PO 436/1/06 - Obowiązek składania zeznań podatkowych o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych tytułem zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny.

Zachowek jest instytucją prawa cywilnego (prawa spadkowego), którego istotę stanowi wynikające z mocy prawa (ustawowe) zapewnienie osobom z kręgu najbliższej rodziny (zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy) udziału w określonej części wartości spadku (art. 991 § 1 k.c.). W zakresie podmiotowym uprawnionymi do zachowku są osoby należące do tych, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Wysokość zachowku regulują przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 991 § 1 zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś przypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

Zgodnie z art. 992 § 2 k.c., jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny bądź w powołaniu do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.

Mając powyższe na uwadze, Naczelnik tutejszego Organu nie podziela Pani stanowiska i wyjaśnia, iż zwolnienie od podatku na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 9 lit b ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz. U. Nr 142/2004 poz. 1514 z późn. zm.) obejmuje nabycie w drodze spadku dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną, natomiast w przypadku zachowku uprawnionej do niego osobie przysługuje przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej. Sposób realizacji roszczenia nie ma istotnego znaczenia dla bytu obowiązku podatkowego w podatku od spadków i darowizn, który zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 2a ww. ustawy o podatku od spadków i darowizn powstaje przy nabyciu tytułem zachowku - z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części.

W myśl art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych od czystej wartości przekraczającej 9.637 zł. - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej.

Na podstawie § ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia maja 2001 r. w sprawie obowiązku składania zeznań podatkowych przez podatników podatku od spadków i darowizn (Dz. U. Nr 40, poz. 462 z późn. zm.), podatnicy podatku od spadków i darowizn są zobowiązani do składania zeznań podatkowych o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych tytułem zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu. Zeznanie podatkowe należy składać właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, stosownie z § 2 ust. 1 wymienionego rozporządzenia.

Właściwość miejscową w sprawach spadku i zachowku określa przepis szczegółowy zawarty w § 7 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 sierpnia 2005 r. w sprawie właściwości organów podatkowych (Dz. U. z 2005 r. Nr 165 poz. 1371), zgodnie z którym właściwość miejscową w sprawach spadku i zachowku określa się według miejsca położenia przedmiotów majątkowych nabytych w drodze spadku, a jeżeli przedmioty te położone są na obszarze działania dwóch lub więcej naczelników urzędów skarbowych - według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a w przypadku braku takiego miejsca - według ostatniego miejsca pobytu. Z uwagi na powyższe właściwym do załatwienia sprawy o zachowek jest Naczelnik tutejszego Organu.