RW/304/5204/2003 - Przeciwdziałanie praniu pieniędzy

Szanowni Państwo,

W załączeniu uprzejmie przesyłam do stosownego wykorzystania odpowiedzi Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) na pytania banków skierowane w sierpniu br. przez Związek Banków Polskich do wymienionego organu o interpretację niektórych postanowień ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu.

Pozwolę sobie liczyć, że przedmiotowe odpowiedzi okażą się Państwu przydatne, zwłaszcza w przygotowaniach do podjęcia z dniem 1 stycznia 2004 r. obowiązku rejestrowania transakcji przekraczających równowartość 15.000 euro. Gdyby jednak rodziły one jeszcze pewne wątpliwości sugeruję bezpośrednie ich wyjaśnianie z przedstawicielami GIIF.

Warszawa, dnia 16 grudnia 2003 r.

RZECZPOSPOLITA POLSKA

MINISTERSTWO FINANSÓW

Podsekretarz Stanu

Generalny Inspektor Informacji Finansowej

Jacek Uczkiewicz

IF/06603-203/03/19489

Pan

Krzysztof Pietraszkiewicz

Prezes Związku

Związek Banków Polskich

W odpowiedzi na pismo Pana Prezesa z dnia 18 sierpnia 2003 r. (Sygn.: RW/304/39888/2003), zawierające pytania banków dotyczące interpretacji przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505), w załączeniu uprzejmie przedstawiam odpowiedzi na przedmiotowe pytania.

ODPOWIEDZI NA PYTANIA BANKÓW O INTERPRETACJĘ PRZEPISÓW USTAWY O PRZECIWDZIAŁANIU WPROWADZANIU DO OBROTU FINANSOWEGO WARTOŚCI MAJĄTKOWYCH POCHODZĄCYCH Z NIELEGALNYCH LUB NIEUJAWNIONYCH ŹRÓDEŁ ORAZ O PRZECIWDZIAŁANIU FINANSOWANIU TERRORYZMU.

1) Ciągłe wątpliwości budzą pojęcia takie jak: "transakcje powiązane" i "uzasadnione podejrzenie". Priorytetowo "transakcje powiązane" powinny zostać zdefiniowane, gdyż szczególnie banki, które realizują znaczne ilości operacji, zmuszone są do wprowadzenia automatyzacji rejestracji tych transakcji.

W ustawie nie zostało zdefiniowane pojęcie "uzasadnione podejrzenie". Dlatego też to od instytucji obowiązanej oraz od doświadczenia i poziomu wiedzy jej pracowników zależy, jakie transakcje, dokonywane przez instytucję obowiązaną, uzasadniają przekazanie informacji o nich do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej. Dodać należy, że "uzasadnione podejrzenie" jest ważnym terminem w typowaniu transakcji podejrzanej. Oznacza ono sytuację, gdy istnieje podstawa wszczęcia śledztwa (dochodzenia), przedstawienia zarzutów podejrzanemu, ewentualnie podjęcia innych czynności procesowych.

Ustawodawca nie przewidział definicji transakcji "podejrzanej", dlatego instytucja obowiązana w wewnętrznej procedurze powinna uwzględnić przykłady okoliczności wskazującej na ich charakter. W tym celu przy udziale GIIF formułowane są typologie transakcji obejmujące cechy charakterystyczne, wskazania, przesłanki, przykłady, które pozwalają podnieść świadomość i wiedzę pracowników instytucji obowiązanych w zakresie typowania transakcji podejrzanych.

Próba zdefiniowania transakcji "powiązanej" może nastąpić w wyniku analizy transakcji przeprowadzonej w ramach kilku operacji. Transakcje te mogą być przeprowadzane przez różne instytucje, oddziały banków w takim przypadku nie będzie możliwe ustalenie, czy dana transakcja została przeprowadzona w ramach kilku powiązanych ze sobą operacji. Okoliczności, które mogą wskazywać, iż operacje są ze sobą powiązane powinny być oceniane poprzez instytucję obowiązaną, przeprowadzającą transakcję (np. identyczność stron transakcji, identyczność stosunku prawnego, na podstawie którego dokonywane są operacje). Wspomnieć należy, iż analizie podlegać powinny transakcje bez względu na wysokość kwoty i okres, który minął pomiędzy poszczególnymi operacjami.

Należy podkreślić, że to instytucja obowiązana podejmuje decyzję o uznaniu danej transakcji za transakcję "powiązaną" lub "podejrzaną".

2) Czy obowiązek rejestracji transakcji nie dotyczy:

- transakcji na rynku międzybankowym,

- transakcji związanych z gospodarką własną banku,

- transakcji związanych z pobieraniem przez bank prowizji za czynności bankowe,

- przelewów przychodzących krajowych?

a) Obowiązek rejestracji transakcji na rynku międzybankowym ciąży na banku wyłącznie wtedy, gdy działa na podstawie dyspozycji (zlecenia) klienta. Jeżeli bank dokonuje na rynku międzybankowym własnych transakcji lub dokonuje transakcji związanych z gospodarką własną - obowiązek rejestracji ciąży na instytucji obowiązanej, przyjmującej dyspozycję lub zlecenie banku do przeprowadzenia transakcji.

b) w świetle przepisów art. 8 ustawy, instytucja obowiązana przyjmująca dyspozycję lub zlecenie klienta do przeprowadzenia transakcji, ma obowiązek zarejestrować taką czynność (transakcję). Mimo, że prowizje bankowe, zapłacone bądź otrzymane przez klienta nie wynikają bezpośrednio ze zlecenia klienta, są elementem transakcji, dlatego powinny być zarejestrowane.

c) zgodnie z definicją transakcji, zawartą w art. 2 pkt 2 ustawy, transakcjami są m.in. wpłaty i wypłaty w formie gotówkowej i bezgotówkowej, w tym także przelewy pomiędzy rachunkami należącymi do tego samego posiadacza.

