SP1/592/8012-128/1200/04/AA - Zmiany w ustawie - Ordynacja podatkowa w zakresie kontroli podatkowej.

Ministerstwo Finansów uprzejmie informuje, że z dniem 21 sierpnia 2004 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807). Rozdział 5 tej ustawy (art. 77-84) określa ogólne reguły prowadzenia kontroli przedsiębiorców. Przepisy te będą miały zastosowanie do wszystkich organów dokonujących kontroli przedsiębiorcy, w tym również organów podatkowych.

Jednocześnie z dniem 21 sierpnia 2004 r. wchodzą w życie znowelizowane przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) dotyczące kontroli podatkowej, które mają charakter dostosowawczy do przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (art. 27 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej - Dz. U. Nr 173, poz. 1808).

Poniżej zostały przedstawione najważniejsze zmiany w ustawie - Ordynacja podatkowa oraz istotne regulacje w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej dotyczące kontroli podatkowej.

1) Przepis art. 281a przewiduje możliwość wyznaczenia przez podatnika, płatnika, inkasenta oraz następcę prawnego osoby fizycznej, która będzie upoważniona do ich zastępowania w trakcie kontroli podatkowej (ogólny pełnomocnik ds. kontroli podatkowej). Pełnomocnik ten może zostać wyznaczony przed wszczęciem kontroli. Należy zaznaczyć, że jest to uprawnienie, które przysługuje podatnikowi, płatnikowi, inkasentowi lub następcy prawnemu, nie zaś obowiązek. Zgłoszenie osoby zastępującej jest dokonywane w formie pisemnej naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu w sprawie opodatkowania podatkiem dochodowym. W przypadku niewyznaczenia ogólnego pełnomocnika ds. kontroli podatkowej kontrolowany po wszczęciu kontroli, stosownie do art. 284 § 1, będzie obowiązany do wskazania osoby, która będzie go zastępowała w trakcie kontroli w czasie jego nieobecności.

2) Zostanie ogłoszony nowy wzór upoważnienia do kontroli podatkowej. W upoważnieniu konieczne będzie wskazanie daty rozpoczęcia kontroli. Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie wzoru imiennego upoważnienia do przeprowadzenia kontroli podatkowej zostanie opublikowane w najbliższym czasie. Projekt ww. rozporządzenia jest zamieszczony na stronach internetowych Ministerstwa Finansów.

Należy zaznaczyć, że przed przystąpieniem do czynności kontrolnych kontrolujący są obowiązani, na mocy art. 81 ust. 2 pkt 1-4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, do dokonania wpisów w książce kontroli obejmujących oznaczenie organu kontroli, numer upoważnienia do kontroli, zakres kontroli, datę rozpoczęcia kontroli. W odniesieniu do kontroli podatkowej nie będzie miał jednak zastosowania przepis art. 81 ust. 2 pkt 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej dotyczący wpisu do książki kontroli zaleceń pokontrolnych oraz określenia zastosowanych środków. Stosownie bowiem do art. 290 § 2 pkt 5 i § 3 ustawy - Ordynacja podatkowa protokół kontroli nie zawiera oceny prawnej sprawy będącej przedmiotem kontroli ani żadnych zaleceń pokontrolnych, a zawiera jedynie opis dokonanych ustaleń faktycznych. Z uwagi na powyższe, w książce kontroli w miejsce wpisów w ww. zakresie należy zamieścić wpis informujący, że dokonane w trakcie kontroli ustalenia faktyczne zawarte są w protokole kontroli.

3) Wprowadzono nowy tryb wszczęcia kontroli podatkowej. Stosownie do art. 284 § 3 w razie nieobecności kontrolowanego lub osób, o których mowa w § 2 albo w art. 281a (osoba zastępująca), kontrolujący zawiadamia kontrolowanego lub osobę wskazaną w trybie art. 281a o obowiązku stawienia się w miejscu prowadzenia kontroli następnego dnia po upływie 3 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. W przypadku niestawienia się kontrolowanego lub osoby zastępującej w terminie 3 dni od dnia doręczenia zawiadomienia wszczęcie kontroli następuje w dniu upływu tego terminu.

