ubezpieczenia emerytów i rencistów prowadzących działalność zarobkową w ramach określonego stosunku prawnego niewątpliwie skutkuje równomiernym obciążeniem finansowym pracodawców, a tym samym stwarza potencjalnym pracownikom równe szanse zatrudnienia. Z tego punktu widzenia stanowi realizację zasady sprawiedliwości społecznej.

Żołnierze zawodowi i funkcjonariusze tzw. służb mundurowych są objęci odrębnym systemem zaopatrzeniowym, w którym świadczenia emerytalno-rentowe wypłacane są ze środków budżetu państwa, bez obowiązku opłacania składek. W tym systemie emerytura przysługuje bez względu na wiek, pod warunkiem posiadania co najmniej 15 lat zawodowej służby, oraz jej podstawę wymiaru stanowi uposażenie należne funkcjonariuszowi na ostatnio zajmowanym stanowisku.

Żołnierzowi, który pozostawał w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., oblicza się emeryturę zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 z późn. zm.). Osobie uprawnionej do emerytury wojskowej, obliczonej na tej podstawie, dolicza się na jej wniosek do wysługi emerytalnej - na zasadach określonych w art. 14 wymienionej ustawy - także okresy zatrudnienia przed dniem 1 stycznia 1999 r. i okresy opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe po 31 grudnia 1998 r., przypadające po zwolnieniu ze służby i przejściu na emeryturę.

Emeryt wojskowy, który podjął zatrudnienie lub inną pracę, z tytułu której podlegał ubezpieczeniu społecznemu, ma zatem okres tego ubezpieczenia uwzględniany w wysokości emerytury wojskowej, mimo że nie jest to okres zawodowej służby. Z tego wynika, że w wymiarze emerytury wojskowej są uwzględniane nie tylko okresy zawodowej służby, ale także okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z czego okresy składkowe poprzedzające okres służby są liczone po 2,6 % podstawy wymiaru, a więc znacznie korzystniej niż w systemie ubezpieczeń społecznych. Analogiczne regulacje obowiązują w przypadku emerytury policyjnej. Każdy system zabezpieczenia emerytalnego określa minimalną kwotę emerytury i maksymalną wysokość świadczenia, która nie może być przekroczona, chociażby miało to oznaczać, że nie wszystkie udowodnione okresy będą uwzględnione w wymiarze świadczenia. Maksymalna wysokość emerytury wojskowej lub policyjnej wynosi 75 % podstawy wymiaru, czyli kwoty ostatniego uposażenia. Ponadto emeryturę wojskową podwyższa się o 15 % podstawy wymiaru, jeżeli emeryt jest inwalidą w związku ze służbą. Emerytura podlega waloryzacji na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Przepisy określające maksymalną wysokość emerytury wojskowej (policyjnej) stosuje się również do osób, które po raz pierwszy wstąpiły do zawodowej służby wojskowej po dniu 1 stycznia 1999 r. Sytuacja tych osób jest jednak inna, ponieważ zgodnie z przepisami art. 15a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz art. 15a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 z późn. zm.) - w wymiarze emerytury wojskowej lub policyjnej przyznawanej takiej osobie uwzględniane są wyłącznie okresy służby. Podstawę wymiaru emerytury stanowi uposażenie należne funkcjonariuszowi na ostatnio zajmowanym stanowisku. Jeżeli żołnierz zawodowy, który uzyskał prawo do emerytury wojskowej bez względu na wiek, obliczonej na podstawie art. 15a wymienionej wyżej ustawy (a więc wyłącznie za okresy służby), ma także okresy zatrudnienia (ubezpieczenia), ma z tego tytułu prawo do drugiej emerytury, która zostanie mu przyznana po osiągnięciu wieku emerytalnego (65 lat - mężczyzna, 60 lat - kobieta) na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Z kolei ta emerytura zostanie obliczona wyłącznie za okresy ubezpieczenia (zatrudnienia).

W opisanym przypadku wypłacane będą obie należne emerytury, ponieważ emerytura z FUS zostanie obliczona tylko za "cywilne" okresy ubezpieczenia, zaś emerytura "mundurowa" - tylko za okresy zawodowej służby. Jak z powyższego wynika, objęcie obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego każdego pracownika, niezależnie od tego, czy jest emerytem oraz z jakiego systemu emerytura ta przysługuje - zaopatrzeniowego czy też ubezpieczeniowego - jest racjonalnie uzasadnione nie tylko z punktu widzenia równości szans na rynku pracy, ale także ze względu na rozwiązania przyjęte w systemach zabezpieczenia emerytalnego.

Jednocześnie informuję, że w dniu 5 grudnia 2008 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 8, poz. 38), która wprowadziła dla osób pobierających emeryturę "mundurową" możliwość wystąpienia o przyznanie emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeśli osoby te spełnią ogólne warunki do uzyskania emerytury z tego funduszu. W razie przyznania tej emerytury wypłata emerytury "mundurowej" zostanie wstrzymana.

Jestem zatem zdania, że nie ma przesłanek do zmiany obowiązującego w tej mierze stanu prawnego.