Przelew powinien być zarejestrowany przez instytucję obowiązaną, przyjmującą dyspozycję lub zlecenie do przeprowadzenia transakcji (art. 8 ust. 1 i 3), natomiast bank, do którego przelew przyszedł z innego banku rejestruje go wówczas, gdy okoliczności wskazują, iż jest to transakcja podejrzana.

3) Czy transakcje terminowe powinny być rejestrowane w dniu ich zawierania czy w dniu ich faktycznej realizacji (przepływu środków)?

Transakcje terminowe powinny być rejestrowane w dniu ich faktycznej realizacji (przepływu środków).

4) Czy transakcje kredytowe powinny być rejestrowane w dniu podpisania umowy kredytowej czy w dniu postawienia środków do dyspozycji klienta?

Transakcje kredytowe powinny być rejestrowane w dniu postawienia środków do dyspozycji klienta (w dniu przeniesienia własności wartości majątkowych).

5) Czy bank powinien rejestrować transakcje, w których występuje w roli banku pośredniczącego (intermediarny bank)?

Bank, który dokonuje transakcji w roli banku pośredniczącego, jest obowiązany zarejestrować ją jako instytucja obowiązana, przyjmująca dyspozycje lub zlecenie klienta do przeprowadzenia transakcji (w tym przypadku jako instytucja obowiązana, dokonująca wypłaty środków).

6) Czy obowiązek rejestracji transakcji dotyczy także tzw. operacji międzybankowych (np. transakcji wymiany walut dokonywanej pomiędzy dwoma bankami lub depozytów i pożyczek na rynku międzybankowym)? Jak w praktyce ma się odbywać rejestracja takich transakcji?

Bank ma obowiązek rejestracji transakcji zawieranych na rynku międzybankowym takich jak: wymiany walut dokonywanej pomiędzy bankami lub depozytów i pożyczek na rynku międzybankowym wówczas, gdy są to transakcje wykonywane na podstawie dyspozycji lub zlecenia klienta.

Należy podkreślić, iż transakcje zawierane na rynku międzybankowym zostaną zarejestrowane przez drugi bank, który przyjmuje dyspozycje (zlecenie) banku do przeprowadzenia transakcji.

7) Czy wymiana walut dokonywana w ramach jednego rachunku bankowego podlega obowiązkowi rejestracji transakcji zgodnie z art. 8 ustawy?

Zgodnie z definicją transakcji zawartą w art. 2 pkt 2 ustawy transakcja to: wpłaty i wypłaty w formie gotówkowej lub bezgotówkowej, w tym także przelewy pomiędzy różnymi rachunkami należącymi do tego samego posiadacza rachunku, z wyłączeniem przelewów na rachunki lokat terminowych, a także przelewy przychodzące z zagranicy, wymianę walut, przeniesienie własności lub posiadania wartości majątkowych, w tym oddanie w komis lub pod zastaw takich wartości, zamianę wierzytelności na akcje lub udziały - zarówno gdy czynności te są dokonywane we własnym, jak i cudzym imieniu, na własny, jak i cudzy rachunek.

Wymiana walut podlega rejestracji.

8) Jakie zasady rejestracji transakcji obowiązują w przypadku dokonywania przez firmę tzw. wpłaty zamkniętej? Czy osobą dokonującą wpłaty jest pracownik dokonujący przekazania gotówki (konwój), czy osoba odpowiedzialna za przygotowanie przesyłki w firmie dokonującej wpłaty?

Osobą dokonującą wpłaty jest osoba, która składa dyspozycję wpłaty w imieniu klienta. Zależnie od sytuacji (głównie od umowy łączącej bank i firmę w zakresie dokonywania wpłat "zamkniętych") może to być bądź pracownik firmy przewożącej gotówkę (konwój), bądź osoba odpowiedzialna za przygotowanie przesyłki w firmie dokonującej wpłaty.

9) Czy w przypadku transakcji powiązanej należy rejestrować jedną zbiorczą transakcję, czy należy oddzielnie rejestrować wszystkie transakcje składające się na transakcję powiązaną?

W rozumieniu ustawy nie ma pojęcia transakcji zbiorczej, tylko pojedynczej transakcji (art. 2 pkt 2 ustawy). W przypadku kiedy transakcje są ze sobą powiązane wówczas należy rejestrować wszystkie transakcje.

10) Prosimy o wyjaśnienie trzech przypadków, które budzą wątpliwości, czy należy je rejestrować;

a) pierwszy przypadek. Klient zakłada lokatę na 10 dni w kwocie, np. 60.000 zł. Operacja ta jest rejestrowana jako wpłata gotówkowa na ROR. Ponieważ lokata ta nie jest odnawiana, po 10 dniach automatycznie przechodzi na ROR. Klient przychodzi i zakłada z ROR-u lokatę na kolejne 10 dni. Czy w sytuacji takiej należy zarejestrować operację automatycznego przelewu lokaty na ROR po okresie deponowania 10 dni, jak też operację ponownego założenia lokaty w tej samej kwocie (również poprzez przelew z ROR-u),

b) drugi przypadek. Klient likwiduje lokatę na kwotę 80.000 zł, w wyniku czego kwota lokaty przelana zostaje z lokaty na ROR. Następnie zakłada przelewem z ROR-u lokatę na inny termin i jednocześnie w kwocie mniejszej np. 75.000 zł. Sumę 5.000 zł pobiera gotówką z ROR-u. Czy rejestrować operację wypłaty 80.000 zł i jednocześnie drugą operację: wpłatę na lokatę 75.000 zł mimo, że obydwie te operacje były formą przelewu: z lokaty na ROR i następnie z ROR-u na lokatę.

c) trzeci przypadek. Klient ma lokatę założoną w ROR w kwocie 50.000 zł. Likwiduje ją i jednocześnie zakłada lokatę w tej samej kwocie, ale na inny termin. Fizycznie pieniądze nie "wychodzą" z banku. Czy w takim przypadku należy zarejestrować operację przelewu lokaty na ROR oraz operację przelewu z ROR-u na lokatę?