4) Przepis art. 284 § 5 przewiduje instytucję zawieszenia kontroli, w przypadku gdy poprzez nieobecność kontrolowanego (osoby zastępującej kontrolowanego lub osób wskazanych w art. 284 § 2) nie jest możliwe prowadzenie czynności kontrolnych, a w szczególności nie jest zapewniony dostęp do dokumentów związanych z przedmiotem kontroli. Kontrolę zawiesza się do czasu umożliwienia przeprowadzenia tych czynności. Okresu zawieszenia nie wlicza się do czasu trwania kontroli (art. 284 § 6), co odnosi się również do limitów czasowych kontroli przedsiębiorcy, określonych w art. 83 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

5) Skreślony został przepis art. 288a normujący przeprowadzanie tzw. kontroli krzyżowych. Jednocześnie został dodany przepis art. 274c w dziale Czynności sprawdzające, zgodnie z którym organ podatkowy, w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolą podatkową, może zażądać od kontrahentów podatnika, wykonujących działalność gospodarczą, przedstawienia dokumentów, w zakresie objętym kontrolą u podatnika, w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności. Z czynności tych sporządza się protokół. Jeżeli miejsce zamieszkania, siedziba lub miejsce wykonywania działalności kontrahenta kontrolowanego znajdują się poza obszarem działania organu przeprowadzającego kontrolę, czynności, o których mowa powyżej, na zlecenie tego organu może także dokonać organ właściwy miejscowo.

Powyższe oznacza, że sprawdzenie prawidłowości i rzetelności dokumentów podatnika u jego kontrahentów będzie się odbywać w organie podatkowym w ramach czynności sprawdzających bez wystawiania upoważnienia do kontroli. Należy zauważyć, że do czynności sprawdzających mają odpowiednio zastosowanie procedury przewidziane dla postępowania podatkowego (art. 280). Wobec powyższego w wezwaniu, stosownie do art. 155 w związku z art. 280, należy wskazać, czy kontrahent podatnika powinien przedłożyć dokumenty będące przedmiotem czynności sprawdzających osobiście, czy też może uczynić to za pośrednictwem pełnomocnika lub też przesłać je do organu podatkowego. Ponadto w wezwaniu tym należy wyraźnie określić zakres dokumentów, które będą przedmiotem czynności sprawdzających, np. wszystkie faktury sprzedaży za miesiąc czerwiec 2004 r. dla podatnika X, bądź też precyzyjnie określić te dokumenty, np. faktura z dnia 29 czerwca 2004 r. nr 1239/06.

6) Zgodnie z nowym brzmieniem art. 291 § 4 kontrola zostaje zakończona w dniu doręczenia protokołu kontroli, a nie jak dotychczas w dniu doręczenia kontrolowanemu zawiadomienia o sposobie załatwienia zastrzeżeń lub w dniu upływu terminu do przedstawienia zastrzeżeń lub wyjaśnień. Oznacza to, że przedstawienie przez kontrolowanego zastrzeżeń lub wyjaśnień, jak również ich rozpatrzenie przez kontrolujących odbywa się w ramach czynności pokontrolnych.

Ponadto przepis art. 83 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej wprowadza ograniczenia czasu kontroli. Co do zasady, czas trwania wszystkich kontroli podatkowych u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać:

- 4 tygodni w odniesieniu do mikroprzedsiębiorcy, małego i średniego przedsiębiorcy, zdefiniowanych w rozdziale 7 ww. ustawy,

- 8 tygodni w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorców.

Z kolei art. 82 ust. 1 tej ustawy przewiduje generalny zakaz podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy. Jeżeli działalność przedsiębiorcy jest już objęta kontrolą innego organu, wówczas należy odstąpić od podjęcia czynności kontrolnych oraz ustalić z przedsiębiorcą termin przeprowadzenia kontroli.

Wymienionych powyżej ograniczeń nie stosuje się m.in. w przypadku, gdy kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług przed dokonaniem tego zwrotu (art. 82 ust. 1 pkt 5 i art. 83 ust. 2 pkt 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Wobec powyższego, z uwagi na dość krótki okres vacatio legis, Ministerstwo Finansów zwraca uwagę na konieczność dokładnego zapoznania pracowników organów podatkowych, w szczególności działów kontroli podatkowej, ze zmienionymi przepisami ustawy - Ordynacja podatkowa oraz ogólnymi regułami kontroli przedsiębiorców określonymi w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Niezbędne jest też zreorganizowanie zasad funkcjonowania komórek kontroli podatkowej w sposób pozwalający na maksymalnie efektywne wykorzystanie czasu na przeprowadzenie czynności kontrolnych.