Zgodnie z definicją transakcji zawartą w art. 2 pkt 2 ustawy transakcja to: wpłaty i wypłaty w formie gotówkowej lub bezgotówkowej, w tym także przelewy pomiędzy różnymi rachunkami należącymi do tego samego posiadacza rachunku, z wyłączeniem przelewów na rachunki lokat terminowych, a także przelewy przychodzące z zagranicy, wymianę walut, przeniesienie własności lub posiadania wartości majątkowych, w tym oddanie w komis lub pod zastaw takich wartości, zamianę wierzytelności na akcje lub udziały - zarówno gdy czynności te są dokonywane we własnym, jak i cudzym imieniu, na własny, jak i cudzy rachunek.

W związku z powyższym we wszystkich ww. przypadkach tylko przelew środków z likwidowanej lokaty na ROR powinien zostać zarejestrowany przez bank.

11) Bank zrzeszający banki spółdzielcze w rozumieniu ustawy z dnia 07 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. Nr 119, poz. 1252 z późn. zm.) prowadzi rachunki bieżące zrzeszonych banków spółdzielczych, na których banki te utrzymują rezerwy obowiązkowe oraz przeprowadzają za ich pośrednictwem rozliczenia pieniężne. W banku zrzeszającym funkcjonuje Centrum Rozliczeń Elektronicznych pełniące taką samą rolę dla banków spółdzielczych jak Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. dla banków komercyjnych. W banku tym banki spółdzielcze dokonują także zasileń w gotówkę oraz odprowadzają jej nadmiar. W związku z powyższym - czy bank zrzeszając powinien rejestrować:

a) wpłaty i wypłaty gotówki, powyżej kwoty granicznej dokonywane przez banki spółdzielcze, stanowiące zasilenie w gotówkę lub odprowadzenie nadmiaru gotówki?

b) transakcje powyżej kwoty granicznej realizowane przez bank spółdzielczy poprzez swój rachunek prowadzony przez bank zrzeszający?

c) transakcje powyżej kwoty granicznej dokonywane przez klienta banku spółdzielczego na rzecz klienta w innym banku - transakcja taka "przechodzi" przez Centrum Rozliczeń - jeśli tak, to jak ją należy zarejestrować, jeśli jest to np. przelew, to czy należy zarejestrować transakcję jako przelew przychodzący, a następnie jako wychodzący?

a) wpłaty i wypłaty gotówki, powyżej kwoty granicznej dokonywane przez banki spółdzielcze, stanowiące zasilenie w gotówkę lub odprowadzenie nadmiaru gotówki, jako transakcje w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy, powinny być rejestrowane przez bank prowadzący rachunek, czyli przez bank zrzeszający.

b) transakcje powyżej kwoty granicznej realizowane przez bank spółdzielczy poprzez swój rachunek prowadzony przez bank zrzeszający powinny być rejestrowane przez bank zrzeszający jako bank przyjmujący dyspozycję klienta.

c) transakcje powyżej kwoty granicznej dokonywane przez klienta banku na rzecz klienta w innym banku, powinny być rejestrowane przez bank przyjmujący dyspozycję klienta. Jeżeli jest to przelew, to bank przyjmujący zlecenie dokonania przelewu rejestruje tę transakcję jako przelew wychodzący.

12) Wątpliwości dotyczą sformułowania: "przeniesienie własności lub posiadania wartości majątkowych w tym oddanie w komis lub pod zastaw takich wartości". Wziąwszy pod uwagę, że wartościami majątkowymi są nieruchomości, rzeczy ruchome i prawa majątkowe, powstaje pytanie o zakres rejestrowanych czynności o charakterze zastawniczym:

a) czy podlegają rejestracji tylko te czynności, które mają charakter zastawniczy, ale tylko o tyle o ile jednocześnie wiążą się z przeniesieniem posiadania, co miałoby zupełnie marginalne znaczenie, ponieważ przy zastawie rejestrowym, który jest najczęściej stosowany przez banki, nie dochodzi z zasady do przeniesienia posiadania?

b) o ile taki obowiązek rejestrowania czynności zastawniczych miałby miejsce pomimo braku przeniesienia posiadania, to czy obejmuje on też czynność zastawniczą na nieruchomości (wartość majątkowa) jaką jest hipoteka?

c) czy cesje praw na zabezpieczenie należności banku powinny być rejestrowane, np.:

- cesja praw ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych,

- cesja praw z polisy na życie,

- cesja na bank praw do czynszu,

- inne cesje praw na zabezpieczenie.

Kolejno w jakiej chwili powinny być rejestrowane, czy rejestracja powinna mieć miejsce w chwili podpisania umowy, czy jeśli umowa jest zawarta pod warunkiem, to w chwili ziszczenia warunku, czy w chwili realizacji zabezpieczenia (zarachowania na poczet długu)?

d) jak określić wartość transakcji skoro zawiera umowę cesji należności przyszłych, np. czynszu, który dopiero skumulowany za kilka miesięcy przekroczy wartość progową?

Próba rozwikłania zagadnienia poprzez pryzmat rozporządzenia wykonawczego do ustawy prowadzi do wniosku, że w przypadku czynności o charakterze zabezpieczającym powinny być one rejestrowane w momencie realizacji zabezpieczenia, wśród kodów tytułów transakcji znajdujemy kody wskazujące na realizację zabezpieczenia np. 09 i 11.

Wszystkie wymienione wyżej czynności o charakterze zabezpieczającym, mieszczą się w definicji transakcji, określonej w art. 2 pkt 2 ustawy. Zastaw (zarówno kodeksowy jak i rejestrowy), hipoteka oraz cesje praw z umowy ubezpieczenia czy cesje innych praw stanowią o przeniesieniu własności praw majątkowych, która mieści się w kategorii "wartości majątkowe". Dlatego też, jeśli wymienione wyżej czynności spełniają przesłanki, określone w przepisach art. 8 ustawy, powinny zostać zarejestrowane przez instytucję obowiązaną.

Transakcje powinny zostać zarejestrowane niezwłocznie po jej dokonaniu - przeniesieniu własności praw majątkowych.

W przypadku ustalania wartości transakcji, w przypadku cesji należności przyszłych, należy brać pod uwagę łączną kwotę wartości zabezpieczenia, z chwili jego ustanowienia (cesji).

13) W jaki sposób należy weryfikować tytuł transakcji w przypadku dyspozycji składanych za pomocą elektronicznych nośników informacji lub w formie papierowej przy przelewach wychodzących krajowych (np. zapłata za fakturę)?

Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 3 informacja o zarejestrowanych transakcjach, o których mowa w art. 8 ust. 1 i 3 przekazywana przez instytucje obowiązane Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej zawiera m.in. kwotę, walutę i rodzaj transakcji. Zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów opisującej "Wzór karty transakcji", etykieta pola o numerze 06 "Kod rodzaju transakcji" określa symbol rodzaju transakcji. Zgodnie ze szczegółowymi zasadami kodowania określonymi w przedmiotowym rozporządzeniu, instytucja obowiązana powinna wpisać w polu 06 sekwencję znaków, która pozwoli na określenie rodzaju transakcji. Kod rodzaju transakcji składa się z czterech cyfr (NNNN), gdzie pierwsza i druga cyfra oznaczają kod kategorii transakcji natomiast trzecia i czwarta cyfra oznaczają kod tytułu transakcji (wykaz kodów zawarty jest w lit. E). Należy zatem przyjąć, iż w celu prawidłowego wypełnienia karty transakcji, niezbędne jest aby instytucja obowiązana ustaliła i zapisała tytuł transakcji, zarówno w przypadku dyspozycji składanych za pomocą elektronicznych nośników informacji, jak i w formie papierowej. Ustawa nie określa natomiast sposobu i trybu dokonywania weryfikacji tytułu transakcji przez instytucje obowiązane w przypadku wychodzących przelewów krajowych (np. zapłata za fakturę), tak więc wybór sposobu weryfikacji tytułów transakcji podlega wewnętrznemu rozstrzygnięciu przez bank.

14) Czy istnieje obowiązek ustalenia tytułu transakcji przy przelewach wychodzących krajowych?

Instytucje obowiązane przekazują Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej informacje o transakcjach, zarejestrowanych zgodnie z art. 8 ust. 1 i 3, zawierające w szczególności następujące dane:

1) datę i miejsce dokonania transakcji,

2) imię, nazwisko, obywatelstwo, adres, numer PESEL lub kod kraju oraz cechy dokumentu, na podstawie którego dokonano identyfikacji osoby dokonującej transakcji,

3) kwotę, walutę i rodzaj transakcji,

4) numer rachunku, który został wykorzystany do dokonania transakcji, oraz dane dotyczące posiadacza lub dysponenta tego rachunku,

5) dane osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, w imieniu której została dokonana transakcja,

6) imię, nazwisko lub nazwę (firmę) i adres beneficjenta transakcji, a w przypadku braku możliwości ustalenia jego adresu - nazwę (firmę) jego banku,

7) uzasadnienie w przypadku przekazywania informacji o transakcji, o których mowa w art. 8 ust. 3.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy informacja o zarejestrowanych transakcjach przez instytucje obowiązane zawiera m.in. kwotę, walutę i rodzaj transakcji. Zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów "Wzór karty transakcji", etykieta pola o numerze 06 "Kod rodzaju transakcji" określa symbol rodzaju transakcji. Zgodnie ze szczegółowymi zasadami kodowania określonymi w przedmiotowym rozporządzeniu kodowanie polega na wpisaniu w polu 06 sekwencji znaków, która pozwoli na określenie rodzaju transakcji (wykaz kodów zawarty jest w lit. E). Kod rodzaju transakcji składa się z czterech cyfr (NNNN), gdzie pierwsza i druga cyfra oznaczają kod kategorii transakcji natomiast trzecia i czwarta cyfra oznaczają kod tytułu transakcji. W związku z powyższym należy zatem przyjąć, iż w celu prawidłowego wypełnienia karty transakcji, wymagane jest od instytucji obowiązanej ustalenie i zapisanie tytułu transakcji, także w przypadku realizacji przelewu wychodzącego krajowego.

15) Czy określenie w karcie transakcji w polu 06 umowy rachunku jako tytułu transakcji jest wystarczające w przypadku dokonania przez bank przelewów wychodzących krajowych?

Zgodnie z załącznikiem nr 2 do rozporządzenia, opisującego strukturę rekordu transakcji, etykieta pola o numerze 06, o nazwie "kod rodzaju transakcji" określa symbol rodzaju zarejestrowanej transakcji, o której mowa w art. 8 ust. 1 i 3 ustawy. Szczegółowe zasady kodowania wraz z wykazem kodów zawarte są w lit. E. Kodowanie polega na wpisaniu w polu 06 sekwencji znaków, która pozwoli na określenie rodzaju transakcji. Kod składa się z czterech cyfr (NNNN):

- pierwsza i druga cyfra oznaczają kod kategorii transakcji (wykaz 6 kodów)

- trzecia i czwarta cyfra oznaczają kod tytułu transakcji (wykaz określa łącznie 47 tytułów transakcji; kody od numeru 01 do numeru 46, oraz kod 00 - określający inne tytuły transakcji)

Jeżeli zatem, w przypadku dokonywania przez bank przelewów wychodzących krajowych, tytuł transakcji określony został przez klienta jako "umowa rachunku", należy wybrać kod 01, w przeciwnym wypadku należy wybrać inny z dostępnych kodów transakcji. Jeżeli natomiast tytułu transakcji nie można przypisać do żadnej z wymienionych w rozporządzeniu kodów, należy wybrać kod 00, jednocześnie podając szczegóły, które należy zamieścić w rubryce uwagi - pole nr 45 "Karty Transakcji".

16) Jeżeli podmiotem, w którego imieniu jest wydana dyspozycja, są co najmniej dwa podmioty będące współwłaścicielami rachunku bankowego, który z nich powinien być wpisany w karcie transakcji jako podmiot, w imieniu którego wydawana jest dyspozycja?

W celu wykonania obowiązku rejestracji instytucje obowiązane, zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy, dokonują identyfikacji swoich klientów w każdym przypadku złożenia pisemnej, ustnej lub elektronicznej dyspozycji (zlecenia). Informacje o zarejestrowanych transakcjach powinny zawierać w szczególności dane określone w art. 12 ust. 1 ustawy.

Mając na uwadze brzmienie powyższego przepisu w "Karcie transakcji", której wzór określa Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 września 2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru transakcji […] w rubryce "Podmiot, w imieniu którego wydawana jest dyspozycja" powinny być umieszczane dane podmiotu, w imieniu którego wydawana jest dyspozycja ustalane na podstawie dokumentów tożsamości, wyciągów z rejestrów sądowych, pełnomocnictw do przeprowadzenia transakcji, danych zawartych w systemie instytucji obowiązanej i innych informacji uzyskanych z zachowaniem należytej staranności.

Zgodnie z rozporządzeniem, jeżeli podmiot, w imieniu którego wydawana jest dyspozycja jest identyczny z podmiotem wydającym dyspozycję, powinno się pola w tej części karty transakcji pozostawić niewypełnione. Należy zatem przyjąć, że w sytuacji gdy współwłaścicielami rachunku bankowego są co najmniej dwa podmioty (dwie osoby), jeżeli podmiot, w imieniu którego jest wydawana dyspozycja, jest inny niż ten, który wydaje dyspozycję, powinno się wpisać dane tego podmiotu w polach od numeru 31 do numeru 36 karty transakcji. W przypadku większej ilości współwłaścicieli instytucja obowiązana powinna wpisać dane kolejnego podmiotu (osoby), w imieniu którego jest wydawana dyspozycja w rubryce "Uwagi", podając jednocześnie krótką informację, których pól powyższe uzupełnienie dotyczy. Analogiczne zasady wprowadzania danych identyfikujących podmioty, wydające dyspozycję obowiązują przy wprowadzaniu danych do rejestru, prowadzonego przy użyciu elektronicznych nośników informacji, z wykorzystaniem struktury zapisu elektronicznego, określonego w załączniku nr 2 do rozporządzenia.

Jednocześnie należy pamiętać, iż zgodnie z rozporządzeniem, jeśli dane adresowe podmiotu (pola 32, 34, 35, 36) na dyspozycji są zawarte w formie ciągłej, można powyższe dane adresowe zapisać również w formie ciągłej w polu 32, bez konieczności dzielenia danych na poszczególne pola (dotyczy to wyłącznie zleceń składanych w ramach systemów rozliczeń międzybankowych, w szczególności takich jak SWIFT, ELIKSIR).

17) Który z podmiotów powinien być wpisany w karcie transakcji jeżeli są one stronami umowy rachunku powierniczego?

Mając na uwadze ogólne brzmienie przepisu rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 września 2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru transakcji, sposobu jego prowadzenia oraz trybu dostarczania danych z rejestru Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (Dz. U. Nr 113, poz. 1210, z późn. zm.) w "Karcie transakcji", której wzór stanowi Załącznik nr 1 do przedmiotowego rozporządzenia, w rubryce "Podmiot, który wydaje dyspozycję" powinny być umieszczane dane dotyczące podmiotu, który wydaje dyspozycję, ustalane na podstawie dokumentów tożsamości, wyciągów z rejestrów sądowych, pełnomocnictw do przeprowadzenia transakcji, danych zawartych w systemie IO i innych informacji uzyskanych z zachowaniem należytej staranności. W rubryce "Podmiot, w imieniu którego wydawana jest dyspozycja", IO powinna zamieścić dane dotyczące podmiotu, w imieniu którego wydawana jest dyspozycja, natomiast w rubryce beneficjent, dane osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, która jest odbiorcą przedmiotowej transakcji.

18) Wzór karty transakcji, pole - podmiot, który wydaje dyspozycje zawiera miejsce na wpisanie danych jednej osoby fizycznej. Jak zatem należy zarejestrować transakcję gdy dyspozycje wykonania transakcji w imieniu osoby prawnej podpisują dwie osoby fizyczne, np. dwaj członkowie zarządu spółki? Rozumiemy, że wspomniane pole służy do odnotowania danych nie samej osoby prawnej (temu służyć ma w naszym rozumieniu pole - podmiot, w imieniu którego wydawana jest dyspozycja), ale właśnie osób działających w jej imieniu. Czy w takim przypadku do jednej transakcji mają być zastosowane dwie karty transakcji? Czy w przypadku rejestracji w strukturze elektronicznej należy powielać pole rekordu zatytułowane - podmiot, który wydaje dyspozycję i tworzy dwa pola dla każdej z dwu osób podpisanych na dyspozycję?

Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy, w celu wykonania obowiązku rejestracji instytucje obowiązane dokonują identyfikacji swoich klientów w każdym przypadku złożenia dyspozycji. Identyfikacja, w przypadku osób prawnych obejmuje m.in. zapisanie danych osoby przeprowadzającej transakcję umocowanej do reprezentowania osoby prawnej, a także danych określonych w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy dotyczących osoby reprezentującej. Mając na uwadze brzmienie powyższego przepisu, w "Karcie transakcji", której wzór określa Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 września 2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru transakcji […] w rubryce "Podmiot, który wydaje dyspozycję" powinny być umieszczane dane osoby/osób reprezentującej/cych osobę prawną, która wydaje dyspozycję wykonania transakcji. Rozporządzenie nie określa w jaki sposób należy wypełnić kartę transakcji w sytuacji, gdy dyspozycję wykonania transakcji w imieniu osoby prawnej podpisują dwie osoby. Należy jednak przyjąć, iż instytucja obowiązana powinna wpisać dane kolejnego podmiotu wydającego dyspozycję w rubryce "Uwagi", podając jednocześnie krótką informację, których pól powyższe uzupełnienie dotyczy. Analogiczne zasady wprowadzania danych identyfikujących podmioty, wydające dyspozycję obowiązują przy wprowadzaniu danych do rejestru, prowadzonego przy użyciu elektronicznych nośników informacji, z wykorzystaniem struktury zapisu elektronicznego, określonego w załączniku nr 2 do rozporządzenia.

19) Czy w przypadku dyspozycji składanych w imieniu osoby prawnej wystarczające jest podanie w polu 18 karty transakcji nazwy klienta, czy też niezbędne jest wskazanie danych osoby fizycznej składającej dyspozycję w imieniu osoby prawnej?

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 września 2001 r. […] (Dz. U. Nr 113, poz. 1210, z późn. zm.), szczegółowo określa wzór rejestru transakcji, sposób jego prowadzenia oraz tryb dostarczania danych z rejestru Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej. Zgodnie z załącznikiem nr 2 rozporządzenia, opisującego strukturę rekordu transakcji, etykieta pola o numerze 18 opisuje podmiot, który wydaje dyspozycję.

Z treści przedmiotowego przepisu jednoznacznie wynika, iż w przypadku dyspozycji składanych przez osoby fizyczne w imieniu osoby prawnej, w polu 18 "Karty transakcji" należy wpisać imię i nazwisko osoby fizycznej składającej dyspozycję, natomiast dane osoby prawnej, w imieniu której wydawana jest dyspozycja, należy wpisać w polach od numeru 31 do 36.

20) Jakie szczegóły należy podać w polu 45 karty transakcji w przypadku określenia statusu prawnego podmiotu posiadającego rachunek bankowy w banku polskim, a będącego nierezydentem, kodem 00?

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 września 2001 r. […] (Dz. U. Nr 113, poz. 1210, z późn. zm.), szczegółowo określa wzór rejestru transakcji, sposób jego prowadzenia oraz tryb dostarczania danych z rejestru Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej. Zgodnie z załącznikiem nr 2 rozporządzenia, opisującego strukturę rekordu transakcji, etykieta pola o numerze 37, o nazwie "typ podmiotu", określa kod statusu prawnego podmiotu. Zgodnie z wykazem kodów zawartym w lit. F, etykieta pola nr 37 przewiduje łącznie 23 kody statusu prawnego (kody od numeru 01 do numeru 22, oraz kod 00 - określający inne statusy prawne podmiotu).

Zgodnie z treścią wspomnianego załącznika, jeżeli np. podmiotu posiadającego rachunek bankowy w banku polskim, będącego nierezydentem, nie można przypisać do żadnej z wyżej wymienionych kodów statusu prawnego podmiotu, należy zatem wpisać kod 00 w polu 37. Jednocześnie instytucja obowiązana powinna pamiętać o podaniu szczegółów w polu 45 (Uwagi).

21) Jako bank zrzeszający ze względu na zbliżający się koniec obowiązywania uchwały nr 4/98, określającej zasady naszej współpracy ze zrzeszonymi bankami spółdzielczymi, jesteśmy zainteresowani stanowiskiem GIIF nt. dalszych działań w tym zakresie. Duże wątpliwości budzi bowiem zwrot "przekazywanie za pośrednictwem" użyty w art. 11 ust. 3 ustawy. Konieczna wydaje się więc odpowiedź na następujące pytania:

- czy podmiot pośredniczący w przekazaniu danych ma prawo wglądu do nich?

- czy dane te mają być przekazywane do GIIF w jednej bazie czy też osobnych dla każdego podmiotu?

W świetle przepisu art. 8 ust. 4 ustawy, bank spółdzielczy - jako instytucja obowiązana ma obowiązek prowadzenia rejestru transakcji, w którym rejestrowane są transakcje, o których mowa w art. 8 ust. 3 ustawy, oraz w którym będą rejestrowane z dniem 1 stycznia 2004 r. transakcje, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy.

Należy zauważyć, iż - w zakresie prowadzenia rejestru transakcji do dnia 30 grudnia 2003 r. - do banków mają zastosowanie przepisy uchwały nr 4/98 KNB. W świetle zapisu § 2 ust. 4 ustawy, banki zrzeszające - poza prowadzeniem rejestrów "własnych" - mają również obowiązek prowadzenia zbiorczych rejestrów wpłat gotówkowych banków spółdzielczych, niezależnie od rejestrów, prowadzonych samodzielnie przez banki spółdzielcze.

Z dniem uchylenia uchwały nr 4/98 KNB, banki spółdzielcze i banki zrzeszające, w zakresie prowadzenia rejestru transakcji, o którym mowa w art. 8 ust. 4 ustawy, będą obowiązywały wyłącznie przepisy ustawy oraz przepisy rozporządzenia. W związku z tym, banki spółdzielcze będą miały obowiązek prowadzenia samodzielnie rejestru transakcji, natomiast banki zrzeszające nie będą miały obowiązku prowadzenia rejestru zbiorczego, za zrzeszone w nich banki spółdzielcze.

Banki spółdzielcze mają obowiązek przekazania informacji o transakcjach zarejestrowanych zgodnie z art. 8 ust. 1 i ust. 3 ustawy. Zgodnie z przepisem art. 11 ust. 3 ustawy, informacje - wyłącznie jednak w odniesieniu do transakcji zarejestrowanych zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy - mogą być przekazywane za pośrednictwem banków zrzeszających banki spółdzielcze. Z interpretacji przywołanego przepisu wynika więc, że:

- banki spółdzielcze mogą, lecz nie mają obowiązku korzystania z pośrednictwa banku zrzeszającego przy przekazywaniu informacji o zarejestrowanych zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy transakcjach,

- informacje o zarejestrowanych zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy transakcjach banki spółdzielcze mają obowiązek przekazywać bezpośrednio do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej,

- bank zrzeszający, jako instytucja pośrednicząca, nie ma prawa ingerowania w treść przekazywanych informacji,

- w przypadku przekazywania informacji za banki spółdzielcze, informacje te powinny być przekazywane oddzielnie dla każdego banku spółdzielczego,

- przepisy art. 105 prawa bankowego, regulujące zasady obowiązujące banki w zakresie tajemnicy bankowej, nie zwalniają banków spółdzielczych z obowiązku zachowania tajemnicy bankowej wobec banków zrzeszających, w związku z zarejestrowanymi zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy transakcjami, dlatego też banki zrzeszające nie mają prawa wglądu i analizowania przekazywanych informacji. W związku z tym, przekazywane informacje powinny być odpowiednio zabezpieczone.

Na marginesie należy dodać, że zgodnie z przepisem art. 19 ust. 2 pkt 5 ustawy o BS, banki zrzeszające mają obowiązek kontrolowania zgodności działalności zrzeszonych w nim banków spółdzielczych z postanowieniami przepisów prawa, w tym także z przepisami ustawy i aktów wykonawczych.

22) W myśl jakiego art. ww. ustawy zachowuje się bank wysyłający zawiadomienie o transakcji podejrzanej do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej?

Zgodnie z art. 8 ust. 3 instytucja obowiązana przyjmująca dyspozycję lub zlecenie klienta do przeprowadzenia transakcji, której okoliczności wskazują, że wartości majątkowe mogą pochodzić z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł, ma obowiązek zarejestrować taką transakcję, bez względu na jej wartość i charakter. Informacje o tego typu transakcjach powinny być przekazane niezwłocznie Generalnemu Inspektorowi.

Obowiązek przekazania przez instytucje obowiązane Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej zawiadomienia w przedmiocie transakcji, co do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że może mieć ona związek z popełnieniem przestępstwa, o którym mowa w art. 299 Kodeksu karnego, wynika z poniżej wskazanych przepisów ustawy i dotyczy dwojakiego rodzaju sytuacji, tj.:

- gdy instytucja obowiązana otrzymała dyspozycję lub zlecenie przeprowadzenia tego rodzaju transakcji lub ma przeprowadzić tego rodzaju transakcję, ale jeszcze jej nie przeprowadziła (art. 16 ust. 1 ustawy), albo

- gdy instytucja obowiązana przeprowadziła tego rodzaju transakcję (art. 17 ustawy).

23) Zmiany wymaga art. 16 ustawy. Konieczność ta jest konsekwencją wątpliwości interpretacyjnych podniesionych w piśmie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej z dnia 13 września 2001 r. Wątpliwości dotyczyły obowiązku powiadamiania prokuratora przez instytucje obowiązane. W powyższym piśmie Generalny Inspektor wyróżnił dwie sytuacje. Pierwsza z nich zachodzi, gdy istnieje konieczność podjęcia natychmiastowych działań z uwagi na "duże prawdopodobieństwo wystąpienia przestępstwa, o którym mowa w art. 299 k.k.". W takiej sytuacji, zdaniem Generalnego Inspektora, instytucja obowiązana powinna poinformować prokuratora o zaistniałych okolicznościach. Z drugą wyróżnioną przez Generalnego Inspektora sytuacją mamy do czynienia, gdy zdaniem tej instytucji zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa z art. 299 k.k. Wtedy, zdaniem Generalnego Inspektora, obowiązek poinformowania prokuratury przez instytucję obowiązaną nie zachodzi. Zważywszy, że art. 16 w brzmieniu obowiązującym w dniu wystosowania pisma przez Generalnego Inspektora, jak i w obecnym, nie przewiduje obowiązku powiadamiania prokuratora, należałoby ostatecznie wyjaśnić te kwestie przez zapisanie w art. 16 czy i ewentualnie w jakich okolicznościach instytucja obowiązana ma obowiązek poinformować prokuratora?

Ustosunkowując się do kwestii zmiany art. 16 ustawy, jako konsekwencji wątpliwości interpretacyjnych podniesionych w piśmie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej z dnia 13 września 2001 r. w kontekście zawiadamiania prokuratora przez instytucje obowiązane, należy stwierdzić, iż nie ma podstaw (przesłanek) do zmiany tego przepisu. Takie stwierdzenie wynika nie tylko z jednoznacznie brzmiącej treści przedmiotowego przepisu, ale także z zamieszczonego na stronie internetowej Ministerstwa Finansów Komunikatu Generalnego Inspektora Informacji Finansowej w sprawie wyjaśnienia wątpliwości banków dotyczących podmiotu, do którego należy kierować zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, o którym mowa w art. 299 Kodeksu karnego, w którym czytamy: "W związku z powtarzającą się sytuacją równoczesnego wysyłania przez banki zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 299 Kodeksu karnego, do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej oraz do Prokuratury, przedstawiam następujące stanowisko w tej sprawie: W związku z nakładaniem się przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz uchwały Nr 4/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie trybu postępowania banków w przypadkach prania pieniędzy oraz ustalania wysokości kwoty i warunków prowadzenia rejestru wpłat gotówkowych powyżej określonej kwoty oraz danych o osobach dokonujących wpłaty i na rzecz których wpłata została dokonana, w zakresie trybu postępowania z transakcjami podejrzanymi, należy jednoznacznie stwierdzić, iż w takim przypadku pierwszeństwo ma akt wyższego rzędu, jakim jest ustawa. W praktyce oznacza to, iż w przypadku ujawnienia okoliczności wskazujących, że transakcja może mieć związek z przestępstwem prania pieniędzy, bank informację taką przekazuje wyłącznie do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej. Przyjęcie takiego trybu postępowania umożliwi realizację jednego z celów ustawy, jakim jest to, aby podejrzenia o wykorzystywaniu działalności instytucji obowiązanych, w tym banków, do prania pieniędzy, były weryfikowane najpierw przez wyspecjalizowany organ, jakim jest GIIF, a dopiero w razie ich potwierdzenia kierowane było stosowne zawiadomienie do Prokuratury. Ponadto, wyeliminowana zostanie sytuacja, iż niezależnie od siebie, dwa organy, tj. Generalny Inspektor i właściwy prokurator, prowadzą postępowania w tej samej sprawie. (…)".

Jednocześnie podkreślenia wymaga fakt, iż tożsame stanowisko do przedstawionego w powyższym Komunikacie, wyraziła Komisja Nadzoru Bankowego w piśmie z dnia 15 lipca 2002 r. nr NB-BI-III-056-8/02 skierowanym do Prezesów wszystkich banków.

24) Art. 18 ust. 3 mówi, iż instytucja obowiązana wstrzymuje transakcję natychmiast po otrzymaniu pisemnego żądania, o którym mowa w ust. 1, który natomiast mówi o tym, iż Generalny Inspektor może w ciągu 12 godzin od przyjęcia zawiadomienia przekazać instytucji obowiązanej pisemne żądanie wstrzymania transakcji. Wobec powyższego jak powinien postąpić bank od momentu założenia dyspozycji klienta, która została zgłoszona do GIIF jako transakcja podejrzana do momentu upływu?

Istotą instytucji wstrzymania transakcji jest czasowe ograniczenie dysponowania i korzystania z wartości majątkowych, polegające na uniemożliwieniu dokonania określonej transakcji przez instytucję obowiązaną. A zatem, aby możliwe było wykonanie wstrzymania transakcji, objętej zawiadomieniem skierowanym do GIIF przez instytucję obowiązaną, w którym ta instytucja stwierdza, iż powzięła uzasadnione podejrzenie, że transakcja może mieć związek z popełnieniem przestępstwa, o którym mowa w art. 299 Kodeksu karnego, instytucja obowiązana nie może przeprowadzić przedmiotowej transakcji. Nie może również ujawnić stronom transakcji lub posiadaczowi rachunku faktu poinformowania GIIF o transakcjach, których okoliczności wskazują, że wartości majątkowe mogą pochodzić z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł (patrz art. 34 ustawy). Instytucja obowiązana od momentu złożenia dyspozycji klienta do momentu upływu okresu czasu, w jakim GIIF ma podjąć decyzję w zakresie wstrzymania transakcji, może próbować wyjaśniać klientowi fakt, iż transakcja nie jest realizowana przy użyciu dostępnych jej w tej sytuacji argumentów, pamiętając jednak o wyżej wymienionych zakazach dotyczących przeprowadzenia transakcji i zawiadomienia GIIF.

25) Niejasne jest dlaczego prowadzone kontrole kwestionują nieewidencjonowanie transakcji powiązanych, jeśli transakcje te nie są uznane przez instytucję obowiązaną za podejrzane pomimo, iż obligatoryjny obowiązek rejestracji ww. transakcji zacznie obowiązywać zgodnie z ustawą od 1 stycznia 2004 r.

Po analizie treści protokołów z kontroli GIIF przeprowadzonych w bankach uznać należy, iż kontrolerzy GIIF nie kwestionowali nieewidencjonowania transakcji powiązanych.

26) Przepis § 8 ust. 1a rozporządzenia zobowiązuje instytucje obowiązane do opatrywania danych przekazanych GIIF w formie elektroniczne bezpiecznym podpisem elektronicznym. Czy obowiązek ten dotyczy jedynie sytuacji przekazywania danych na dyskietkach lub na płytach CD? Zatem dane przekazywane na dyskietkach lub płytach nie muszą być opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym?

Ze względu na związek przepisu § 8 ust. 1a rozporządzenia z przepisami ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450 z późn. zm.), Departament Informacji Finansowej zwrócił się o opinię do Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w zakresie interpretacji przepisów wyżej przywołanej ustawy. Odpowiedź na przedstawione wątpliwości zostanie przekazana instytucjom obowiązanym po uzyskaniu stosownej opinii Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.